Экэниэмикэ

Дойду стратегиятын оҥорор киин дааннайынан, дойдуга хас биирдии төрдүс хам­паанньа дохуотун түһүүтэ 44% тэҥнэстэ, ону таһынан салгыы дохуот түһүүтэ барара сабаҕаланар. Билигин бүддьүөт салаатын үлэһиттэрэ хамнастарын толору кээмэйинэн ылыахтара, оттон урбаанньыттар: кафелар, рестораннар, табаар маҕаһыыннара, фитнес-киин, туроператордар, авиахампаанньалар бэрэстэбиитэллэрэ дохуоттарын сүтэрэн, сорохтор моҥкуруут барар уонна үлэһиттэрин ахсаанын 16% диэри сарбыйар кутталланнылар.

 Урбаанньыттары долгутар сытыы боппуруос

 Билигин хас биирдии биисинэс салайааччыта уустук санааҕа ылларар – үлэһиттэри ууратары эбэтэр төлөммөт уоппускаҕа ыытары быһаарыахтаах.  Бу курдук харгыстары үөскэтэр кэм урбаанньыттарга эрэ буолбакка, боростуой үлэһиттэргэ эмиэ үлэтэ суох хаалар  кутталы үөскэттэ. Тутатына дойдуга уонна Саха сиригэр хайдах-туох дьаһаллар ылылыннылар? Бу туһунан сиһилии ырытан көрүөххэ. Арассыыйа президенэ В. Путин ыйбыт соруктарынан Үп уонна экономика министиэристибэтэ бастакы уочарат аадырыстаах көмөнү оҥорууга араас эйгэлэринэн испииһэк оҥорон бигэргэтиигэ биэрдэ. Бу испииһэккэ киирдилэр: авиахампаанньалар, култуура уонна сынньалаҥ кииннэрин тэрилтэлэрэ, успуорт эйгэтин салаалара, туроператордар, гостиницалар, уопсастыбаннай аска өҥөнү оҥорор тэрилтэлэр, эбии уонна судаарыстыбаннайа суох үөрэхтээһин, конференция уонна быыстапка ыытар итиэннэ олох-дьаһах эйгэтигэр өҥө оҥорор тэрилтэлэр (өрөмүөн, таҥас сууйуута, химиянан ыраастааһын, баттах кырыйар салоннар, уо.д.а.). Бу ыйыллыбыт эйгэлэр тэрилтэлэригэр маннык көмө оҥоһуллуоҕа:

— алта ый устата нолуогу төлүүртэн босхолооһун (НДС-тан ураты);

— аччыгый тэрилтэлэр бүддьүөтү таһынан фондаларга страховой усунуостарын төлөбүрдэрин алта ыйга диэри уһатыы;

— кирэдьиити төлүүртэн алта ый болдьоххо босхолооһун;

— эбии кирэдьииттээһиҥҥэ судаарыстыбаннай мэктиэ уонна субсидия биэрии;

— кирэдьииттээччилэргэ моҥкуруут барар туһунан сайабылыанньаны биэриигэ уонна иэстэрин, ыстарааптарын ирдээһиҥҥэ алта ый болдьохтоох мораторийы киллэрии;

— федеральнай хамсаабат баайы-дуолу туһаныы иһин аренда төлөбүрүгэр болдьоҕун уһатыы;

— 8,5 бырыһыаҥҥа диэри чэпчэтиллибит ыстаапкалаах кирэдьиити биэрии ньымаларын элбэтии;

— былаан быһыытынан уонна уочарата суох бэрэбиэркэлэри ыытыыга мораторийы биллэрии.

— Эбии көмө туһунан бигэргэтиллибит докумуон сотору кэминэн тустаах тэрилтэлэринэн баттанара уонна иһитиннэриллэрэ күүтүллэр.

СӨ предпринимательствоҕа министиэ­ристибэтэ иһитиннэрбитинэн, аччыгый уонна орто урбаан субъектарын өйөөһүҥҥэ туһаайыллар докумуоннары, тустаах Ыйаахтары кытта portal.b14.ru диэн СӨ аччыгый уонна орто урбаан Порталыгар билсиэххитин сөп. Ыйытыктарга, тустаан биисинэһи сайыннарыы үлэтин уонна өйөбүл дьаһалларын туһунан эһиэхэ сөптөөх хоруйу биэриэхтэрэ: - “Итии линия” босхо нүөмэрэ 8-800-100-58-80 күнүттэн тутулуга суох сарсыарда 9 ч. киэһэ 18.00 диэри үлэлиир; - portal.b14.ru СӨ аччыгый уонна орто урбаан порталыгар «Линия прямых обращений» сервиһин нөҥүө; - Whatsapp нүөмэринэн — 8-924-873-00-97.

