Бу бырайыак чэрчитинэн «Айар Кут» бөлөх салайааччыта Егор Иванов култуурунай десаны Чаппандаҕа илдьэ сырытта. Бу туһунан айар айан кыттыылаахтара суруйбуттарын ааҕыҥ.
Маастардарга уһуйулуннулар
Чаппанда олохтоох дьаһалтатын салайааччыта Краснослав Бухоловы, C.П.Алексеев-Боһуут аатынан оскуола дириэктэрэ Юрий Алексеевы кытта “Айар Кут” салайааччыта Егор Иванов кэпсэтэн, 110 сыл анараа өттүгэр тэриллибит Чаппанда оскуолатын сайдар кэнсиэпсийэтин торумнаатыбыт – саха киһитин креативнай толкуйун сайыннарыы, өбүгэ төрүкү билиитигэр олоҕуран, саҥаны олоххо киллэрэри сатыыр оҕолору иитии.
Ол курдук, атырдьах ыйын 13 күнүттэн балаҕан ыйын 2 күнүгэр диэри Сахабыт Сирин култууратын маастардара: фольклорнай ырыаһыт, “Эйээрик” ансаамбыл салайааччыта, СӨ үтүөлээх үлэһитэ Анастасия Кардашевская, “Мозаика” бальнай үҥкүү ансаамбылын салайааччыта, СӨ үтүөлээх үлэһитэ Михаил Сивцев, «Sunrise» үҥкүү оскуолатын салайааччыта, СӨ култууратын туйгуна Юрий Алексеев, Олоҥхо тыйаатырын звукорежиссера, СӨ үтүөлээх үлэһитэ Леонид Иванов-Лүҥкүр, СӨ С.Зверев-Кыыл Уола аатынан Үҥкүү тыйаатырын национальнай оркестрын солиһа Дьулустаан Никифоров, мелодист, ырыаһыт, модельер Уруйдаана Харитонова, Олоҥхо тыйаатырын артыыстара Иванида Чооруос уонна Дмитрий Алексеев, «Digital Art» устуудьуйа дириэктэрэ, видеограф Александр Маликов, Үүнэ көлүөнэ тыйаатырын кылаабынай режиссера Александр Титигиров, бу тыйаатыр режиссера Розалия Тартакынова, “Амака” рок-бөлөх салайааччыта Афанасий Потапов, көҥүл суруналыыс, “Айар Кут” сурунаал литературнай эрэдээктэрэ Елена Толстоухова, худуоһунньук Мария Тумусова, скульптор Вячеслав Кулачиков-Эллэй, кэргэнэ Луиза Кулачикова, “Усадьба Атласовых” туркомплекс шеф-повара Николай Атласов, баянист, НКИХ “Тыыннаах дорҕоон” биэриитин музыкана Иннокентий Готовцев, СӨ норуодунай артыыһа Афанасий Афанасьев, СӨ култууратын туйгуна Маргарита Скрябина, дизайнер-худуоһунньук Владимир Дойдуков, Владимир Панкратов уонна сценомашинист Филипп Христофоров, биллиилээх фотографтар Мичил Яковлев, Николай Дьяконов, Иван Петров, Николай Барашков уонна “Амака” бөлөх музыканнара Геннадий Иванов, Манчаары Ксенофонтов, Айсен Кысылбаиков, уо.д.а. – бары бииргэ түмсэн, Чаппанда олохтоохторун уонна оҕолорун талаан-дьоҕур сатабылларыгар уһуйдулар. Таарыйа оскуола үбүлүөйүгэр анаммыт “Үйэлэри уҥуордаан” диэн киинэ уһулунна. Чаппанда ытык сиригэр бу сири олохтообут Омолдоон скульптурата турда. Кыраайы үөрэтээччи Алтан Түһүнэй кинигэтин презентацията буолла. Маастардарга дьарыктаммыт дьон икки кэнсиэри бэлэмнээн көрдөрдүлэр. Оҕолорго анаан “Тииҥчээн” театральнай устуудьуйа үлэтин саҕалаата. Олохтоох дьонтон интервью ылан, видеоархив, фотоархив оҥоһуллуута саҕаланна. Хаартыска быыстапката тэрилиннэ.
Онон бу үөрэх дьылыгар Чаппандаҕа “Көй дуораан” диэн сахалыы ырыа, чабырҕах салаата, “Тииҥчээн” театральный устуудьуйа, “Кырыымпа” ансаамбыл, хомус бөлөҕө үлэлэрин саҕалаатылар.
Хаһан баҕарар олоххо саҥа суолу тэлэр олус сыаналанар. Уопсастыба сайдыытын таһымын, хас биирдии киһи идиэйэтэ олоххо киирэн, саҥа сүүрээннэри үөскэтэрэ көрдөрөр. Аныгылыы эттэххэ, креативность төрдө ханна сытарый?
