Тыа хаһаайыстыбата

Маннык этиилээх Арассыыйа тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр үгүс тыа хаһаайыстыбатынан хото дьарыктанар регионнар тахсыбыттар. Холобурдаатахха, Ульяновскай уобалас, Хабаровскай кыраай, Бурятия туруорсубуттара ыраатта.

Маннык бырагыраама олоххо киирдэр, бэтэринээр курдук уустук уонна эппиэтинэстээх үлэ исписэлиистэрэ олорор усулуобуйалара тупсарыгар, социальнай көмүскэлээх буолалларыгар төһүү күүс буолуо этэ. Итиэннэ тыа сиригэр бэтэринээр тиийбэт кыһалҕатын быһаарарга кыах бэриллэр.

Биллэн турар, «Тыа сирин бигэ сайдыыта” бырагыраама баар. Ол чэрчитинэн вет быраастар олорор дьиэнэн хааччыллаллар. Маны сэргэ регион бэйэтэ араас көмөнү тыа хаһаайыстыбатын исписэлиистэригэр оҥорор бырааптаах.

Ол эрээри дьиҥнээх, этэргэ дылы, бэдэрээлинэй күүстээх мэктиэлэммит көмө бэтэринээрдэргэ көрүллэрэ хайаан да наада.

Тыа хаһаайыстыбатын өрө тардыахха диибит. Тыа сирин өнүтэргэ, сайыннарга бу судаарыстыбаннай бырагыраама төһүү буолара саарбахтаммат.

Тыа сирин бэтэринээрин үлэтин сыаналыыр уолдьаста

Тыа сиригэр бэтэринээр тиийбэт. Бу кыһалҕаны бары билэбит. Эдэркээн ыччаттар үөрэхтэрин бүтэрээт, тыа сиригэр тиийэн үлэлээн көрөллөр. Бастаан утаа сэниэлээхтик үлэлээн иһэн улам уостан, ыарырҕатан бараллар. Уурайан бараллара олус элбэх. Билигин үгүс нэһилиэктэргэ үйэлэрин тухары бэтэринээрдээбит дьон үлэлии сылдьаллара баар суол. Эдэрдэр үрдүк үөрэхтээх аатыран үрүҥ үлэҕэ, наукаҕа, лабораторияҕа, салайар өттүгэр көһөллөр. Сорох сорохтор ыал буолан күрэнэллэр, аармыйаҕа аттаналлар. Букатын уурайбатахтарыгар махтал.

Статистика да көрдөрөрүнэн, Аан дойду үрдүнэн, ветеринарнай үөрэҕи бүтэрбит уон киһиттэн, үһэ эрэ тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлиир. Уоннааҕылар куоракка ыты, куосканы кытта үлэлии хаалалларын ордороллор эбит. Мантан да көстөр дии, тыа хаһаайыстыбатын үлэтэ уустуга, ынах, сылгы көрүүтэ улахан сыраны эрэйэрэ... Ып-ыраас маҥан халааттаах, ыты кууһан, куосканы имэрийэ олорон хаартыскаҕа түһэр үлэ буолбатах.

Манна ыччаты буруйдуур сыыһа. Ол аата бу эйгэ сөптөөх өйөбүлү көрсүбэт диэн эттэххэ табыллар.

Маны ааһан, тыа дьоно, сүөһүлээх өттө бэтэринээри үҥсэрэ-хаҥсара, үлэтин сыаналаабата эмиэ баар. “Ыҥырбытым ыраатта, хойутаан кэллэ, көмөлөспөтө, эмэ туһалаабата, сүөһүбүн абыраабата” диэни куруук истэбин. Ол аата бэтэринээр тыа сиригэр тиийбэт эбэтэр бэтэринээринэй сулууспа материальнай-техническэй уонна тырааныспар өттүнэн ситэ хааччыллыбат.

Биһиги өрөспүүбүлүкэбит нэһилиэктэрин ылан көрүөх. Хас биирдии нэһилиэк, быһа холоон, уонча биэрэстэ тайаан сытар. Онно үгүс бэтэринээр сатыы сылдьан үлэлиир. Сорохтор бэлэсипиэтинэн сылдьалларын илэ көрөн билэбин. Маны таһынан, фермалар уонна чааһынай хаһаайыстыбалар нэһилиэнньэлээх пуунтан көстөн ордук сиргэ сыталлар. Сорохтор өрүс, үрэх уҥуор бааллар. Санаан көрүҥ, төһөтүн да иһин, тырааныспар суоҕар уон көстөөх сири сатыы дайбаан иһэр сүрүкэтэ бэрт. Аара суолга массыына тутан, тыраактарынан оччуттары кытта үнэн, администрация массыынатыгар хатаастан, чэ, быһата, оттон-мастан тутуһан айаннаан тиийэллэрэ баар суол. Аналлаах сүүрэр массыына тыа сирин бэтэринээрдэригэр баар эбит да буоллаҕына, сүүрэ сатаан баран куруук алдьанан турар ахсааныгар киирбит тырааныспар буолааччы.

Үгүс региоҥҥа тырааныспар бүддьүөт харчытын ордугуттан үбүлэнэр. Арассыыйа үрдүнэн бэтэринээринэй сулууспа тырааныспара 80–90% алдьаммыт-кээһэммит туруктаах. Бу лабораторнай базаҕа, эминэн-томунан толору хааччыллыыга эмиэ сыһыаннаах. Техническэй регламеҥҥа, бары ирдэбилгэ сөп түбэһэри үөһэттэн ирдиир буоллахха, маны барытын хааччыйарга бүддьүөттэн үп көрүллэрэ оруннаах эбээт.

Хамнас туһунан ахтан ааһар табыгастаах. Билиҥҥи туругунан, үрдүк үөрэхтээх вет быраастар ортотунан 30 – 40 тыһыынча хамнастаахтар. Бу бүтүн Арассыыйа үрдүнэн, итиэннэ ортотунан аахтахха, маны таһынан, куораты-тыаны барытын хабан. Ол аата тыа сирин көннөрү үлэһитигэр, тойону-хотуну аахпакка, арааһа, тиийинэн олоруу алын кээмэйиттэн эрэ өндөс суума тахсар.

Салгыы хантан тугу өйөөн, үбүлээн, өрөспүүбүлүкэҕэ туох көмө көрүллэрин ааҕа барбаппын. Тустаахтар билэн эрдэхтэрэ. Билэрбин этиэм - тыа сирин бэтэринээрин хамнаһа олус кыра. Үлэтэ элбэх уонна уустук.

Коронавирус пандемията үгүс эйгэни хаарыйда. Олохпутугар тосту уларытыылары киллэрдэ. Тугу өрө тута сылдьыбыппытын, туохха болҕомто уурбатахпытын өйдөттө, харахпытын арыйда. Ас-үөл хантан кэлэрин билэргэ, ону сыаналыырга кэм бэрилиннэ. Тыа хаһаайыстыбата экономикаҕа оруола муҥура суох. Ону билиҥҥэттэн өйүүр, сыаналыыр кэрэх.

“Земскэй быраас” бырагыраама 2012 сылтан үлэлиир. Ыраах улуустарга, кытыы нэһилиэктэргэ барар исписэлиискэ мөлүйүөн суумалаах көмө харчы бэриллэр. Манна тэҥнээх “Земскэй бэтэринээр” бырагыраама олоххо киирдэр, тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлиир дьоҥҥо төһөлөөх абырал буолуо этэй.

Биһиги дьокутааттарбыт бу бырагырааманы ылсан, ыкса үлэлэһэллэрэ буоллар кыайыылаах буолуо этэ диэн эрэнэбит.