Бэлиитикэ

Хайалаах Кавказ сонуннара

Бу сырыыга Хотугу Кавказ парламеннарын үлэлэрин быһа тардан сырдатабыт. Болҕомто киинигэр балаҕан ыйдааҕы сонуннара, үлэлэрин уопута буолуоҕа.

Дагестан Өрөспүүбүлүкэтэ

1921 сыл тохсунньу 21 күнүгэр РСФСР састаабыгар автономия быһыытынан төрүттэммитэ. Онон эһиил 100 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиир. Киин куората – Махачкала. Нэһилиэнньэтин ахсаана 3 110 858 киһи (13-с миэстэ, 2020 с.). Экэниэмикэтин сайдыытынан 32-с миэстэҕэ турар. Нэһилиэнньэтэ 13 араас омук тылынан саҥарар.

Парламена – “Дагестан Өрөспүүбүлүкэтин Норуотун Мунньаҕа” диэн ааттанар. Спикера: Хизри Исаевич Шихсаидов.

Covid-19 анаалыстаах сиэссийэ

Балаҕан ыйын 9 күнүгэр Норуот Мунньаҕын 48-с сиэссийэтэ буолан ааспыт. Бу мунньахха норуот дьокутааттара кэлиҥҥи кэмҥэ үгэскэ кубулуйбут быһа холбонуу көрүҥүнэн буолбакка, сирэй көрсөн “2020 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэтээҕи инвестиционнай бырагыраама чэрчитинэн социальнай эбийиэктэри тутуу” боппуруостарын дьүүллэспиттэр. Мунньах түмүгүнэн, “Дагестан Өрөспүүбүлүкэтигэр куораты тутуу туһунан” сокуоҥҥа уларытыылары киллэрбиттэр. Норуот дьокутааттара бу сиэссийэҕэ коронавируска анаалыс туттаран баран кэлэн кыттыбыттар. Онон ураты мунньах буолбут.

Хотугу Кавказ федеральнай уокурук эрэгийиэннэрэ

• - Дагестан Өрөспүүбүлүкэтэ
• - Ингушетия Өрөспүүбүлүкэтэ
• - Кабардино-Балкарскай Өрөспүүбүлүкэ
• - Карачаева-Черкесскай Өрөспүүбүлүкэ
• - Хотугу Осетия-Алания Өрөспүүбүлүкэтэ
• - Ставропольскай кыраай
• - Чечня Өрөспүүбүлүкэтэ

Волонтердары чиэстээбиттэр

 Балаҕан ыйын  күнүгэр спикер Хизри Шихзаидов Махачкала киин болуоссатыгар миэдик волонтердары чиэстээбит. Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ 20 тыһ кэриҥэ волонтер үлэлии сылдьар. Балар дьиэҕэ олорор аҕа саастаах уонна кырдьаҕас ыалларга аһыыр астарын уонна эмтэрин тиэрдэн биэрэллэр. Өрөспүүбүлүкэ волонтердара пандемия саҕаланыаҕыттан уопсайа 100 тыһ. бородуукта нобуорун тарҕаппыттар.

Арыгылааһын, наркомания, токсикомания

 Балаҕан ыйын 16 күнүгэр Дагестан дьокутааттара “ДӨ арыгылааһын, наркомания уонна токсикомания профилактиката” диэн сокуону дьүүллэһэн, уларытыылары киллэрбиттэр. Ол курдук, сокуон 1-кы ыстатыйатын саҥа тиэкиһэр “чөлүгэр түһэрии” (реабилитация), “арыгылааһыны уонна наркоманияны утары профилактика” диэн өйдөбүллэр эбии киирбиттэр.

Бэйдиэ сылдьар ыттары тутуу

 Балаҕан ыйын 16 күнүгэр Норуот Мунньаҕын аграрнай бэлиитикэҕэ уонна айылҕаны туһаныыга сис кэмитиэтин мунньаҕа буолбут. Дьокутааттар хас да боппуруоһу дьүүллэспиттэр. Онно “ДӨ бэйэни салайыныы уорганнарыгар хаһаайына суох бэйдиэ сылдьар кыыллары тутан ылалларыгар боломуочуйа биэрэр” сокуон барылын иккис ааҕыыга бэлэмнээбиттэр. Саҥа сокуон 498 №-дээх ФС 18-с ыстатыйатыгар олоҕурар. Онон олохтоох дьаһалталар көрүүтэ-харайыыта суох сылдьар ыттары тутар уонна хаайар бырааптаналлар. Бу сокуон дьоҥҥо-сэргэҕэ куттала суох эйгэни үөскэтэргэ туһуланар.

