Экэниэмикэ

(Pellets)— английскай тылтан гранула диэн суолталаах. «Catsan», «Сибирская кошка», Мурзик уо.д.а. ыыра арбаммыт табаартан туох да итэҕэһэ суох хаачыстыбалаах, сыаната да удамыр, итиэннэ, саамай кылаабынайа, айылҕаҕа буортута суох табаары биһиги ыччаппыт Айсен Тарскай оҥорор эбит.

Био оттуктан саҕалаан

Айсен Тарскай 27 саастаах. ХИФУ-ну бү­тэрэн, идэтинэн хас да сыл прог­раммиһынан үлэлээбит. Ол сылдьан тугу эмэ айыах-тутуох санаа кинини куруук үүйэ-хаайа тутар эбит.

— Айсен, “Саха Пеллет” хаһан тэриллибитэй? Хантан маннык идея киирдэ?

— Биир сиргэ хам хараҕаланан олорон үлэлиирбин төрүт сөбүлээбэт эбиппин диэн билинэн, урут-уруккуттан иитиэхтии сылдьыбыт идеябын олоххо киллэрэргэ санаммытым. Былырыын дьиэ туттан киирбитим. Гаас суох сирэ буолан, дьиэбин тугунан ититэбин диэн боппуруос турбута. Уһуннук умайар оһоҕу көрдөөн булан, туруоран баран, аны уматыгым туһунан толкуйдаатым. Аҥардас маһы олус элбэҕи сиир, ороскуота бэрт буолан биэрдэ. Чох боруобалаатым. Чох быыла бэрт эбит. Био оттук оҥорон бэйэбэр туттан көрбүт киһи диэн санааттан, станок ылынным. Био оттук чохтон аҕыйах ороскуоттаах уонна өр сылааһы тутар, быдан барыстаах буолан таҕыста. Маннык оттугу, дьиҥэр, ханнык баҕарар мастан оҥоруохха сөп. Ол эрээри биһиэхэ тиит мас хото үүнэр уонна өр умайар, суостаах, сылааһын күүскэ биэрэр. Итиэннэ тобоҕо аҕыйах (отходы). Өскөтүн таас чох уопсай кутуллубутуттан 30-60% дылы тобохтоох, оттон мин био оттугум 3% эрэ хаалар. Холобурдаатахха, биир буочука чохтон аҥара быыл буолар эбит буоллаҕына, “Саха Пеллет” оттуктан 3% күл ордор. Био оттук күлүн кэлин оҕуруокка уоҕурдуу быһыытынан туттуохха эмиэ сөп.

— Био оттуккун тугунан оҥороҕун? Састаабар туох киирэр?

— Мас көөбүлэ.

— Онон бүтэр дуо? Хайдах оҥороҕун?

— Мас көөбүлүн пресстээн оҥоробун. Онон састааба экология өттүнэн ыраас, туох да булкадаһыга суох.

— Куоска тахсан киирэр наполнителин эмиэ оҥорор эбиккин.

— Био оттугунан “аһыан” сөптөөх автоматизированнай оһохтоох дьон аҕыйах. Онон кэҥэттэргэ соруммутум. Ол иһин аны дьиэ кыылыгар аналлаах экологическай ыраас бородууксуйаны оҥорон таһаарарга санаммытым. «Саха Пеллет» куоска наполнителэ эмиэ мас көөбүлүн пресстээн оҥоһуллар. Састаабыгар тугу да эбии куппаппын. Иннэлээх мас көөбүлэ манна ордук барсар. Анал станогу Курскай куораттан үлэһэн атыылаһан ылбытым.

— Бородууксуйаҥ хайдах оҥоһуллар, сиһилии кэпсээ эрэ.

— Хас да станогунан үлэлиибин. Бастаан сырьебун, ол эбэтэр, мас көөбүлүн ылан сиидэлиир тэрил нөҥүө ыытан, улахан бөҕүн-саҕын ыраастыыбын. Онтон куурдабын. Ол кэнниттэн дробилканан бытарыттаран баран сөптөөх бырыһыаҥҥа дылы сиигирдэбин. Ол эрэ кэнниттэн бородууксуйабын дьэ оҥоробун. Бэлэм гранулалары аны быылыттан ыраастыыбын. Бэлэм бородууксуйа 90 кыраадыс итии буолар. Сойутан баран биирдэ бакыаттарга кутаталыыбын.

— Ити бырассыас олус элбэх түһүмэҕи ааһар эбит дии. Мас көөбүлүн хантан ылаҕын?

