Уопсастыба

Учуутал, саабыс, дириэктэр

Нам дьаһалтатын чахчытынан, бу улууска тулаайах оҕолору иитэ ылбыт тоҕус ыал баар. Олортон биирдэстэрэ Нам сэлиэнньэтигэр олорор Сардаана Николаевна уонна Сергей Гурьевич Лукиннар буолаллар.

Ыал ийэтэ Сардаана Николаевна Мэҥэ Хаҥалас улууһун Дьабыыл нэһилиэгэр, Мария Хон-Ге уонна Николай Никитич Богимовтар диэн сэттэ оҕолоох улахан дьиэ кэргэҥҥэ бастакы оҕонон күн сирин көрбүтэ. Төрөппүттэрэ оҕолорун кыра эрдэхтэриттэн үлэҕэ сыһыаран, бэйэ-бэйэҕэ көмө-тирэх буоларга, улахаттар кыралары көрө-истэ сылдьалларыгар ииппиттэрэ. Инньэ гынан, Богимовтар оҕолоро Дьабыыл орто оскуолатын кэнниттэн, орто уонна үрдүк үөрэх кыһаларын ситиһиилээх, идэлээх үлэһит, ыал ийэтэ-аҕата буолан, Мэҥэ Хаҥалас, Нам улуустарынан, Дьокуускай куоратынан олороллор.

М.К. Аммосов аатынан Саха судаарыстыбаннай университетын филологияҕа факультетын 1998 сыллаахха бүтэрэн, Сардаана Богимова Нам улууһун Түбэ оскуолатыгар саха тылын уонна литературатын учууталынан ананан тиийбитэ. Үлэҕэ-хамнаска көхтөөх, идэтигэр бэриниилээх, үөрэтэр оҕолоругар сөбүлэтэр эдэр учууталы таба көрөн, улуустааҕы үөрэх управлениета 2003 с. оскуола дириэктэрин иитэр чааска солбуйааччынан, 2005 с. үөрэтэр чааска солбуйааччынан анаабыта. Балачча уопутурбутун кэнниттэн, 2008 с. дириэктэр муоһатын туттарбыта.

Сардаана Николаевна лоп курдук уон сыл дириэктэрдээбитэ. Кини салайар сылларыгар Түбэ оскуолатын үөрэтэр-иитэр үлэтин хаачыстыбата тупсан, материальнай-тиэхиньиичэскэй базата хаҥатыллан, улуус бастыҥ оскуолаларын кэккэтигэр бигэтик киирбитэ. Санкт-Петербурга ыытыллыбыт Бүтүн Арассыыйатааҕы куонкуруска «Бастыҥ дьоҕус кэмпилиэктээх оскуола» аатынан бэлиэтэммитэ.

Эпиэкэ салаатыгар

Мэҥэ кыыһа Сардаана Богимова Нам сиригэр ити курдук таһаарыылаахтык үлэлээбитэ, Нам уолугар, медик идэлээх Сергей Гурьевич Лукиҥҥа, 1999 с. кэргэн тахсан ыал ийэтэ буолбута.

Оскуолаҕа учууталтан саҕалаан дириэктэргэ тиийэ үлэлээбит, иитэр-үөрэтэр үлэ ымпыгын-чымпыгын билбит педагог, ыал ийэтэ тулаайах оҕолору ылан иитэр санааҕа хаһан, хайдах кэлбитин туһунан маннык сэһэргиир:

