Экэниэмикэ

Кэскиллээх дьыала

2019 сыл тохсунньутугар улуус баһылыга Алексей Иннокентьев уонна улуус дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Сергей Евсеев урбаан сайдыытыгар аналлаах сүбэ мунньаҕы тэрийбиттэрэ. Онно Ньурба улууһун нэһилиэктэрин баһылыктара бары анал этиилээх кэлэн, дьоҕус урбаан сайдыытын боппуруостарын дьүүллэспиттэрэ. Ол этиилэри барытын түмэн улууска саҥа өйөбүл тосхоло оҥоһуллубута.

 Бастаан нормативнай правовой база ыпсарыллыбыта. Ол кэннэ улуус бүддьүөтүттэн нэһилиэктэргэ 20 мөл. солк. үбүлээһин анаммыта. Ону сөптөөхтүк үллэрэргэ улуус баһылыгын салалтатын куонкуруһа биллэриллибитэ. Онно нэһилиэктэр дьаһалталара кэскиллээх хайысхаларынан бырайыактары оҥорон киллэрэн көмүскээбиттэрэ. Куонкурус түмүгүнэн кыайыылаах нэһилиэктэргэ өйөбүл үбэ-харчыта тыырыллыбыта. Ону олохтоох дьаһалталар салгыы урбаанынан дьарыктаныан баҕалаах дьон икки ардыгар сүүмэрдиир куонкурустары ыытан, өйөбүл харчытын үллэрбиттэрэ.

Былырыын бырагыраама олус көдьүүс­тээхтик үлэлээбитэ. Улуус 61 олохтооҕо бигэ дохуоттаах үлэлээх-хамнастаах буолбута. Онно эбии сезонунан үлэлээбит 125 киһини эптэххэ, өссө элбээн тахсар. Ити көрдөрүү тыа сиригэр улахан ситиһии. Ону тэҥэ бырагыраама социальнай суолталаах хайысхалары сайыннарарга төһүү күүс буолбута.

Малдьаҕар бэкээринэтэ 

Урбаанньыт Инга Иванова өйөбүл көмө­түнэн төрөөбүт Малдьаҕарын нэһилиэгэр биир социальнай суолталаах боппуруоһу быһаарбыт. Ол курдук, бэкээринэ арыйбыт:

– 2019 сыллаахха нэһилиэкпитигэр УПО (улуустааҕы потребительскай уопсастыба) бэкээринэтэ сабыллыбыта. Инньэ гынан нэһилиэк дьаһалтатын иннигэр нэһилиэнньэни килиэбинэн хааччыйыы боппуруоһа күүскэ турбута. Бэйэм 21 сыл устата УПО-ҕа килиэп астааччынан үлэлээбитим. Ол кэннэ аччыгый маҕаһыын арыйан кондитерскай оҥоһуктары атыылыы сылдьыбытым. Онон бэкээринэ сабыллыбытыгар, барытын ыйааһыннаан көрөн баран, бэйэм дьарыктанарга быһаарыммытым. Бачыыммын нэһилиэк дьаһалтата өйөөбүтэ. Эргэ бибилитиэкэ дьиэтин арыандаҕа биэрбитэ уонна оборудование атыылаһарга көмөлөспүтэ. Бурдукпун аҕалтарарга “Якутоптторг” АУо кытта дуогабардаспытым. Онон субсидиялаах бурдугу атыылаһабын. Билигин килиэп астааччыны уонна атыыһыты үлэҕэ ылан, этэҥҥэ үлэлии-хамсыы олоробут. Оҥорон таһаарар бородууксуйабыт арааһа син элбэх: килиэп, батон, булочка, араас бөрүөктэри астаан атыылыыбыт.

Улуус салалтата субу курдук саҥа саҕа­лааччы урбаанньыттары өйүүрэ аһара хайҕаллаах. Ордук тыа сиригэр – үлэ-хамнас дэбигис көстөн биэрбэт кэмигэр – маннык көмөлтө наһаа суолталаах. Билигин улуус үрдүнэн элбэх киһи бэйэ дьарыктаах, бигэ дохуоттаах буолан дьиэ кэргэттэрин иитэр кыахтаннылар. Онон маннык бырагыраамалар салгыы үлэлииллэригэр баҕарабын.

Дьиикимдэ оҕуруотчута 

Дьиикимдэ нэһилиэгэр урбаанньыт Василий Николаев өрдөөҕүттэн хортуоппуйу үүннэриинэн дьарыктанар эбит. Улуус өйөбүлүн көмөтүнэн дьыалатын өссө сайыннарбыт: 

– Былырыын “Дьиикимдэ нэһилиэгэр хортуоппуйу үүннэрии уонна овощехранилище тутуута” диэн биисинэс бырайыагы көмүскээн, өйөбүлгэ тиксибитим. Дьиҥэр, хортуоппуйунан өрдөөҕүттэн дьарыктанабын. Бастакы сылларбар хортуоппуйбун мэлдьи Ньурба куоратыгар киллэрэн уурдарарым, харайарым. Онтум элбэх ороскуоттаах уонна кыһалҕалаах буолан тахсара. Онон бэйэ овощехранилищетын тутар кыһалҕа үөскээбитэ. 

