Все новости

ТУМУС ТУТТАР КИҺИБИТ

Киһи ким, туох буола улаатара кыратыттан биллэр диэччилэр. Иннибэр Ньургун Тимофеев туһунан «Выдающиеся люди республики» сиэрийэҕэ тахсыбыт кинигэ сытар. Манна I-кы Хомустаах нэһилиэгин баһылыга Василий Жирков ахтыыта киирбит. «Ньургун Семенович Тимофеев I-кы Хомустаах нэһилиэгэр үтүөкэннээх дьиэ кэргэҥҥэ маҥнайгы оҕонон төрөөн-үөскээн, буһан-хатан, кынаттанан тахсыбыт нэһилиэкпит биир чулуу, тумус туттар киһибит этэ. ...Сайын оскуола лааҕырыгар бииргэ оттоон сайылаан турардаахпыт.

Арай биирдэ от охсуутугар оҕолорго күүлэй тэрийдилэр. Дьэ, хамаанда бэриллээтин кытары, бары охсон куһуйан бардыбыт. Куйаас бөҕө, көлөһүммүт сарт түһэн, кытаанах түһүнүү буолла. Түмүккэ улахан саастаах оҕолорго Ньургун бастаата, кыра саастаахтарга – мин. Өсөһөн, ньоҕойдоһон эрэ кыайдыбыт быһыыта... Ньургун улахан киһи буолара оччолортон биллэр этэ, бэйэтигэр олус ирдэбиллээҕэ. Күн аайы 10 км сүүрэн кэлэрэ. Кытаанах от үлэтигэр сылдьан, бу мээнэ оҕо дьарыктаммат дьарыга буоллаҕа», – диэн Василий Гаврильевич ахтыбыта Ньургун Семенович оҕо эрдэҕиттэн бэйэтигэр үрдүк сыаллары туруорунара уонна ону ситиһэр айылгылааҕын туоһулуур.

УЛАХАН УБАЙБЫТ

Ньургун Тимофеев устудьуоннуур кэмигэр бэртээхэй тэрийээччи, лиидэр буолар хаачыстыбалара бастакыттан биллибиттэр эбит. Ону СГУ физика факультетыгар бииргэ үөрэммит доҕоро, билигин ХИФУ ФТИ бэрэпиэссэрэ Борис Яковлев: «Ньургун доҕотторугар олус истиҥник сыһыаннаһара. Барыларыгар сүбэлии, көмөлөһө сылдьара. Бастакы сессиябытыгар матанализ экзаменын туттара олорон, «чэ, кыайыа суохпун» диэн хомунан тахсан эрдэхпинэ, арай ааҥҥа Ньургун «төттөрү олор» диэн сапсыйа бөҕө турар эбит. Ол аата сэрэйбит, аккаастанан тахсыа диэн уонна кэлэн манаабыт. Ити курдук, кыһаллан үөрэнэн бастакы сессиябытын барытын «түөрткэ» туттаран, «киһи син үөрэниэ эбит» диэн эрэх-турах сананным», – диэн ахтар.

Киһи бу ахтыыга үгүһү эбэрэ суох. Арай маннык, доҕотторугар дьиҥ бэриниилээх дьон, тиһэҕэр диэри бүтэйдии эрэнэр дьоннортон үтүө, норуот өйүгэр-санаатыгар ытыктанар салайааччылар тахсаллар буоллаҕа диэн санаа киирэр. Ону бигэргэтэн Ньургун Семенович туһунан СӨ Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев «Улахан убайбыт» диэн ахтыытыгар: «2009 с. тус олохпор уустук кэмнэр бүрүүкээбиттэригэр Ньургун Семенович аҕыйах дьонтон биирдэстэринэн өйүнэн-санаатынан өйөөбүт, ситимин быспатах киһинэн буолбута», – диэн эппитэ, бу кини киһи быһыытынан бастыҥ хаачыстыбалааҕын көрдөрөр.

АЛМААС САЛААТЫГАР БИИР БАСТАКЫНАН

Ньургун Тимофеев сахалартан алмаас салаатыгар биир бастакынан ылсан үлэлээбит ыччатынан буолар. Ол туһунан суруналыыс Людмила Ноговицынаны кытары сэһэргэһиитигэр: «Хара маҥнайгыттан алмааһы «сиикэйдии» хостуу-хостуу, киин диэки курдаттыы утаара эрэ олорбут Саха Сирэ күндү тааһы бэйэтэ кырыылыыр уонна ырыынакка батарар буолбута аҥаардас экэнэмиичэскэй ситиһии буолбатах — бу толкуй, өй-санаа уларыйыыта. Манна бастакы Бэрэсидьиэммит Михаил Ефимович Николаев уонна Владимир Петрович Ларионов оруоллара сүҥкэн улахан.

