В Ил Тумэне

Кини мунньах кыттааччыларын эҕэрдэлээн туран,  Саха Сирин инники сайдыытын, кыһалҕаларын уонна быһаарыы суолларын дьүүллэһиэхтэрэ диэн иһитиннэрдэ. Түмүккэ ылыныллыбыт докумуон ыччат дьыалаларыгар, физическэй култуураҕа уонна спорка сис кэмитиэтигэр бигэргэтиигэ, салгыы пленарнай мунньах көрүүтүгэр киллэриллиэҕэ. Дьүүллэһиигэ норуот дьокутааттара, сис кэмитиэттэр, СӨ бырабыыталыстыбатын чилиэннэрэ, ону тэҥэ өрөспүүбүлүкэ ситэриилээх былааһын, спорт эйгэтин бэрэстэбиитэллэрэ кыттыыны ыллылар.

Төгүрүк остуол кэмигэр иһитиннэриилэри СӨ Физическэй культураҕа уонна спорка миниистирин солбуйааччыта Гаврил Мохначевскай, СӨ Автомотоспорт Федерациятын бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Носов, «Эндуро» ХЭО ФАСМС бэрэссэдээтэлэ Алексей Долгов, СӨ Автоспорт кэллиэгийэтин бэрэссэдээтэлэ (трофи-рейд, ралли-рейд) Семен Оготоев билиһиннэрдилэр.

СӨ Физическэй культураҕа уонна спорка министиэристибэтэ иһитиннэрэринэн, Саха сиригэр байыаннай-патриотическай иитии уонна тэхиниичэскэй көрүҥнэри сайыннарыыга 2013 сыллаахха «СӨ тэхиниичэскэй спорт көрүҥнэрин сайыннарыы туһунан» СӨ Бэрэсидьиэнин Ыйааҕа баттаммыта. Оттон 2014 сыллаахха СӨ бырабыыталыстыбатын дьаһалынан, Саха Сиригэр 2014-2016 сылларга уонна 2030 сылга диэри тэхиниичэскэй спорду сайыннарыы кэнсиэпсийэтэ бигэргэммитэ. Мантан ыла өрөспүүбүлүкэҕэ автотранспорт күүскэ сайдан, ыытыллар күрэхтэһиилэр элбииллэр.

СӨ Автомотоспорт Федерациятын бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Хватов бу хайысха көрүҥнэрин туһунан сиһилии кэпсээтэ:

- Быраабылата суох сырсыы. Автокросс. Бу күрэхтэһии, бастатан туран, көрөөччүлэри тардар аналлаах. Маннык тэрээһиннэр олус сэдэхтик ыытыллаллар. Арассыыйаҕа биирдэ эмит эрэ буолаллар.  Автокросс диэн улахан спортивнай күрэхтэһии. Буор суолунан төгүрүччү сырсыы. Массыыналары олус дьоһуннаахтык бэлэмнииллэр. Кыттааччылар элбэх буолааччылар. Автокроска спортсменнары эрдэттэн бэлэмнииллэр. Манна 13 саастарыттан оҕолор кытталлар. Юниордарга диэн күрэхтэһии ыыта сылдьыбыппыт. Онуоха оҕолор массыыналарын бэйэлэрэ оҥостубуттара. Онон оҕо бары өттүнэн сайдан, инники олоҕор бу дьоҕуру эмиэ туһанар буолар. Дьиҥэр, бу көрүҥ ороскуота наһаа улахан буолбатах. Успуонсардарбыт биһиэхэ 300000 солк. массыыналары ылан биэрбиттэрэ. Онно эбии 100000-лыы солк. массыыналары тупсарыыга туһаммыппыт. Ол, атын көрүҥнэргэ холоотоххо, наһаа элбэҕэ суох.