— Бу саамай ыарыылаах боппуруос. Сайыҥҥы өттүгэр өрүү атыылаһар дьонноох эбит буоллахпына, кыһынын ыгым буолар. Саха сиригэр мас сыаната балысханын ааһан, бэл тобоҕо кытта сыанаҕа турар. Кыһынын мас көөбүлэ биир куула 1-2 мөһөөххө тэҥнэһэр.

— Иннэлээх мас көөбүлэ буоларын атыттартан хайдах чопчу арааран атыылаһаҕын?

— Киһи сытынан көрөн араара үөрэнэр.

— Бородууксуйаны хайдах атыылыыгын?

— Үс араас бакыатынан атыылыыбын: 4, 7 уонна 40 лиитэрэлээх. Аадырыска дылы тиэрдэн биэрэр өҥөлөөхпүн. Ордук ити 40 лиитэрэлээх бакыаппын икки устууканы атыыласпыт киһиэхэ 5% чэпчэтиилээх илдьэн биэрэбин.

— Хаалыыр бакыаттаргын ханна оҥортороҕун?

— Бэлэм бакыаттары Москваттан үлэһэн аҕалтарабын. 

— Дьиэ кыылын наполнителэ атыыга төһө хото барар? Ханнык маҕаһыыҥҥа атыыга булуохха сөбүй?

— Куруук сөбүлээн атыылаһар дьоннордоохпун. Үгүс киһи Инстаграмм нөҥүө билэр. Маны таһынан, Дьокуускай куорат кыыл-сүөл табаарын уонна хаһаайыстыбаннай мал-сал атыылыыр маҕаһыыннарга туттарабын.

— Табааргын элбэтэр, кэҥиир былааннааххын дуо?

— Биллэн турар, оннук баҕа санаа баар. Кылаабынайа, сырьем быыстала суох кэлэ турара буоллар уонна станоктарым этэҥҥэ үлэлээтэллэр сыыйа-баайа табаарым ахсаанын элбэппит киһи диэн былаанныыбын. Итиэннэ арыый автоматизированнай тиһиктээх үлэлиир буоллар, син түргэн-тарҕан буолуо этэ. Билиҥҥи туругунан, тиһигин быспакка күннэтэ быыстала суох оҥоробун. Табаарбын интернет-маҕаһыын нөҥүө рекламатын ыытар сыаллаахпын, ол өттүгэр үлэлэһэ сылдьабын.

— Маннык бизнес төһө барыстаах дии саныыгын?

— Дьиҥин ыллахха, барыта сыа-сым курдук табыллан иһэрэ буоллар, син киһи сир өтүөх эбит. Холобур, билигин үгүс маҕаһыын атыылаан баран биирдэ харчытын биэрэр. Оннук дуогабардаһар миэхэ табыгаһа суох – тута көөбүлбүн атыылаһа охсон, үлэ бырассыаһын тохтоппокко үлэлиирбэр төлөбүрүн тута ыларым ордук. Уопсайынан, урбаан өттүгэр уопутум суох буолан, кэккэ кыһалҕалары көрсөрүм кэмнээх буолуо дуо?! (күлэр).

Барыта бэйэ күүһүнэн

Айсен кэпсиириттэн да сылыктаатахха, олус сэмэй киһи буолан биэрдэ. Бэйэтин бородууксуйатын батарар сыаллаах, арбаммат, кыһалҕаларын да, ситиһиитин да баары-баарынан кэпсиир. Табаарын уруһуйун, логотибын барытын бэйэтэ толкуйдаан оҥорбут. Эдэр киһи этэринэн, маннык наполнитель хаачыстыбатынан да, састаабынан да атын бренд бородууксуйатыттан итэҕэһэ суох. Атыыга кэлэр табаар үгүс өттүгэр төһө убаҕаһы оборорунан суоттаан суруйан атыыланар. Оттон Айсен Тарскай бородууксуйата лиитэрэнэн ааҕыллар буолан, ис-иһигэр киирдэххэ, сииги обороро быдан элбэх буолан тахсар эбит.

Куоска наполнителин атыылаһар дьон сыты үчүгэйдик тутар уонна өр барар диэн хайгыыр эбит. 

 Эдэр урбаанньыт био оттугун оҥорууну бу күһүҥҥэттэн сөргүтэр былааннаах. Манна, биллэн турар, эмиэ элбэх мас көөбүлэ наада буолар. Маны улахан куулга угаталаан, биир туоннатын 5500-6000 солкуобайга атыылыыр сыаллаах.

“Саха Пеллет” былырыын ыам ыйыгар патеннаммыт бородууксуйа буолар. Айсен патенын докумуонун бу сайын илиитигэр тутаары кэтэһэ сылдьар.

 Ирина ХАНДЫ