– 2018 с. Нам сэлиэнньэтигэр көһөн киирбиппит. Бэйэм социальнай эйгэҕэ, кэргэним бэтэринээринэй управлениеҕа үлэлиибит. Ыал буолан олорбуппут быйыл 25 сыла буолар. Оҕо ииттэр санаа, өссө оскуолаҕа үлэлии сырыттахпына киирбитэ. Тулаайах, төрөппүт көрүүтэ-истиитэ суох хаалбыт оҕолору ылар туһунан кистэлэҥ санаабын кэргэммин кытта үллэстэрим. Киһи бу сиргэ кэлэн, туох эрэ суолу-ииһи хаалларыахтаах, үтүөнү оҥоруохтаах диэн өйдөбүлтэн, кыах баар буоллаҕына, аҕыйах да оҕоҕо дьоллоох оҕо сааһы бэлэхтиэххэ тоҕо сатаныа суоҕай? Намҥа көһөн кэлэн баран, улуус дьаһалтатыгар эпиэкэ салаатыгар исписэлиистээбитим, эпэкииннэри уонна оҕо иитэ ылбыт ыаллары кытары үлэлээбитим. Кинилэр олохторун-дьаһахтарын, кыһалҕаларын чугастык билсэн, үөрэтэн бараммын, уруккуттан иитэ сылдьыбыт санаабын сөргүтэн, Сергейдиин сүбэлэһэн бараммыт, мин эпиэкэ салаатыгар үлэлээн бүтэрим саҕана, иитиэх дьиэ кэргэн буоларга быһаарыммыппыт.

Дьоҕурунан сайыннарыы

– Онон хас оҕолооххутуй?

– Билигин үс оҕолоохпут. Бэйэбит уолбут Айхал 11 саастаах, И.Д. Винокуров-Чаҕылҕан аатынан Нам алын сүһүөх оскуолатын төрдүс кылааһыгар ситиһиилээхтик үөрэнэр, музыкальнай оскуолаҕа фортепиано кылааһыгар дьарыктанар.

Иитэ ылбыт оҕолорбут иккиэлэр. Витя 11 саастаах, Аксинья уонна Наталья Посельскайдар ааттарынан Дьокуускайдааҕы балет оскуолатыгар төрдүс кылааска үөрэнэр. Д.К. Сивцев-Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырын сыанатыгар элбэх испиктээххэ кыттар. Витяны биһиги 5 саастааҕар, куораттааҕы оҕо дьиэтиттэн ылбыппыт. Хас да иитиэх ыалга олорбут буолан, оҕустарыылаах этэ. Ол эрээри, кирбии кэми этэҥҥэ ааһан, билигин олус элэккэй, ураты тулуурдаах, кэрэҕэ тардыстыылаах оҕо буолла. Үҥкүүгэ дьоҕурдааҕын иһин музыкальнай оскуола хореографическай кылааһыгар биэрбиппит. Онно үһүс кылааска үөрэнэ сырыттаҕына, бэлиэтии көрөннөр, Балет оскуолатыгар ыҥырбыттара. «Кыахтаах, этэ-сиинэ барсар», – диэбиттэрэ. Инньэ гынан куоракка киирэн, үөрэнэ сылдьар. Үөрэҕин, оскуолатын олус сөбүлүүр. Биһиги туох кыах баарынан көмө-имэ буолабыт.

Кыыспыт Алина 7 саастаах. Кинини Бүлүүтээҕи оҕо дьиэтиттэн баран ылбыппыт. Биһиэхэ тута сыстан: «Ийэ, аҕа», -- диэн ааттаабыта. Кыра эрдэҕиттэн, 5 сааһыгар диэри эбэлээх эһэтин көрүүтүгэр сылдьыбыт. Дьонуттан эпиэкэ үлэһиттэрэ ылбыттар, оҕо дьиэтигэр этэ-сиинэ көҕөрбүт, аанньа аһаабатах-сиэбэтэх, доруобуйата айгыраабыт оҕо киирбит. Наһаа элэккэй, уруһуйдуурун сөбүлүүр. Аны күһүн оскуолаҕа үөрэнэ барарын долгуйа кэтэһэр. Билигин уһуйааҥҥа сылдьар, араас куонкурустарга үөрэ-көтө кыттар.

Дьиэ кэргэн үгэстэрэ

– Сардаана Николаевна, оҕону иитиигэ бука бэйэҕит олохсуйбут үгэстэрдээх буолуоххут.