Саха сиригэр

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр аччыгый уонна орто урбаанньыттары өйүүр  дьаһалынан СӨ Ил Дархана Айсен Николаев 2020 сыл кулун тутар 25 күнүгэр “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр саҥа коронавируснай инфекция (СOVID-19) тарҕанара суоһаабытынан, ыарахан бала­һыан­ньаҕа түбэспит аччыгый уонна орто урбаан субьектарын өйөөһүн бастакы уочараттаах дьаһалларын туһунан” ыйаахха илии баттаабыта. Бу ыйаахха сүнньүнэн киирдилэр:

— ордук эмсэҕэлээбит салааларга: туризм, гостиница, уопсастыбаннай аһылык өҥөлөрө, доруобуйа харыстабылын, үөрэх, култуура өҥөлөрө, култуура уонна сынньалаҥ кииннэрин эйгэтэ, физкултуура уонна успуорт, олох-дьаһах өҥөлөрө. Бу салааларга 2020 сылга УСН (дохуоттарга) нолуоктааһын ыстаапката 1 %-ҥа диэри, УСН 5%-ҥа диэри намтатыллыаҕа. Бу үлэлэринэн дьарыктанар тэрилтэлэргэ уонна урбаанньыттарга сир нолуогун төлөбүрүгэр чэпчэтиилэри олохтуулларыгар олохтоох салайыныы уорганнарыгар этии киллэрилиннэ;

— урбааны сайыннарыы пуондатыттан сойуомнаах аччыгый уонна орто биисинэс субъектарыгар  үрдүк бэлэмнээх буолуу туһунан ыйаах дьайарын устата сүрүн иэстэрин уонна микрозаймынан бырыһыаннарын төлөөһүннэригэр мораторий киллэриллиэҕэ;

— СӨ урбааны сайыннарыы пуондата ситэри капитализацияланыаҕа. Аччыгый биисинэс  субъектара үбүнэн-харчынан өйө­бүлгэ наадыйыыларын бигэргэтэр туһугар, аас­пыт кэмнэри кытта тэҥнээн, 2020 сыл кулун тутарыттан ыла кинилэртэн үбү-хар­чыны киллэринии кээмэйэ түһүүтүн бигэргэтэр докумуоннар сыһыарыылардаах сайабылыанньа ылыллар буолуоҕа. Өйөбүлү оҥоруу предпринимателлэргэ хамнастарын, нолуоктарын, иэстэрин төлөөһүннэригэр касса араастаһыытын сабарга былааннанар. Сүрүн иэһи төлөөһүҥҥэ алта ыйга диэри уһатыы бэриллиэҕэ;

— ис туризмҥа туристичес­кай тэрили, ыйынньык бэлиэлэри бэлэмнээһиҥҥэ уонна туруорууга, туристическай маршруттар инфраструктураларын эбийиэктэрин оҥорууга, көрүүгэ-истиигэ субсидиялааһын курдук өйөбүл саҥа ньымалара олохтонуоҕа;

— эргиэн тэрилтэлэрин өйөө­һүҥҥэ ЕНВД нолуоктааһын көрүҥэр олохтоох салайыныы уорганнара быстах кэмҥэ К2 коэффициены 0 диэри намтаталларыгар этии киллэриллиэҕэ;

— эргиэн субъектара аренда төлөө­һүнүн ыарырҕаталлар. Ону тэҥэ атын да салааларга үрдүк бэлэм­нээх буолуу туһунан ыйаах дьа­йар кэмигэр, судаарыстыбаннай уон­на муниципальнай баайы-дуолу түүлэһээччилэргэ төлөбүрдэрин болдьоҕо уһатыллыаҕа, ыстараап, пеня төлөтүллүө суоҕа. Бу судаарыстыба хааһынатыгар эрэ сыһыаннаах буолбатах, аахсыйаларын 50 %-тан тахсата Саха сирин бас билиитигэр баар хаһаайыстыбаннай уопсастыбалар баайдарыгар-дуолларыгар эмиэ сыһыаннаах. Ол эрэн, маннык баайы-дуолу арендалааһын төлөбүрэ хомунаалынай өҥө иһин эбии ааҕыыта суох  төлөбүр кээмэйигэр тиийэ намтатыллыаҕа;

