Политика

Дьоно кинини, Афанасий Петровиһы, туохха эмэтэ уһаты-туора туттуохтааҕар буолуох, оннук кирдээх майгыны санаатыгар оҕустаран да көрбөт, эҥкилэ суох сырдык, ыраас, чиэһинэй киһинэн билэллэр, билинэллэр. Билиҥҥи биһиги дьалхааннаах олохпутугар бу этиллэр хаачыстыбалар кимиэхэ эрэ бааллар, эбэтэр төрдүттэн суохтар. Баар эбит да буоллахтарына, ол ырааскын сүтэрэриҥ ыраахтан буолуо суоҕа.

ТАЛААН УОННА ӨЙ БИИРГЭ ДЬҮӨРЭЛЭҺИИЛЭРЭ

Егор Борисов, 2010 – 2018 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Баһылыга: — Бу 2017 сылга биһиги өрөспүүбүлүкэ үтүѳлээх юриhа, маҥнайгы ыҥырыылаах Ил Түмэн Бэрэстэбиитэллэрин балаататын бэрэссэдээтэлэ Афанасий Петрович Илларионов төрөөбүтэ 75 сааһа туолуутун бэлиэтиибит. А.П. Илларионов саҥалыы суолга үктэммит Саха Сирин барылааманын үнүстүүтэ сүһүөҕэр туруутугар улахан үтүөлээх. Маҥнайгы ыҥырыылаах Ил Түмэн үлэтэ-хамнаһа, ол үлэлээн ааспыт кэмэ, оччотооҕу иннэ-кэннэ биллибэт быһыынан-майгынан, Арассыыйаҕа үөскээбит сүҥкэннээх бэлитиичэскэй уонна экэнэмиичэскэй кириисистэринэн доҕуһуолламмыта.

Экэниэмикэ уонна үп-харчы иэдээннээх сиҥниилэрин сэргэ, судаарыстыба салалтатыгар өссө алдьархайдаах хайдыһыы, өрө турсуу, күүһүнэн күөнтэһии бүрүүкээбитэ. Дьэ, итинник быһыыга-майгыга саха барылаамана манна миэстэтигэр илиитигэр муоһаны ылбыта. Маҥнайгы ыҥырыы дьокутааттара, туох ханнык иннинэ, сокуону оҥоруу саҥа систиэмэтин төрүттээбиттэрэ.

Бастатан туран, өрөспүүбүлүкэтээҕи уонна олохтоох былаас судаарыстыбаннай уорганнарын үлэлэрэ-хамнастара салаллыахтаах уонна сүрүннэниэхтээх сокуоннара ылыллыбыттара. Бастакы Ил Түмэн нэһилиэнньэ араас араҥатын олоҕун-дьаһаҕын хааччыйыахтаах сокуоннары хара бастакыттан инники күөҥҥэ туруорбута. Эмиэ ол курдук, Ил Түмэн олох хотугу укулаатын уратыларын учуоттуур сокуоннары бастакынан ылбыта. Чуолаан, ити сокуоннар социальнай олоххо нэһилиэнньэҕэ биллэр-көстөр көмүскэллээх буолбуттара – оччотооҕу олохпут биир чахчыта. Манан, бастакы Ил Түмэн САССР Үрдүкү Сэбиэтин дьиҥ толору бырааптаахтык солбуйбута диэн этиэхтээхпит.

Маныаха А.П. Илларионов биллэр-көстөр оруолун булгуччу бэлиэтиир наадалаах. Кини бу ураты эппиэттээх дьыалаҕа бастакы сокуоннары оҥорооччу, салайааччы этэ. Бириэмэ, кэм-кэрдии, этэргэ дылы, төһө да көтөн-мөҥөн биллэрбэккэ элэстэнэн ааспытын иһин, кини аата өрөспүүбүлүкэтин устуоруйатыгар кыһыл көмүс буукубаларынан суруллан турар. Үтүө киһини, кини бар дьонугар оҥорон хаалларбыт үлэтинэн төрөөбүт норуота өйдүүр. Үлэтэ, дьыалата үйэ сааска хаһан да туора сотуллан хаалбат сокуоннары кытары бииргэ эпсэри хараҕаланан тураллар. Талааннаах киһи барытыгар эргиччи талааннаах буоларын олох бэйэтэ дакаастыыр.