Билигин хаһаайыстыбабын кэҥэтээри анал тиэхиньикэ атыылаһа сылдьабын. Холобур, улуус өйөбүлүнэн хортуоппуй хостуур уонна электроннай ыйааһын атыыластым. Аны туран, өлгөм үүнүүнү ыларга бааһына өҥ буордаах буолуохтаах. Үгүс киһи хортуоппуйу үүннэриини олус судургу дьыала курдук өйдүүр. Сири хорутан баран, ыһан кэбистин да, үүнүөхтээҕин курдук саныыр. Дьиҥинэн, оннук буолбатах. Бааһына көрүүтэ-харайыыта сыралаах, ороскуоттаах үлэ. Аҥаардас сыыс оту ыраастыыр элбэх сыраны-сылбаны, бириэмэни эрэйэр.

Бэйэм бааһынабар гербицидтары уонна химикаттары туттубаппын. Экологическай өттүнэн ыраас уоҕурдууну эрэ туһанабын. Атыылаһааччыга ыраас, чэбдик бородууксуйаны тиэрдиэхтээхпин диэн өйдөбүллээхпин.

Хортуоппуйбун Ньурба куоракка киллэрэн батарабын. Саҥа дьыл кэннэ номнуо атыыланан бүтэн хаалааччы. Мэлдьи атыылаһар дьонноохпун. Кинилэр элбэхтии куулу ылаллар. Биллэн турар, манна барытыгар дьиэ кэргэним, аймахтарым көмөлөһөллөр. Былырыын нэһилиэк оскуолатын уонна уһуйаанын сыллааҕы хортуоппуйунан босхо хааччыйбытым. Быйыл 6-9 кылаас үөрэнээччилэрэ хортуоппуй хостооһунугар тахсан бэркэ көмөлөстүлэр. Ити курдук, тыа сирин дьоно бэйэ-бэйэбитигэр көмөлөһөн олоробут. 

Сергей Евсеев: «Бырайыак салҕаныа»

Сергей Евсеев, Ньурба улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ:

– ИМБТ бырагырааманы балаһыанньа көннөҕүнэ салҕыыр былааннаахпыт. Өйөбүл чахчы көдьүүстээҕин көрдөрдө. Биир сыл иһигэр үгүс социальнай экэнэмиичэскэй кыһалҕалары быһаарарга көмөлөстө. Холобур, өйөбүл көмөтүнэн Чукаар уонна Малдьаҕар нэһилиэктэригэр биир тыын суолталаах боппуруос – бэкээринэ кыһалҕата этэҥҥэ быһаарылынна. Билигин УПО систиэмэтэ элбэх ыарахаттары көрсөн, нэһилиэктэргэ килиэби таһыыны уонна оҥорууну барыһа суох диэн тохтотон кэбистэ. Онон билиҥҥитэ килиэби Ньурбаҕа уонна Антоновкаҕа эрэ астыы олорор. Оттон килиэп социальнай суолталаах табаар буоллаҕа. Билигин улуус үрдүнэн килиэби оҥорууну урбаанньыттар ыллылар. Онно ити этиллибит ИМБТ бырагыраама улаханнык көмөлөстө.

Маны таһынан өйөбүл чэрчитинэн 21 бырайыак олоххо киирдэ. Ити дьон билигин бары бэйэ дьыалаларын арынан, этэҥҥэ үлэлии-хамсыы олороллор. Бэйэлэрин кыахтарынан нэһилиэктэригэр үлэ миэстэлэрин таһаараллар. Онон ити сүрдээх кэскиллээх бырагыраама буолан таҕыста. Онон салгыы үлэлэтиэхпит.

Төһө да бырагыраамабыт билигин тохтотуллубутун иһин, улуус салалтата пандемия кэмигэр нэһилиэнньэни уонна дьоҕус урбааны син биир өйүү олорор. Ол курдук, быйыл урбаанньыттары биир сылга ЕНДВ нолуогуттан босхолоотубут. Урукку өттүгэр улууска ити нолуоктан 12 мөл. солк. киирэрэ. Ону таһынан “Күндээдэ” ТХПК уонна “МТС Нюрба-Агро” АУо быйыл бэйэлэрин күүстэринэн нэһилиэнньэҕэ буор босхо ньирэйдэри түҥэттилэр. Онон хаһаайыстыба салайааччыларыгар улуус салалтатын аатыттан улахан махталбын биллэрэбин.

Ити курдук, пандемия кэмигэр дьоммутугар-сэргэбитигэр төһө күүспүт, кыахпыт баарынан көмөлөһө олоробут. Билигин өссө атын саҥа бырайыактары толкуйдуу сылдьабыт. Олор эмиэ Ньурба ыаллара эбии дохуоттаах, бигэ туруктаах буолалларыгар туһуланаллар.