— «Алмаасэргиэнбаан» эквайринг иһин хамыыһыйаны 3 ыйга болдьохтоон 1,5% тиийэ намтатарга бэлэм. Баан айаннаан тиийэн атыыны-эргиэни тэрийиигэ уонна бородууктаны тириэрдиигэ анаан итинник атыыга аналлаах терминалы атыылаһар;

— уопсастыбаннай тырааныспар тэрилтэлэрэ, пассажир айана уҕараабытынан, 2020 сылга тырааныспар нолуогун төлүүртэн босхолоноллор. Бу пассажирдары тохтоло суох куорат устун, куорат кытыытыгар, куораттар икки ардыларыгар автобустарынан таһыыга сыһыаннаан этиллэр;

— уопсастыбаннай аһылык уонна гостиница өҥөлөрүн оҥорор дьиэлэрдээх биисинэс, 2020 сылга тэрилтэ баайын-дуолун иһин нолуогу төлүүртэн босхолонуоҕа;

— судаарыстыбаннай уонна муниципальнай хонтуруол уорганнара хонтуруоллуур-кэтиир үлэлэрин чэрчитинэн бэрэбиэркэлиир дьайыыларыгар бу дьыл ыам ыйын 1 күнүгэр диэри мораторий биллэрилиннэ. Нэһилиэнньэ доруобуйатыгар, олоҕор суоһуур түбэлтэлэртэн ураты, былааннамматах бэрэбиэркэлэри тохтотоллоругар этии киллэрилиннэ;

— ресурсаларынан хааччыйар тэрилтэлэргэ, үрдүк бэлэмнээх буолуу туһунан ыйаах дьайарын тухары, саахалланыы быһыытыттан-майгытыттан ураты кэмҥэ, урбаан эйгэтин субъектарыгар хомунаалынай саппаастарынан туһаналларыгар хааччахтааһын болдьоҕун киллэрбэттэригэр этии оҥоһулунна;

— бырамыысыланнас министиэристибэтигэр уонна ОДьКХ уонна энергетика министиэристибэтигэр саппааһынан хааччыйар тэрилтэлэри кытта аччыгый уонна орто урбаан субъектарыгар анаан туһаммыт саппаас иһин төлөбүрдэрин 3 ыйга болдьохтоон уһатары киллэрэри ырытан оҥороллоругар сорудахтанна;

— аччыгый уонна орто урбаан субъектарыгар сыһыаннаах моҥкурууттааһын үлэлэрин тохтоторго сорудахтар бэрилиннилэр;

— федеральнай нолуок сулууспатын Управлениетыгар аччыгый уонна орто урбаан субъектарын счеттарын блокиров­калааһыҥҥа быстах кэмнээх мораторийы биллэрэллэригэр этии оҥоһулунна.

Дьэ, кырдьык, аччыгый уонна орто ур­баан субъектарыгар бастакы уочараттаах эбии көмөнү оҥоруу сорудахтара биһиги өрөспүүбүлүкэтигэр быдан толорулар уонна балачча элбэхтэр. Мантан салгыы биэдэмистибэлэр уонна тустаах салайааччылар сөптөөх ньымалары булар туһугар үлэ ыыталларын уонна олоххо киллэрэллэрин күүтэбит.

Көмө соруга – биисинэһи ырыынакка хаалларыы

СӨ аччыгый уонна орто урбаан эйгэтин портала иһитиннэрбитинэн,  РФ Киин Баанын өйөбүлүнэн  чэпчэтиллибит 0% ыстаапкалаах кирэдьиити биэриини ВТБ уонна Сбербаан бааннара былаанныыллар. Кирэдьиит сыл аҥара болдьохтоох бэриллиэҕэ, ол эрэн экономикаҕа балаһыанньа уустугурар түмүгэр уһатыллан бэриллиэн сөп. Бу кирэдьииттэр хамнас төлөбүрүгэр сыалланан бэриллэллэрэ былааннанар. Оттон СӨ урбаан сайдыытыгар пуондата кыра кирэдьииттэргэ бырыһыан ыстаапкатын 3% диэри аччатар туһунан быһаарыы ылыныаҕа. Маны таһынан пуонда кирэдьиит ыларга мэктиэни биэрии усулуобуйатыгар уларыйыы киирэр — аккредитацияны ааспыт бааннарга 90% диэри мэктиэ көрүллэр, өҥө төлөбүрүн суумата 0,9%. Пуонда мэктиэтэ ордук эмсэҕэлээбит урбааннарга бэриллиэҕэ – туроператордарга, спорт, култуура, уопсастыбаннай ас өҥөтүн оҥорор тэрилтэлэргэ. Испииһэк билиҥҥэ диэри чуолкайданар.