Мотокросс – матасыыкыл спордун тутаах көрүҥэ. Оҕолор 6 саастарыттан дьарыктаналлар. Киирии билиэтэ олус ыарахан, матасыыкыллар эмиэ ыарахан сыаналаахтар. Өйөбүл бырагыраамата эрэ баар буолан, тиэхиньикэ ылынаммыт оҕолору дьарыктыыр кыахтанныбыт. Ол да буоллар, тиэхиньикэ туһатыттан тахсар буолан, саҥа саппаас чаастары бэйэбит ылабыт уонна өрөмүөннүүбүт. Атын эрэгийиэннэргэ кыттар оҕолорбут олус үчүгэй көрдөрүүлээх төннөллөр. Мотокросс билигин Мииринэй, Алдан, Дьокуускай куораттарга ордук сайдан иһэр. Оттон Нерюнгрига, хомойуох иһин, үп өттүнэн балаһыанньа мөлтөх буолан, көхтөрө намтаатар намтаан иһэр.Эндуро – матасыыкыл дьиссипилиинэтэ. Биһиэхэ элбэх киһи эндуроҕа анаммыт матасыыкыллаах. Ралли - автоспорка ордук кэрэхсэнэр көрүҥ. Бу күрэхтэһиилэри ыыппыппыт бэһис эрэ сыл буолла.  Манна массыыналары барытын кичэйэн бэлэмнииллэр. Спортсменнар 3 категориялаах бырааптаах буолаллара ирдэнэр. Дрифт диэн ыччат сөбүлээн дьарыктанар хайысхата. Хомсомуол болуоссатыгар уонна Өрүс пуордугар буола турары кытта булкуйумаҥ диэн этиэм этэ. Ол биһиэхэ туох да сыһыана суох. Биһиги официальнай күрэхтэһиилэри ыытабыт. Үлүбүөй хатааһылааччылар биһиги күрэхтэһиибитигэр суохтар. Спортсменнартан ким эмит оннукка тутулуннаҕына, күрэхтэһииттэн туоратабыт.

Квадроциклынан уонна снегоходунан биатлон - 2019 сыллаахха Бүтүн Арассыыйатааҕы квадроцикллаах уонна снегоходтаах биатлон Федерациятын Саха Өрөспүүбүлүкэтин эрэгийиэннээҕи салаата тэриллибитэ. 2019 сыл олунньутугар Москуба уобалаһыгар снегоходтаах биатлон маҥнайгы күрэхтэһиитэ ыытыллыбыта. Ол сыл кулун тутарыгар Өймөкөөҥҥө снегоходтаах биатлон куоталаһыыта Арассыыйаҕа иккиһин буолбута. Онтон ыла бу интэриэһинэй хайысхаҕа сыл аайы күрэхтэһии ыытабыт. Боротокуолларбытын Москубаҕа отчуот быһыытынан ыытарбытыгар, спортсменнарбыт үрдүк таһымнарын сөҕө көрөллөр.

Сүүрэр киһи диэн байыаннай-прикладной хайысхалаахпыт. Быраабылатын, регламенын барытын бэйэбит оҥорон бэлэмнээбиппит. Манна тиэхиньикэни түргэнник сатаан оҥоруохха, тэриллээх, сүгэһэрдээх түргэнник сүүрүөххэ, бэргэнник ытыахха наада. Бу ураты тэрээһини ДОСААФ тэрилтэни кытта ыытабыт.

 Автомногоборье. Бу көрүҥ саҥа диэхпин, дьиҥэр, сэбиэскэй кэмтэн ыла баар. Ол гынан баран, билигин сөргүтэн быйылгыттан саҥа ыытар буоллубут. Бу күрэхтэһиигэ хайа баҕарар «автолюбитель» кыттыан сөп. ГИБДД-га быраап ыларга эксээмэн туттарбыккыт буолуо. Бу күрэхтэһии оннук эксээмэҥҥэ майгынныыр эрээри, эрчиллиитэ секундомердаах оҥоһуллар.

