Спецпроекты

Үс идиэйэ – үс кыһалҕа

Өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыттан киирбит этиилэр бу платформаҕа түмүллэн, тустаах биэдэмистибэлэргэ, дьокутааттарга тиэрдиллэн, олоххо киирэн иһиэхтэрэ, эбэтэр быһаарыллыахтара. Ый ахсын уопсастыбаннас дьүүлүгэр биир тиэмэ тахсар, холобур, от ыйыгар нэһилиэнньэ Саха Сиригэр туризмы сайыннарарга санаатын тистибит. Онтон биирдэстэрин билиһиннэрдэххэ, Александр Михайлов, Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникумун преподавателэ үс идиэйэни суруйан ыытта.

Саас хаар ууллан, харалдьык тахсыыта баһаары сэрэтэр сезон саҕаланан, өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо ойуурга тахсан, кулуһун уотун оттоллоро, шашлык оҥороллоро бобуллар. Оттон унньуктаах уһун кыһыны супту -55-58С тоһуттар тымныыга үрүҥ күнү өрө көрбөккө дьиэҕэ хааллан олорбут дьон кылгас сайыммытыгар аар айылҕаҕа тахсан, күүс-уох ылыан баҕарар. Ол иһин Александр Владимировка ньургуһуннаах киэҥ хонуутугар шашлык оҥорор, дьиэ кэргэнинэн, хампаанньанан сынньанар гриль-паарка тэрийэргэ этии киллэрдэ.

Гриль-паарка 

– «Саха Сирин тэбиитэ/Пульс Якутии» сервис аһыллыбытын туһунан бассаапка көрөн, туристическай инфраструктураны сайыннарарга бэйэм санаабын үллэстэргэ санаммытым. Билигин солкуобай түһэн, дуоллар ыараан, соҕуруу дойдуга сынньана барар уустугурда. Дьиҥэр, төрөөбүт дойдубут айылҕата олус кыраһыабай, онно сынньанарга сөптөөх усулуобуйа эрэ тэриллиэн наада.

Ньургуһун тыллыыта киһи айылҕаҕа тахсан, сынньаныан баҕарар даҕаны, барыта бобуу-хааччах буолан, илииҥ-атаҕыҥ бааллан хаалар. Куораттан чугас, Владимировкаҕа гриль-паарка арыйан, дьон бэйэ-бэйэтигэр мэһэйдэспэтин курдук тэйиччи турар мангальнай тэрил, беседка туруоран, төлөбүрдээх туалет, массыына парковкатын оҥорон, бырдаҕы эмтээн, дьон сынньанар усулуобуйатын тэрийиэххэ баара. Биир эмит урбаанньыт итини ылсан, утах, ас атыылаан, учаастактары куортамҥа биэриэн сөп. Пандемия иннинэ Бүлүүлүүр айан суолугар гриль-паарка баар этэ даҕаны, сабыллыбыта, билигин уматык атыылыыр сапыраапка буолан турар, — диэн кэпсиир Александр Михайлов.

Бу бэрт наадалаах идиэйэ хайдах олоххо киириэн сөбүн билээри, Владимировка дьаһалтатын баһылыгын көрдөөтүм даҕаны, «бастаан Табаҕаҕа, онтон Хатаска киирэллэр үһү» диэн Дьокуускай куорат дьаһалтатыгар быһаардылар.

– Биир эмит инвестор, урбаанньыт маны олоххо киллэриэн сөп, кини Урбаан, Айылҕа харыстабылын министиэристибэлэрин кытта бииргэ үлэлэһиэн наада. Гриль-паарка, бастатан туран, баһаарынай ирдэбилгэ эппиэттиэхтээх. Дьон сынньанар паарката аһылыннаҕына — туризм сайдыа, үлэ миэстэтэ тахсыа. Владимировкаҕа биир да социальнай эбийиэк суох, оҕолор Табаҕаҕа үөрэнэллэр, дьон куоракка киирэн үлэлииллэр, — диир Евгений Пермяков, Хатас нэһилиэгин дьаһалтатын салайааччыта. 