– Ханнык баҕарар ыал курдук, оҕолорбут төрөөбүт күннэрин бэлиэтиибит, араас уопсай норуот бырааһынньыктарыгар уонна култуурунай тэрээһиннэргэ сылдьабыт, бииргэ оонньуубут. Өрөбүл күннэргэ айылҕаҕа тахсабыт, Дьокуускайга киллэрэн куорат кэрэ-бэлиэ миэстэлэринэн дьаарбатабыт, тыйаатырдарга, пааркаҕа сырытыннарабыт. Элбэх дьонноох-сэргэлээх, халыҥ хаххалаах-дурдалаах курдук сананалларын күүһүрдэн, атын улууска олорор аймахтары кытары билиһиннэрэбит. Төһө кыалларынан уоппуска кэмигэр ыраах куораттарга күүлэйдии бара сатыыбыт.

– Эбии оҕо ылыаххытын баҕараҕыт дуу?

– Баҕарабыт уонна онно бэлэммит даҕаны. Ол гынан баран, дьиэбит-уоппут иэнэ ирдэбилгэ кыайан эппиэттэспэт буолан, иҥнэн олоробут, быһаарар суолу тобулабыт. Бүччүм санаабын эттэххэ, биһиэхэ оҕо иитэ ылыахтарын баҕарар ыаллар син бааллар эрээри, бары ити ирдэбилтэн иҥнэллэр. Ити иһин улуустарга анал бырагыраамалар бааллара буоллар диэн баҕа санаалаахпын. Иитиэх дьиэ кэргэттэргэ аналлаах дьиэлэр тутуллан, онно инбэлиит, доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолору кытары олордорго табыгастаах усулуобуйа тэриллэрэ ордук. Маннык бырагыраама оҥоһуллан олоххо киирэрэ буоллар, оҕо дьиэлэриттэн дьиэ кэргэттэргэ барар оҕо ахсаана биллэрдик эбиллиэ этэ.

– Оҕо иитэ ылыахтарын баҕарар ыалларга тугу сүбэлиэҥ этэй?

--Манна үчүгэйдик толкуйдаан, бары баар кыаҕы көрүнэн-истинэн баран быһаарынар наада. Бастатан туран, улахан тулуур, дьулуур уонна ыарахаттартан куттаммат буолуу эрэйиллэр. Төгүрүк тулаайах биитэр тыыннаах төрөппүттэрдээх эрээри, көрүүтэ-истиитэ суох хаалбыт, үчүгэй сыһыаны билбэт, ол быыһыгар атаҕастабылга да түбэспит оҕо барахсан, уйулҕата айгыраан баран сылдьар, дьэ ону ылынарга, хайдах баалларынан таптыырга бэлэм буолуохха наада. Аны бэйэҥ эппиэккэр ыллыҥ да, кэтэҕэйдэммэккэ, бу оҕону киһи, гражданин, патриот быһыытынан иитэр, кинини атаҕар туруорар, олоххо тардыстыылаах буола улаатыннарар туһугар бары сыраҕын, күүскүн-күдэххин ууруохтааххын.

Биир санаанан

– Эһиги улуускут иитиэх дьиэ кэргэн ахсаанынан өрөспүүбүлүкэҕэ инники күөҥҥэ сылдьар. Бэйэ-бэйэҕитин кытары төһө билсэҕитий?

– Нам улууһугар тоҕус иитиэх дьиэ кэргэн баар. Ол иһигэр, өссө 1990-с сыллардаахтан элбэх тулаайахха дьоллоох оҕо сааһы бэлэхтээбит, барыбытыгар холобур буолар дьоһун ыаллардаахпыт.

Иитиэх дьиэ кэргэттэр бэйэ-бэйэбитин кытары билсэ-көрсө, уопут атастаһа олоробут. Улууска уонна өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар араас тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттабыт. Холобур, сыллата ыытыллар иитиэх дьиэ кэргэттэр өрөспүүбүлүкэтээҕи сүлүөттэригэр уонна ыһыахтарга хамаанданан барабыт. Ону таһынан, мин педагог быһыытынан, оҕо иитэ ылбыт дьиэ кэргэттэргэ көмөлөһөбүн, сүбэ-ама буолабын.

Хаартыскалар дьиэ кэргэн архыыбыттан