Саҥа суолу солуур, биллэн турар, сылаалаах, эриирдээх-мускуурдаах этэ. Ол эрээри сүрдээх өрө көтөҕүллүүлээхтик, дьулуурдаахтык үлэлээн кэлбиппит. Киһи уйана-хатана быһаарыллар сыллара ааспыттара. Бу сыллар мин олоҕум биир чаҕылхай кэрдиис кэмэ буолаллар», — диэн айар-тутар үлэтин ахтыбыт. Бу саха норуота бэйэтин-бэйэтэ бас билинэн, омук быһыытынан үрдүк өйгө-санааҕа кэлиитигэр кини тус, кыһамньылаах үлэтэ эмиэ олук буолбутун этэр дии саныыбын. Ол да иһин буолуо, 2002 с. Ил Түмэн дьокутаатынан талылларыгар кини биир дойдулаахтара итэҕэйэн, 70 %-тан тахса куолаһы биэрэн, үлэтин үрдүктүк сыаналаабыттара да этэн эрдэҕэ.

СЭДЭХ, УРАТЫ ХААЧЫСТЫБАЛААҔА

СӨ Ил Түмэнин дьокутаатынан, бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит кэмнэригэр Ньургун Тимофеев саха парламентаризма, олохтоох салайыныы бэрэстэбиитэллээх уорганнара сайдыыларыгар, Арассыыйа субъектарын сокуону оҥорон таһаарар уорганнарын кытта үлэ тупсуутугар үгүс сыратын уурбутун уонна ол үлэтэ олоххо киирэрин ситиспит салайааччы. Кинини бэлиитик быһыытынан билиҥҥи кэми кытта тэҥҥэ хардыыласпыт киһинэн сыаналыахха сөп. Ону суруналыыс Людмила Ноговицынаны кытта кэпсэтиитигэр: «Биллэн турар, бүгүҥҥү күн үрдэлиттэн суверенитет сылларыгар араастык сыана быһыахха сөп. Аһары баран, оруо маһы ортотунан да саҥарааччылар бааллар. Мин тус санаабар, бу сыллар биһиги өрөспүүбүлүкэбит сайдыытыгар сүҥкэн суолталаах буоллулар. Саха Өрөспүүбүлүкэтин ыстаатыһа сүрдээх үрдүк таһымҥа бигэргэннэ. Дьон-сэргэ санаата уһугунна. Саҥалыы толкуйдаах, олоххо аныгылыы ураты көрүүлээх көлүөнэ атаҕар турда. Сайдыыга олук буолар саамай эрэллээх хапытаал — киһи. Суверенитеты биэрии, регион боломуочуйатын муҥутуурдук күүһүрдүү Арассыыйа ырыынакка киирэр быыһык кэмигэр саамай сөптөөх быһаарыныы этэ. Ол эрээри, билигин киин былаас күүһүрүүтүн аҥаардастыы сирэр эмиэ табыллыбат.

Устуоруйа иэҕиллиитэ, кэм-кэрдии хаамыыта итинник буоллаҕа. Арассыыйа курдук баараҕай дойду иннигэр турар сыалы-соругу ырыҥалаатахха, үрдүкү салалта бэлиитикэтин ис дьиҥэ, былаас туруору тутула тоҕо күүһүрэрэ — барыта өйдөнөр», — диэн кылгастык уонна чуолкайдык быһааран эппит. Оччолорго эдэр бэлиитик, салайааччы ханнык баҕарар быһаарыныыны нэһилиэнньэни кытары кэпсэтэн, кинилэр сүбэлэрин истэн баран, ылынарга дьулуһар биир сэдэх, ураты хаачыстыбалааҕын туһунан кинини кытта бииргэ үлэлээбит, алтыспыт дьоннор ахтыыларыттан билиэххэ сөп. Ньургун Семенович тыа сиригэр сайдыы улахан куораттары тэҥҥэ барыахтааҕын туһунан элбэхтэ туруорсубут, үлэлэспит бэлиитик. Кини тус көҕүлээһининэн, «2007-2011 сс. тыа сирдэрин социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын бырагыраамата» ылыныллыбыта.