Хайа тэллэҕэр — гостиница

Александр Михайлов өссө икки интэриэһинэй идиэйэлээх. Халыма айан суолугар, Дьааҥы хайаларын тэллэҕэр биир наһаа кыраһыабай миэстэни сөбүлүү көрөн, онно гостиница оҥоруохха сөбүн эттэ. Дьокуускайтан хайалаах дойдуга алта-сэттэ чааһынан тиийиэххэ сөп. Хайалар быыстарыгар күн киирэр саһарҕата ким баҕарар сүрэҕин абылыыр күүстээх.

– Холобур, Сочига Кавказ хайатын тэллэҕэр — Роза Хутор, Красная Поляна аатырбыт курортар бааллар. Биһиэхэ үп-харчы көһүннэҕинэ, фуникулер оҥорон, дьону хайаҕа таһааран, сибиэһэй салгыҥҥа күүлэйдэтэр, айылҕа кыраһыабай көстүүтүгэр хаартыскаҕа түһэрэр бэрт буолуо этэ.

Соторутааҕыта Казахстантан табаарыһым кэлэ сылдьыбыта, дьыалабыай киһи бириэмэтэ ыгым, барыта ыксал муҥунан. Киниэхэ Өлүөнэ очуостарын көрдөрүөхпүн баҕарбытым даҕаны, биир күнүнэн илдьэр-аҕалар туристическай хампаанньаны булбатым. Булгунньахтаахха диэри айанныахха, онтон мотуордаах тыынан барыахха наада. Бачча сайдыылаах үйэҕэ Өрүс пуордуттан биир да түргэн суудуна сылдьыбат эбит. Онон, маны болҕомтоҕо ылан, «Метеор» сырыытын олохтууллара буоллар, — диэн Александр санаатын үллэстэр.

Кини ити үс эппит идиэйэтин өссө ханна даҕаны туруорса илик, аан бастаан «Саха Сирин сүрэҕин тэбиитэ/Пульс Якутии» сервискэ суруйда. Үстэн саатар биирэ-иккитэ олоххо киирэригэр эрэнэр.

Улуус ураты кэһиитэ

Онтон Дмитрий Громов, СӨ Туризмы сайыннарыы ааҕыныстыбатын салайааччыта Саха Сиригэр кэлбит ытык ыалдьыттарга бэлэх уунарга хас биирдии улуус ураты, хатыламмат набор оҥоруохтаах диэн санаалаах.

– Биһиги үгэспитигэр баар, дорооболоһон баран: «Хантан сылдьаҕыный?», — диэн ыйыталаһабыт. Сахабыт Сиригэр уран тарбахтаах, айылҕаттан айдарыылаах дьон элбэх: уустар, таҥас тигээччилэр, худуоһунньуктар.  Анна Зверева, Августина Филиппова саха дьахтарын уобараһын оҥордулар. Убайбыт Мандар Уус саха быһаҕын улуус аайы киллэрдэ. Итини түмэн, кэһии, сувенир оҥорорго үлэлэһиэхпитин наада.

Хас биирдии улуус, нэһилиэк туһунан бэлиэлээх, туспа ураты суоллаах-иистээх. Холобур, Сунтаар — Олоҥхо дойдута, Амма — дьэдьэнинэн, Кэбээйи — соботунан биллэр. Ону сувенир хайысхатынан оҥоруохтаахпыт.

Кэһии оҥорорго үс ирдэбил баар: бэлэх наборугар ыаллыы улуустар сувенирдара киириэн сөп, сыаната 3000 солк. иһинэн буолуохтаах, убаҕас ас 100 мл куоһарыа суохтаах. Туристар 80% өрөспүүбүлүкэҕэ сөмөлүөтүнэн кэлэллэр, онон ыарахан кэһиини илдьэ барар кыахтара суох.

Икки лиитэрэлээх «Кока-кола» бытыылкатыгар куоракка баар аймахтарбытыгар сүөгэй, барыанньа ыытабыт, оттон кыра иһиккэ барыанньа арааһыттан куттахха, ыалдьыттарга ордук табыгастаах.   Аны бэлэх наборугар киирбит бородууксуйа тымныыга харайыллар, түргэнник буортуйар ас буолуо суохтаах. Билигин саха дьоно чэй, мүөт, пастила арааһын оҥоро үөрэннилэр, бу ас итиигэ туох да буолбат. Онон, хас биирдии улуус кэһиитин, ураты амтанын, сытын баар оҥоруоххайыҥ диэн этиилээхпит, — диир Дмитрий Громов.