Алын кээмэй

Балаҕан ыйын 22 күнүгэр Норуот Мунньаҕын Президиума буолан ааспыт. Онно 49-с сиэссийэ бэбиэскэтигэр киирэр боппуруостары дьүүллэспиттэр. Ол мунньахха уопсайа 37 боппуруос киириэхтээх. Ол иһигэр эһиилги сылга биэнсийэлээх тиийинэн олоруутун алын кээмэйин быһыахтаахтар. Ити көрдөрүү биэнсийэҕэ эбии социальнай төлөбүрдэри оҥорорго оруолу оонньуур. Норуот дьокутааттара ону былырыыҥҥы таһымынан, 8.6 тыһ. солкуобайынан хаалларыахтарын баҕараллар. Санатан эттэххэ, СӨ “Ил Түмэн” Судаарыстыбаннай Мунньаҕын XIX уочарата суох пленарнай мунньаҕар Саха сирин биэнсийэлээҕин тиийинэн олоруутун алын кээмэйин 14 652 солк. диэн бигэргэпиттэрэ. Ити Дагестан биэнсийэлээҕин алын кээмэйиттэн балтараа төгүл элбэх. Онон Саха сирин биэнсийэлээҕэ эһиил биэнсийэтигэр эбии, ортотунан, 4 тыһ. 649 солк. эбии ылыаҕа. 

Бу федеральнай уокурук састаабыгар 7 субъект киирэр. Уокурук уопсай иэнэ 170 439 кв км (Арассыыйа сирин 1 % ылар). Нэһилиэнньэтин ахсаана 9 930 933 киһи (2020 сыл тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан). Административнай киинэ – Пятигорск куорат.

* * *

Дагестан Өрөспүүбүлүкэтин Норуотун Мунньаҕын 49-с сиэссийэтэ балаҕан ыйын 24 күнүгэр буолуоҕа. Бүгүҥҥү туругунан, Кавказ биир бөдөҥ өрөспүүбүлүкэтин парламенын сүрүн сонуннара ити курдуктар.

Чечня Өрөспүүбүлүкэтэ

Арассыыйа Федерациятын уларытыллыбыт Төрүт сокуонунан, 1993 сыл тохсунньу 9 күнүгэр төрүттэммитэ. Чечня сэриилэрин кэннэ, 2003 сыл кулун тутар 23 күнүгэр өрөспүүбүлүкэ референдумугар нэһилиэнньэ баһыйар аҥаара РФ састаабыгар хааларга диэн куоластаабыта.

Өрөспүүбүлүкэ баһылыга – Р.А. Кадыров (2007 сылтан), парламенын спикера – М.Х. Даудов (2015 сылтан), Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ – М.М. Хучиев (2018 сылтан). Чечня Өрөспүүбүлүкэ РФ састаабыгар сувереннай өрөспүүбүлүкэ быһыытынан биллэр. Нэһилиэнньэтэ 1,4 мөл киһи. Судаарыстыбаннай тыллара: чечен уонна нуучча тыллара. Киин куората – Грознай. Экэниэмикэтин сайдыытынан 71-с миэстэҕэ турар.

Парламенын олоҕо оргуйа олорор

Чечен Өрөспүүбүлүкэтин парламенын сонуннарын http://www.parlamentchr.ru/ саайтынан киирэн көрүөххэ сөп. Даҕатан эттэххэ, Чечня парламена Арассыыйа Федерациятыгар биир оргуйа олорор олохтоох, үлэлээх-хамнастаах судаарыстыбаннай мунньахтар ахсааннарыгар киирэр. Онон бүтэһик 3 күн сонуннарын эрэ ыллыбыт.