Бастатан туран, саха төрүт култуурата – ырыата, үҥкүүтэ, чабырҕаҕа, хомуһун, кыл кылыһаҕын (кырыымпа), күпсүүрүн, о.д.а. төрүт үстүрүмүөнүн доҕуһуола, шедевринэн диэн ааттаммыт олоҥхобут, кынаттанан көтөр оһуокайбыт, өбүгэлэртэн ситимнэнэн кэлэн, бэйэлэрэ дьиҥ сиэдэрэйкээн ис хоһоонноох, туспа киэҥ-нэлэмэн эйгэлээх буоланнар, билигин айар куттарын сайыннарыахтарын баҕарар оҕолорго бигэ тирэх, бараммат баай буолаллара саарбаҕа суох.
Сахалыы саҥарар оҕо бэйэтин култууратын араас өрүттэрин баһылаан, сайдан, креативнай аныгы көрүүлээх киһи буоларыгар ситиһэргэ «Дойдум миэнэ -- Чаппанда» култуурунай десант төһүү күүс буолбутун балаҕан ыйын 1 күнүгэр АГИКИ ректора Саргылаана Игнатьева, улуус баһылыга Алексей Иннокентьев бэлиэтээтилэр. Ульяна Винокурова, Вера Никифорова, Евдокия Сергина, Анастасия Алексеева оҥорбут Ньурба улууһун култууратын сайдыытын кэнсиэпсийэтин улуус дьаһалтата уонна уопсастыбаннаһа өйөөтүлэр.
Елена Толстоухова.
Киһи хапытаалын сайыннарыыны өрө тутан
Култуурунай десант хомуллан тиийэн, «Дойдум миэнэ -- Чаппанда» диэн социокултуурнай бырайыагы төрүттээн, туруоруммут сыалларын сүрүнүн ситэн, кыттыбыт, үлэлээбит дьон сүргэлэрэ көтөҕүллэн, саҥа сүүрээннэри олоххо киллэрэргэ тирэх ылан, өйдүүн-санаалыын уларыйан, арыллан кэллибит.
Тыа сирэ барахсан, ыалдьытымсах дьоно-сэргэтэ айар-тутар дьоҕурдаахтарга үтүөнэн дьайар, ыраас салгына, сибиэһэй аһа-үөлэ киэҥник толкуйдуурга, холку, аһаҕас буоларга туһаайар.
«Айар Кут» түмсүү хара тэриллиэҕиттэн киһи хапытаалын сайыннарыыны үлэтин өрө туппута. Ол курдук, биир салаатынан 2027 сылга Ньурба улууһугар буолар Саха Сирин норуоттарын IX оонньууларын көрсө, былааннаах үлэ саҕаланна.
Инникини быһа түһэн эппэккэ, санаа, түгэн, бириэмэ хайдах салайарынан, көрдөрөрүнэн, хас биирдии салаа бэйэтин дьоруойдарынан сирдэтиннэрэн, тэтимин ыһыктыбакка сайдарын ситиһиэх эрэ тустаахпыт. Аныгы тэтими эрэ өрө туппакка, хас биирдии эдэр киһи бэйэтин түөлбэтин, дойдутун, култууратын ытыктыы улаатарыгар болҕомто уурарга уонна сөптөөх үлэни ыытарга дьаныһабыт. Ол курдук, киһи буолан айыллан, бу сиргэ тирэхтээх буоларын ситиһэргэ өбүгэлэрбит үтүө үгэстэрин сөргүтэн, устуоруйаларын сырдатан, төрөөбүт төрүт тылы ырыанан, тойугунан, хоһоонунан, суругунан, онтон да атын араас ньымалары холбуу тутан, тэрээһиннэри ыытарга сорук турбута.
Чаппанда диэн сир-дойду аата эрэ буолбакка, бүттүүн Сахабыт Сиригэр уонна атын да дойдуларга, Европа кэнтиниэнин саамай улахан Никола Ленивец арт-пааркатын курдук, бэйэтэ туспа суоллаах-иистээх, дьон-норуот тоҕуоруһа түмсэр, сайдар, иитиллэр, кэскиллээх бырыайыага буоларыгар баҕа санаа баар. Аныаха кими баҕар, хантан баҕар маннык хабааннаах үлэлэргэ бииргэ буолуохтара диэн эрэлбит улахан.
Егор Иванов,
«Айар кут» түмсүү салайааччыта.
Айар айан суолтата
Чаппандаҕа култуура эйгэтэ сайдарыгар уонна норуоттар икки ардыларынааҕы «Якутия -- миру» култуура фестивалыгар көмөлөһөр сыаллаах, «Айар Кут» медиа-түмсүү үлэтин чэрчитинэн, олохтоохторго хас да салааҕа үөрэх ыыттылар.