Саха аһын амсатарга

Кини этэринэн, дьуухаланы бүтүн балыгынан хороччу тута сылдьан атыылыыллар, онтон бэлэх наборугар амсайарга аҕыйах тоорохой киирэрэ ордук табыгастаах.

Аны саха дьоно ыраах Москубаҕа, Санкт-Петербурга суолталаах боппуруостары быһаарса, араас тэрээһиннэргэ кытта баралларыгар итинник хас да бэлэх наборун илдьэ баран, саха аһын амсатар кыахтаныа этилэр. Маны олоххо киллэрэргэ сунтаардар Кэмпэндээйи тууһун кристалларыттан, о.д.а. састааптан номнуо бэлэх наборун оҥорон, «Татыйыына» маҕаһыыннарыгар атыыга таһаардылар. Өлүөхүмэлэр иловай арыыны, аммалар 12 араас барыанньаны оҥорон эрэллэр. Хас  биирдии улуус итинник ураты хатыламмат бэлиэтин толкуйдаан таһаарыахтаах. Бэлэх набордарын түмэллэргэ, айан суолун кытыытыгар турар кафеларга, араас дьаарбаҥкаларга атыыга таһаарыахтара.

Эбэн эттэххэ

Олохтоох бородууксуйа тоҕо эрэ үс бүк сыаналаах буолар. Хаҥалас, Нам, Амма улууһун туристическай баазаларыгар сынньана барарга биир дьиэни сууккаҕа 8000-12 000 солк. куортамныыллар. Аны суунар сирэ, баан­ньык суох. Өлүөнэ очуостарын утары баар толору хааччыллыылаах дьиэҕэ биир суукка сынньанаргар 40 000 солк.  тиийэ көрдүүллэр. Оттон Сочига сууккаҕа 1500-2500 солк. бассейннаах «Гостевой» дьиэни булуохха сөп. Олохтоох туризмы сайыннарабыт дииллэр даҕаны, арыыга үктэммитиҥ, сардаана сибэккилээх хонууга хаартыскаҕа түспүтүҥ, балыктаары күөгү бырахпытыҥ иһин, хас хардыыгын батыһа сылдьан «хачыгырас харчы» көрдүүллэр.

Ханна да ыраах барбакка бэйэбит дойдубутугар сынньанар табыгастаах диэн этэллэр даҕаны, Еланкаҕа бараары, Тукулааннары көрөөрү биир хонукка кырата  20 000 солк. барыыгын уонна кумаар-бырдах аһылыга буолаҕын. Сорох сиргэ массыына тиийбэт, онон мотуоркаҕа 5000 солк. төлөөн, үрэҕи туоруугун. Дьиҥэр, 20 000 солк. муораҕа кырата нэдиэлэтээҕи куортамҥын холкутук төлүүгүн. Онон гриль-паарка, олохтоох туризм эбийиэктэрэ удамыр сыаналаах буолуохтаахтар, оччоҕуна биирдэ дьон дойдутугар сынньана үөрэниэ.

«Саха Сирин тэбиитэ/Пульс Якутии» сүрүн сыалынан нэһилиэнньэ олоҕун тупсарыыга, олох-дьаһах, социальнай хайысхалаах проблемалары быһаарыыга, саҥа идиэйэлэри хомуйууга, тарҕатыыга, санаа атастаһыыга, уопут үллэстиигэ, көмө уонна өйөбүл көрдүүргэ туһуланар.

Аныгы цифровизация үйэтигэр нэһилиэн­ньэҕэ көмө буолар «Пульс Якутии/Саха Сирин тэбиитэ» сервискэ идиэйэҕитин, баҕа санааҕытын суруйан хаалларыҥ. Бу ыйга этиилэри хомуйуу тиэмэтэ Саха Сиригэр туризмы сайыннарыыга ананар.