Ил Түмэн наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, сонуну киэҥник тарҕатар ситимнэргэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Феодосия Габышева кадеттар оскуолаларын, колледжтары уонна техникумнары кытта үлэлэһиэххэ сөп диэн эттэ. Кини бэлиэтээбитинэн, орто идэлээх үөрэхтээһин тэрилтэлэрэ бу хайысханы бэйэлэрин хайысхаларын иһинэн сайыннарыахтарын сөп.

СӨ Тырааныспарга уонна суол хаһаайыстыбатыгар миниистирэ Владимир Сивцев биэдэмистибэ автомотоспорт сайдыытын өйүүргэ бэлэмин биллэрдэ. Кини хамсааһын актыбыыстарыгар туохтан да иҥнибэккэ үлэлииллэрин иһин махтанна уонна бу хайысха инники сайдыытын үбүлүүр судаарыстыбаннай мэхэньиисимнэри оҥорорго этии киллэрдэ. Владимир Сивцев этэринэн, маннык тэрээһин дьон куттала суох айан миэрэлэрин тутуспакка, официальнайа суох күрэхтэһиилэргэ кыттарын аҕыйатыа, суоппардар уонна матасыыкылы миинээччилэр эппиэтинэстэрин үрдэтиэ этэ.

— Өрөспүүбүлүкэ дьокутааттара өйүүр буоллахтарына, полигону тутуу туһунан этиини министиэристибэ көрүөҕэ, — диэн миниистир эрэннэрдэ.

Итини тэҥэ, мунньахха Манчаары Баһылай аатынан Спортивнай национальнай көрүҥнэрин өрөспүүбүлүкэтээҕи киинин дириэктэрэ, Ил Түмэн дьокутаата, СӨ мас-рестлинг Федерациятын бэрэсидьиэнэ Геннадий Васильев, СӨ Тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ Александр Атласов, СӨ Үп миниистирин солбуйааччыта Надежда Филиппова, “Хаар айан” күрэхтэһиини төрүттээччи Иннокентий Барашков, СӨ Үөрэххэ уонна наукаҕа миниистирин бастакы солбуйааччыта Михаил Присяжнай, урбаанньыт Семен Оготоев кыттыыны ыллылар.

Кыттааччылар этиилэрэ төгүрүк остуол мэктиэ суругар киирдилэр. Саха Сиригэр автомотоспорт көрүҥнэрэ салгыы сааһыланан сайдыахтаахтар, тириэньэрдэр уонна спортсменнар таһымнара үрдүөхтээх диэн түмүк санаалар этилиннилэр.

Норуот дьокутаата Михаил Гуляев төгүрүк остуолу түмүктүүрүгэр, тэхиниичэскэй үөрэҕи сайыннарыы уонна оҕо сынньалаҥын тэрийии чэрчитинэн, автомотоспорт сайдар кэнсиэпсийэтин бэлэмниир наадатын санатта. Кини Ил Түмэн Ыччат дьыалаларыгар, физическэй култуураҕа уонна спорка сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Геннадий Васильевы кытары 2022 сыл алтынньы 26 күнүгэр Госдума эрэгийиэннэрдээҕи ыччат бэлиитикэтин кэмитиэтигэр сүбэ мунньахха кыттыбытын эттэ. Сүбэ мунньахха патриотическай иитии туһунан сокуону ылыныыга эрэгийиэн ураты уопутун РФ Госдуматын сис кэмитиэтин таһымыгар көрөргө уонна дьүүллэһэргэ этии киирбитэ.

Билигин ыччаты патриотизмҥа, үлэҕэ иитии, олох араас быһыытыгар-майгытыгар бэлэмнээһин – дойду судаарыстыбаннай бэлиитикэтин биир тутаах сыалларыттан биирдэстэрэ буоларын, парламентарий тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Кини дьүүллэһиигэ көхтөөх  кыттыыларын уонна ыллыктаах этиилэрин иһин төгүрүк остуол кыттааччыларыгар махтанна.