Тыа хаһаайыстыбата

Үөрүүлээх тэрээһин «Чаппанда» кэпэрэтиип базатыгар Үөрэнэр (идэни үрдэтэр) киин аһыллыытынан саҕаланна. Киин дьиэтэ толору хааччыллыылаах, үөрэнэр аудиториялаах, остолобуойдаах, курсааннар олороллоругар анаммыт хостордоох. Ааспыт өттүгэр маннык Үөрэнэр кииннэр Өймөкөөн Томторугар, биллиилээх сылгыһыт Николай Винокуров салайар хаһаайыстыбатын базатыгар, итиэннэ Хаҥалас улууһугар, «Бөртө» сылгы собуотугар аһыллыбыттара. Хаҥаласка саха сылгытын Өлүөнэ өрүстээҕи көрүҥэ, Өймөкөөҥҥө хоту дойду сылгыта үөрэтиллэр буоллаҕына, манна Мэгэдьэк сылгытын үөрэтии-чинчийии ыытыллыаҕа, идэни үрдүтэр куурустар, уопуту атастаһыылар тэриллиэхтэрэ, устудьуоннар практикаланыахтара.

Сылгыны иитии боппуруостарыгар анаммыт сүбэ мунньахха салаа туругун уонна тирээн турар соруктарын туһунан кэпсииригэр тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ Александр Атласов түөрт хаһаайыстыба (Мэҥэ Хаҥаластан «Хорообут» ХЭТ, Тааттаттан «Победа» ХЭТ, Амматтан Строд аатынан кэпэрэтиип, Дьааҥыттан «Арыылаах» кэпэрэтиип) сылгы собуотугар хандьыдаат буолбуттарын туһунан үөрүүлээхтик иһитиннэрдэ. Бу түөрт хаһаайыстыбаҕа сылгы собуотун статуһа муус устар ыйга ыытыллар министиэристибэ эспиэртиир сэбиэтин мунньаҕар бигэргэниэҕэ, итиэннэ племенной үлэни ыытыыга өйөбүл эбии көрүҥнэрэ көрүллүөхтэрэ.

Салгыы миниистир бастыҥ сылгыһыттарга наҕараадалары туттартаата.  

Санатан эттэххэ, күн бүгүн өрөспүүбүлүкэҕэ түөрт сылгы собуота баар, онон бу хандьыдаат хаһаайыстыбалар эбилиннэхтэринэ, кинилэр ахсыа буолуохтара. Итинэн Айсен Николаев «Тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын стратегическай хайысхаларын туһунан» ыйааҕар 2024 сылга диэри саха сылгытын ууһатан иитиигэ идэтийэр аҕыс собуоту тэрийэргэ туруорбут соруга толорулунна.
Ыйаахха Ил Дархан 200 типовой базаны тутарга эппитэ, ол чэрчитинэн хаһаайыстыбаларга сыллата тустаах көмө оҥоһуллан кэллэ. Былырыын үстүү мөлүйүөн солкуобайдаах субсидияны ылан, 10 хаһаайыстыба база туттубута. Быйыл куонкуруска 20 улуустан 82 хаһаайыстыба кыттыбытыттан, 18 хаһаайыстыба талыллыбыта. Кинилэр субсидия сэртипикээтин бу киэһэ туттулар.

Сүбэ мунньах биир дьоһун дьаһалынан салааны сайыннарыыга улахан суолталаах тэрээһиннэр бигэргэммиттэрэ буолла. Ол иһигэр тыа хаһаайыстыбатын наукатын доктора, РНА академига Харон Амерханов уонна «Сахаагроплем» СБТ салайааччыта Алексей Жирков Төрүт боруода сүөһүнү иитээччилэр ассоциацияларыгар бииргэ үлэлиир туһунан докумуоҥҥа илии баттаатылар.

Бүгүн үгэс буолбут «Сылгыһыт күрэҕэ» ыытылынна. Амма, Бүлүү, Мэҥэ Хаҥалас, Нам, Ньурба, Өлүөхүмэ, Сунтаар, Таатта, Чурапчы, Үөһээ Бүлүү, Хаҥалас улуустарыттан кустук курдук куоһанан кэлбит 19 хамаанда илин былдьастылар. Амма, Мэҥэ Хаҥалас, Чурапчы, Сунтаар, Үөһээ Бүлүү улуустара иккилии, олохтоох ньурбалар үс хамаанданы туруорбуттар.

Хас биирдии хамаанда түөртүү киһилээх. Бэрт ыһыылаах-хаһыылаах күрэхтэһии түмүгүнэн, «Ньурба-I” хамаанда бастаан, министиэристибэ туруорбут тыраахтар бирииһин тутта. Иккис миэстэни Мэҥэ Хаҥалас улууһун хамаандата ылан, Ньурба улууһун дьаһалтата туруорбут тыраахтар бирииһинэн бэлиэтэннэ. Бочуоттаах үһүс миэстэҕэ тиксибит Хаҥалас улууһун хамаанда «Буранынан» бэлиэтэннэ. Төрдүс миэстэлээх Амма хамаандата убаһа бирииһи ылла. Бэһис миэстэлээх «Ньурба-II” хамаанда «Тимин» ХЭТ туруорбут бирииһин – биир туонна эбиэһи ылла.

Икки күн устата тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын, сылгы тэрилин уонна боруода сылгылар быыстапкалара-дьаарбаҥкалара тэрилиннилэр. Олохтоохтор чахчы кыһанан бэлэмнэммиттэрин, ыалдьыты барытын итии аһынан-үөлүнэн айах тутан көрсүбүттэрин Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин пресс-сулууспата бэлиэтээтэ.