«Чечен дьахтарын күнэ»

 2009 сылтан Чечен Өрөспүүбүлүкэтигэр балаҕан ыйын үһүс баскыһыанньатыгар “Чечен дьахтарын күнэ” бэлиэтэнэр. Быйыл бэлиэ даата балаҕан ыйын 21 күнүгэр сөп түбэстэ. Бу күн Чечен Өрөспүүбүлүкэтин парламенын вице-спикера Саид Юсупов өрөспүүбүлүкэ бастыҥ ийэлэригэр, үлэһит дьахталларыгар судаарыстыбаннай наҕараадалары туттарда. Тэрээһин “Арассыыйа дьахталларын сойууһун” 30 сылын чэрчитинэн ыытылынна.

Оттон Саха сиригэр хаһан эмэ өрөс­пүүбүлүкэ уонна норуот олоҕун-дьаһаҕын сайдыытыгар саха дьахтарын сүҥкэн оруолун көрдөрөр “Саха дьахтарын күнэ” диэн бэлиэ даата баар буолуо дуо? Билигин “Саха сирин ийэлэрин күнүн” бэлиэтиибит.

Үөрэххэ кыһаллыы

 Парламент дьокутааттара Муса Демильханов уонна Забек Рашаев Ножай Юртовскай оройуон Айти-Мокх сэлиэнньэтин 1 №-дээх орто оскуолатын үөрэнээччилэрин кытта көрсүбүттэр. Көрсүһүү кэмигэр наркотик уонна психотропнай бэссэстибэлэр буортуларын туһунан лиэксийэ аахпыттар. Ону сэргэ оҕолору үөрэхтэригэр кыһаллалларыгар ыҥырбыттар.

Чечен парламенын дьокутааттара маннык көрсүһүүлэри үтүө үгэскэ кубулутан мэлдьи ыыталларын санатабыт. Ол курдук, Ибрагим Ахматов диэн дьокутаат Ачхой-Мартан сэлиэнньэтин 6 №-дээх оскуолатыгар сылдьыбыт. Педагогическэй кэлэктииби, үөрэнээччилэри кытта көрсүбүт. Ону таһынан оскуола итии аһылыгынан хааччыллыытын хаачыстыбатын бэрэбиэркэлээбит.

“Бастыҥ устудьуон”

Коронавирус кэмигэр дьон дьиэҕэ олоро сатыахтаах. Ол эрээри, биир дьиэҕэ өр кэм хааллан олорбут киһи уйулҕата эмсэҕэлиирэ уонна толкуйдуур дьоҕура бытаарара дакаастанан турар. Балаҕан ыйын 21 күнүгэр Чечня парламенын үөрэххэ, билимҥэ уонна култуураҕа сис кэмитиэтин дьокутааттара ити кыһалҕалы дьүүллэспиттэр. Ол түмүгүнэн, өрөспүүбүлүкэ ыччатын айар-тутар дьоҕурун сайдыытын көҕүлүүр сыалтан “Бастыҥ устудьуон” диэн бүтүн өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурс былаанын оҥорон бигэргэппиттэр. Кыайыылаахтар Чечня Өрөспүүбүлүкэтин интеллектуальнай киинин наҕараадаларын XVII дьоро тэрээһинигэр тутуохтара.

Икки сис кэмитиэт мунньахтаабыт

Балаҕан ыйын 22 күнүгэр Чечня парламенын үөрэххэ, билимҥэ уонна култуураҕа сис, итиэннэ сокуон боппуруостарыгар, судаарыстыбаны тутууга уонна бэйэни салайыныыга сис кэмитиэттэрэ мунньахтаабыттар.

Үөрэх сис кэмитиэтин мунньаҕар норуот дьокутааттара оскуола үөрэнээччилэрин аһылыгар саҥа ирдэбиллэри уонна өрөспүү­бүлүкэ сокуонугар “чөл туруктаах аһылык” диэн өйдөбүлү киллэрэр туһунан сокуон барылын үөрэппиттэр.

Сокуон боппуруостарын сис кэмитиэтин мунньаҕар муниципальнай сулууспа, о.д.а. судаарыстыбаннай уонна үрдүкү дуоһунастарга сыһыаннаах түгэннэр көрүллүбүттэр.

Кэлэр нүөмэргэ

“Ил Түмэн” хаһыат кэлэр нүөмэригэр Хотугу Кавказ атын эрэгийиэннэрин парламеннарын үлэлэрин кытта билсиэхпит.