НОРУОТ УОЛА

Мин бу ыстатыйаны суруйар кэммэр Ньургун Семенович дьиҥ норуот уола буоларын өссө биирдэ итэҕэйдим. Кини туһунан аҥаардас салалта, бэлиитиктэр эрэ буолбакка, көннөрү үлэһит дьон истиҥник санаан ахтыбытыттарын сөҕө, ытыктыы бэлиэтээтим. Олортон биирдэстэрэ, 2005 - 2015 сс. Ньургун Семеновичка суоппарынан сылдьыбыт Николай Борисов ахтыытыттан быһа тардан киллэриим: «Ньургун Тимофеев миигин кытта тэҥ саастаах буолан буолуо, тэҥнээҕин курдук кэпсэтэрэ. Кини элбэх саҥата суох да буоллар, тутта-хапта сылдьарынан, дьоҥҥо эйэҕэс сыһыанынан холобур буолара, ордук аҕам саастаах дьоҥҥо истиҥник сыһыаннаһара.

2008 с. быыбарга талыллыбыт дьокутааттартан барыларыттан элбэх куолаһы ылбыта биир дойдулаахтара өйүүллэрин, киниэхэ эрэнэллэрин, өссө да элбэҕи күүтэллэрин туоһута этэ. Ону баара, туох да дуоһунаска тиксибэккэ санаата түспүт кэмнэрэ эмиэ баара. Онтон бэйэтин дьыалатынан дьарыктанаары миигин ыҥырбытыгар, мин 18 сыл үлэлээбит автобазабыттан уурайан киниэхэ барбытым уонна тиһэх күннэригэр диэри бииргэ буолбутум. Төрөөбүт Намын улууһун, I-кы Хомустаах нэһилиэгин олус таптыыра, бииргэ үөрэммит, тэҥҥэ улааппыт доҕотторугар олус чугас, истиҥ сыһыаннааҕа. Дойдутугар баран иһэн бэйэтэ туттарбыт үөһэттэн көрөр былаһааккатыгар хайаан да тохтоон, Эҥсиэли киэҥ хочотун одуулаан туран, салгынынан дуоһуйа тыынааччы». Бу ахтыыны ааҕан баран харахпар Ньургун Семенович төрөөбүт-үөскээбит хочотун туонатын көрөн туран норуотун, дойдутун иннигэр туох эрэ кэскиллээҕи, боччумнааҕы санаабытын саарбахтаабаппын. Улахан дьон анала оннук эбээт.

КИНИ ААТЫН ҮЙЭТИТЭЭРИ

Быйыл Ньургун Тимофеев олунньу 7 күнүгэр төрөөбүтэ 60 сылын көрсө дойдутугар кини аатын үйэтитиигэ туох үлэ ыытылларын туһунан билээри I-кы Хомустаах нэһилиэгин баһылыга Василий Жиркову кытта кэпсэттим. «Быйыл биир дойдулаахпыт, улахан судаарыстыбаннай диэйэтэл Ньургун Тимофеев аатын дойдутугар үйэтитэр сыалтан саҥа тутуллубут «Дьуонааскы» кыбаарталга оҥоһуллубут уулуссаҕа кини аатын иҥэрии туһунан нэһилиэк дьокутааттарын быһаарыыта ылылынна. Маны таһынан Ньургун Семенович сүүрүүгэ оройуон, өрөспүүбүлүкэ хас да төгүллээх кыайыылааҕа буоларын быһыытынан, кини кэриэһигэр сүүрүүгэ күрэхтэһии тэрийэбит. Улууспутугар кини аатын сүгэр спортивнай комплекс үлэлиир, сыллата «Тимофеевскай ааҕыылар» өрөспүүбүлүкэтээҕи научнай-практическай кэмпириэнсийэлэр ыытыллаллар. Быйыл кини төрөөбүтэ 60 сылын көрсө улууспут киинигэр Намҥа пааматынньык арыллыахтаах», – диэн Василий Гаврильевич ыйытыыбар хоруйдаата. Ханнык баҕарар киһи төрдүлээх-уустаах. Ньургун Семенович Тимофеев биир дойдулаахтара чаҕылхай ыччаттарын кэриэһигэр, кини аатын үйэтитиигэ үгүс үлэни ыыталлар. Бу үүнэр көлүөнэ дьон дойдуларыгар бэриниилээх буола сайдалларын туһугар сөптөөх дьаһал.