Уопсастыба

СӨ норуоттарын төрүччүлэрин оҥоруу төрүт култуураны, дьиэ кэргэн үгэһин харыстааһын диэн Ил Дархан Айсен Николаев 2023 с. ахсынньы 22 күнүгэр оҥорбут Анал этиитин чэрчитинэн төгүрүк остуол буолан ааста. Төгүрүк остуолу Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, судаарыстыбаннай тутууга уонна сокуоннаска сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Афанасий Владимиров ыытта.

Мунньахха норуот дьокутааттара, министиэристибэлэр, биэдэмистибэлэр, муниципальнай тэриллиилэр бэрэстэбиитэллэрэ, архыып, библиотека, түмэл үлэһиттэрэ кытыннылар.

Мария Турантаева, СӨ Култууратын уонна духуобунай сайдыытын миниистирин бастакы солбуйааччы култуура тэрилтэлэрин холобуругар аныгы уопсастыбаҕа төрүччү оруолун, ону оҥоруу ымпыгын-чымпыгын туһунан билиһиннэрдэ. Кини үгүс аймахтар төрүччүлэрин оҥороллоругар СӨ Национальнай архыыба, Национальнай библиотека, Хотугу норуоттар устуоруйаларын уонна култуураларын Дьокуускайдааҕы түмэлэ сүрүн тирэх буоларын, онно сэдэх докумуоннар харалла сыталларын бэлиэтээтэ.

Холобур, Национальнай архыыпка былыргы дьыллар быдан мындааларыгар олорон ааспыт өбүгэлэргин үөрэтэргэр Саха уобалаһын Таҥаратын дьиэтин метрическэй кинигэлэрэ, 18-19 үйэлэрдээҕи ревизскэй остуоруйалар, дьиэ кэргэн испииһэктэрэ, 1897 с. Бүтүн Арассыыйатааҕы бастакы дьону ааҕыы түмүгүн матырыйааллара бааллар.

Архыып былыргы докумуоннарын сыыппараҕа көһөрбүттэрэ, ол иһин ким баҕалаах төрүччүтүн үөрэтэригэр хаһыс да көлүөнэҕэ тиийэ хасыһыан сөп. 2019 с. архыып докумуоннарын 600 тахса электроннай куопуйатын СӨ Национальнай библиотекатыгар биэрбиттэрэ. Ону Саха Сирин дьиэ кэргэннэрин архыыбын докумуоннара диэн салааҕа көрдөөн булуохха син. Киин библиотека ситимигэр «Олох ытык маһа» диэн лицензионнай бырагырааманы туруора сылдьаллар.

Салгыы Надежда Мохначевская, СӨ Ыччатын уонна социальнай коммуникацияҕа миниистир бастакы солбуйааччыта дойдуга бэриниилээх буолууга туох үлэ ыытылларын кэпсээтэ. Оскуола оҕолорун, устудьуоннар уонна эдэр үлэһиттэр ортолоругар ыытыллыбыт социалогическай чинчийии түмүгүнэн ыччат төрөппүттэрин холобуругар үөрэнэрин бэлиэтээбит. Кинилэр төрөөбүт дойдуга бэриниилээх буоларга, бастатан туран, дьиэ кэргэҥҥэ үөрэнэллэрин эппиттэр. Онон бэйэтин төрүччүтүн билэр киһи дойдуга бэриниилээх буола улаатар.

Константин Аргунов, СӨ Хоту дойду норуоттарын генеалогиятын уонна этнологиятын билимин чинчийэр үнүстүүтүн дириэктэрэ, уопсастыбаннай түмсүү салайааччыта Татарстан уонна Башкирия төрүччүтүн үөрэппитин туһунан кэпсээтэ. Кини олохтоохтор биһиги курдук төрүччүнү оҥоруунан маассабайдык дьарыктамматтарын туһунан эттэ.  Константин Ильич 24 ыстатыйалаах СӨ норуоттарын генеалогическай култуурунай нэһилиэстибэлэрин бөҕөргөтөргө уонна харыстыырга сокуон барылын бэлэмнээбиттэрин билиһиннэрдэ, ону дьокутааттар ылыналларыгар этии киллэрдэ.

Бу сокуон барыла олоххо киирдэҕинэ, төрөөбүт тылбытын харыстыыр сокуону кытта тэҥҥэ тутуллуохтааҕын, кэнэҕэс көлүөнэҕэ нэһилиэстибэ быһыытынан бэриллиэхтээҕин иһитиннэрдэ.

Төрүччү төлкөтүн түстэһэ сылдьар дакылааччыттары истэн баран норуот дьокутааттара ыйытыктары биэрдилэр. Андрей Находкин СӨ Үөрэҕин уонна билимин министиэристибэтэ үөрэх бырагырааматыгар төрүччүнү үөрэтиини ханна хайдах киллэрбитин сураста.  Ону таһынан, библиотека генеалогиянан дьарыктанара ханнык нормативнай аактанан бигэргэммитин интэриэһиргээтэ.

СӨ Үөрэҕин уонна билимин миниистирин солбуйааччыта Виктория Захарова чуолкайдаабытынан, 2009-2010 сс. үөрэх салаатыгар федеральнай стандарт ылыныллыбыт. Үөрэх кэмигэр оҕолор генеалогическай ытык маһы үөрэтэллэр, лиэксийэлэри истэн, төрүччүлэрин оҥорон күрэхтэргэ кытталлар. Генеалогиянан дьарыктанарга 35 библиотека үлэлэһэр эрээри, бары өссө даҕаны ситэ бэлэмэ суохтар.

Антонина Григорьева Ньурба улууһун Хатыы нэһилиэгэр Уйбаан Таҥхаарап Тыгын Дархан саҕаттан сахалар төрүччүлэрин оҥорбут историческай сыаннастаах баай матырайааллары муспут эрээри, түмэл эргэрбит хаарбах дьиэҕэ баарын, онон мусуой дьиэтин тутуу төһө кыаллыан сөбүн ыйыталаста. Ону таһынан, генеаологическай ытык маһы оҥорорго быһаччы үлэлэһэр дьон испииһэгэ оҥоһуллубутун туоһуласта.

Ити ыйытыктарга түмэл саҥа дьиэтин тутуохха сөп эрээри, ону муниципальнай тэриллии быһаарарын, оттон реестры бэлэмнии сылдьалларын, күн бүгүн испииһэккэ 60 киһи киирбитин туһунан хардардылар.

Ол туһунан сиһилии «Ил Түмэн» хаһыат кэлэр нүөмэригэр ааҕыҥ.

Василий Кононов хаартыскаҕа түһэриилэрэ