Култуурнай десант сайыннарар салаалара -- үҥкүү, ырыа, фольклор, кырыымпа, хомус, киинэ эйгэлэрэ -- дьоҥҥо бэркэ диэн сөбүлэттилэр, сэҥээриини ыллылар. Ол үчүгэй. Тоҕо диэтэххэ, манна биири өйдүөх тустаахпыт – бу култуурнай десант дьон өйөбүлүн, сэҥээриитин эрэ ыллаҕына үлэлиир-сайдар кыахтаах. Суох буоллаҕына -- сатанар кыаҕа суох. Киһи хапытаалыгар, киһини сайыннарарга үлэлиир дойдулар былыргыттан түргэнник сайдаллар уонна кэхтибэттэр. Култуура -- дьон, дойду сайдыытын биир стратегическай тирэҕэ, саха омук култуурнай кодун, ис дьиҥин чөл хаалларар олуга буоларын быһыытынан, саха ордук сыстаҕас, сатыыр эйгэтин сайыннарыы саамай сөптөөх суол буолар. Култуура тэрилтэлэрин, онно сыстаҕас дьону туһанан-көҕүтэн үлэлээһин, сайыннарыы кылгас кэм иһигэр элбэҕи оҥордо диэн толору этиэххэ сөп. Ол курдук, Чаппанда сэлиэнньэтигэр ыччат, дьон үҥкүүлэри, ырыалары, саха үстүрүмүөннэригэр оонньуулары үөрэтэн, киинэ устан, саҥа тэриллибит тыас устуудьуйатыгар уһуллан, түмүктэрин кэнсиэртиир нүөмэр быһыытынан көрдөрдүлэр, камераҕа уһуллан, Интэриниэт ситимигэр тарҕаннылар. Ону анал сигэлэринэн көрөөрүҥ.
Итини таһынан медиа-бөлөх үлэһиттэрэ десант үлэтин күнүнэн сырдаттылар, анал тэриллибит саайка ыстатыйалары суруйдулар. Холобура "Чаппанда историята" сирэйгэ былыргыттан аныгы олоххо диэри кэминэн наардаан, олохтоохтору уонна сэлиэнньэ историятын билиэхтэрин баҕалаахтары көҕүтэр суруйуулар таҕыстылар. Ону кытта Чаппанда кэрэ сиригэр Улуу Сыһыыга олохтоохтор өбүгэлэрэ, номоххо киирбит Омолдоон бухатыыр пааматынньыга дьэндэйдэ.
Скульптор Вячеслав Кулачиков маннык мэҥэ бэлиэлэри чэпчэки сыаналаах уонна оҥоһуулаах пенобетонунан кыһан оҥорор ньыматын олохтоох икки уолга үөрэтэн, билиҥҥитэ инникитин Ньурбаҕа маннык ньыманан атын арт-эбийиэктэр, бюстар элбиэхтэрэ диэн эрэбил улахан.
Ньурбаҕа фестиваль грантовай бырайыак чэрчитинэн тэриллибит буолан, хас биирдии хамнаныы үчүгэй хаачыстыбалаах хаартыскаҕа, видеоҕа хаалыахтааҕа биир сүрүн ирдэбил буолара биллэр. Ону барытын "Айар Кут" фотографтара, видеооператора толору сүүс бырыһыан хааччыйдылар. Ньурба устун экскурсия Интэриниэккэ үйэтитилиннэ, аудиоэкскурсия «Изи тревел” платформаҕа эмиэ историческай паарка кыттыһан таҥылынна.
Биллэн турар, ити барыта "Айар Кут" түмсүү салайааччыта Егор Иванов сатабыллаах салайыытынан табылынна. Халыҥ хамаандата да үчүгэй, ол туһунан үөһэ ахтыллыбыта. Көмө буоллулар -- Чаппанда олохтоохторо, оскуола дириэктэрэ Юрий Валерьевич, «Дьоҕур» култуура киинин салайааччыта Раиса Егоровна, нэһилиэк баһылыга Краснослав Григорьевич, улуус култууратын салайааччы Розалия Михайловна, Ньурбатааҕы К.Д. Уткин аатынан Норуоттар доҕордоһууларын түмэлэ. "Айар кут" салалтата "Якутия - Миру" бырайыак салайааччыта Юлия Васильевалыын бэркэ тапсан үлэлээтэ.
Инникитин салгыы Ньурбаҕа түөрт сыл үлэлиир былаан баар. Онно киирэллэр олохтоммут олуктары сайыннарыыны таһынан, Чаппандатааҕы литературнай уонна оскуола түмэллэрин ылсан, аныгы ирдэбилинэн сайыннарыы, нэһилиэк сиригэр граннарга киирсэн, сынньалаҥ уопсастыбаннай эйгэтин туристическай баазаҕа маарыннатан тэрийии, Ньурба историятын көрдөрөр киинэ, драма, либретто айымньылары бэлэмнээн, көрөөччү сэҥээриитигэр таһаарыы, о.д.а. Кэм-кэрдии көрдөрүө.
Алтан Түһүнэй.
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