Ыйыллыбыт дьаһаллары учуоттаан туран, быһа барыллаан эттэххэ, аччыгый уонна орто биисинэс бэрэстэбиитэллэрэ билиҥҥи быһыы-майгы кэмигэр кириисискэ киирэллэрэ чуолкай. Урукку курдук барыта этэҥҥэ буолуо диир  уонна саҥа үлэлэри былаанныыр тоҕооһо суох. Чопчулаан эттэххэ, эрдэтинэ маннык быһылааннарга бэлэмнээх ордук күүстээх тэрилтэлэр эрэ ырыынакка хаалар туруктаахтар. Ылан да көрдөххө, харчы эргиирэ намтаан, бу кэмтэн ыла атыылаһар табаардарын нэһилиэнньэ балаһыанньатыттан көрөн, өйдөөн ылыахтара. Урбаан эйгэтин бэрэстэбиитэллэрэ уустук кэми ааһаллара баар чахчы. Урукку курдук таһымнаах олох төннүбэт. Чааһынай тэрилтэлэр аны Интернет нөҥүө атыылыыр ырыынакка көһөрү баһылыырга үлэлиэхтэрэ. Табаар арааһа дьиэ ааныгар диэри тиэрдиллэр эрэ буоллаҕына, атыылаһарга күһэйиэн сөп. Ол курдук, урбаанньыттар бу күннэри сөптөөхтүк туһанан, биисинэс саҥа көрүҥнэрин үөрэтэри уонна былаанныыры ыытыахтарын наада, эбиитин ыксаллаах-быһыы майгы учуоттанара булгуччулаах буолла. Инникитин балаһыанньа хайдах буолан иһэрэ биллибэт. Көстөн иһиэ.

 Биисинэс бэрэстэбиитэллэрэ социальнай ситимнэр нөҥүө санааларын үллэстэллэр 

 Нюргуяна Заморщикова, «Сахачай» тэрилтэ салайааччыта, Дьокуускай куорат:

— Сарсын кирэдьиитим төлөбүрүн ыытыахпын наада.  Ылан көрдөххө, биһиэхэ бу улахан суума.  Аны туран, бэҕэһээ уонна иллэрээ күн болдьох быһыытынан атыылаһааччы тэрилтэлэрим табаар харчытын ыыппатылар. Хайдах буоларбын билбэппин... Түөрт оҕолоохпун, үлэһиттэрим эмиэ оҕолоохтор. Бары дьиэ кэргэммитин аһатыахпытын-таҥыннарыахпытын наада. Бүгүн сарсыҥҥы күнтэн куттанабын...

Варя Максима, урбаанньыт, эстрада сулуһа, Дьокуускай куорат:

— Тахсыбыт балаһыанньаны өйдүүбүн уонна күүстээх харантыын режимэ олохтоноро сөптөөх дии саныыбын. Дьиэбитигэр, дьэ, оччоҕо, холкутук олоруохпут. Ыксаллаах быһыы-майгы кэмигэр кирэдьиит уонна аренда төлөбүрдэрин болдьоҕо уһаан биэриэ. Ол эрэн, харантыын болдьоҕо икки нэдиэлэттэн ордук уһатыллар түгэнигэр, быһа холоон, үксүбүт дьиэ арендалаан олорор буоламмыт, уустук балаһыанньа үөскүүр. Мин бу уустук кэмҥэ үрдүк соругум – үлэһиттэрбин өйүөхпүн наада. Кинилэр билигин кыах баарынан харчы булалларыгар уонна ууруналларыгар өйүүрүм чахчы. Биһиги бюджет үлэһиттэрэ буолбатахпыт. Аччыгый уонна орто урбаан үлэһиттэрэ ырыынакка хаалар туһугар күүскэ үлэлииргэ былаанныыллара сүрүн соруктара буолуо.

Артур Эм, Саха сирин биллиилэх агро-урбаанньыта, Дьокуускай куорат:

— Оптовиктар уонна чугас эргин үлэлиир маҕаһыыннар үлэлээтиннэр. Оччоҕо табаарга дефицит да, ыарыһахтар биир кэм уочаракка туран мусталлара да суох буолуо. Аччыгый биисинэһи өйүөххэ. Оттон улахан уонна орто урбаанньыттар, быраабыла быһыытынан, судаарыстыбаттан көмө ылыахтара. Бу барыта сөптөөх дьаһаллар – үлэ миэстэтин хаалларыы, нолуоктан босхолооһун уо.д.а.

 Хаартыскалар Интернет аһаҕас ситимиттэн туһанылыннылар