Афанасий Петровиһы истибит эрэ барыта хайҕыыр, дууһаны көрбүтүнэн киирэр уйан, сылаас, сымнаҕас тылларыттан истээччи бэйэтэ туораттан эппэйэ үөрэрэ, ол курдук нарын куттаах улахан лиирик бэйиэт этэ. Ол да иһин, кини тыллара, хоһоонноро кэрэ, нарын ырыа буоланнар үрдүккэ кыырайа көттөхтөрө, бэйэлэрин эрэллээх истээччилэрин сүрэхтэригэр букатыннаахтык уйаланнахтара. Афанасий Петрович талааннаах тылбаасчыт быһыытынан эмиэ киэҥник биллэр. Саха аатырбыт тылбаасчыта Сэмэн Тиитэбис Уруукап доҕорун Афанасий Петровиһы бэйиэт уонна тылбаасчыт быһыытынан чахчы үрдүк таһымҥа туруорар этэ. Төһө да доҕоро буолбутун иһин, ол оҕонньор аҥаардас ол туһуттан уһулуччу үрдүк сыанабылы биэриэх туһа суох. Олохторун анаабыт төрөөбүт литэрэтиирэлэрин туһугар чиэһинэй бөҕөлөөх дьон буоллахтара эбээт…

ОЛОХХО КИҺИ СУОЛА

Александр Жирков, 2013-2018 сс. бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ: — Доҕор туһунан ааспыт кэминэн кэпсииргэ ыарахан буолуон сөп курдук эрээри, атын өттүнэн, чугас киһиҥ туһунан өйдөбүллэр, эн бэйэҥ олоҕуҥ устата эйигин кытта сүгэһэр буолан сылдьалларыгар саарбахтааһын суох. Арай кэмэ кэллэҕинэ, бэйэҕин кытта бииргэ букатыннаахтык сүтэн-иҥэн хаалыах тустара буоллаҕа. Сороҕун соннук илдьэ сылдьыаҥ, илдьэ барыаҥ…

Ким эрэ атыннык дьаһаныа, үйэтитэн сурукка киллэрэн хаалларыа. Доҕорум, Афанасий Петрович Илларионов, киһи да быһыытынан, олорбут олоҕунан, үлэлээбит үлэтинэн, Үрдүк Айыыларын арчыларынан умнууга-тэмниигэ хаалар дьылҕалаах киһи буолбатах. Олох кырдьыга диэн баар, баар буолуохтаах даҕаны. Дьонум-сэргэм туһа диэн олорбут, кинилэргэ туһалаах буолларбын диэн үлэлээбит киһи, ыт-кус кэриэтэ сир-халлаан икки ардыгар быраҕыллан хаалбыта диэн суох. Били «Улуу Кудаҥса» номоххо инньэ үөһэттэн түһэннэр улуу киһи өлүгүн, этин-сиинин харайбыттарын курдук, дьонугар, норуотугар туһалаабыт киһи, хайа да түбэлтэҕэ бүтүн дьылҕалаах буолар.

Маҥнайгы ыҥырыылаах Ил Түмэн Бэрэстэбиитэллэрин балаататын бэрэссэдээтэлэ А.П. Илларионов дуоһунаһыгар олороругар, киһи сөҕүөх, бэлиитик быһыытынан толору бэлэмнээх этэ. Судаарыстыбаннай-бэлитиичэскэй тутул уонна эмиэ ол курдук Бэдэрээссийэ ис тутулун, федеративнай сыһыаннаһыылар боппуруостарыгар холкутук быһаарсара. Кини Арассыыйа дьиҥнээх федеративнай сыһыаннаһыыларга тирэҕирэн, бэйэтин эрэгийиэннэрин уонна өрөспүүбүлүкэлэрин кытта бииргэ үлэлээһин уонна сайдыы суолун тутуһуохтааҕын туһугар турара.

Афанасий Петрович 1990-1997 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ федеральнай киини кытта сыһыаннаһыыга таарыллыахтаах боппуруостарын чопчулааһыҥҥа барытыгар кыттыыны ылбыта. СӨ судаарыстыбаннай сүбэринитиэтин Дэкэлэрээссийэтин барылын бэлэмнээбитэ. 1992 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ Конституциятын ырытан оҥорууга кыттыбыта, Сойууһунай уонна Федеративнай дуогабардар бырайыактарыгар үлэлэспитэ. Кини быһаччы салалтатынан уонна тус ырытан оҥоруутунан элбэх сокуоннар ылыллыбыттара. Бэлиитикэ, сокуон уонна быраап боппуруостарыгар бэйэтин дириҥ хорутуулаах суолун-ииһин хаалларбыт профессиональнай бэлиитик уонна судаарыстыбанньык буолар. Саха бэлиитикэтин устуорайатыгар Афанасий Петрович Илларионов курдук, оччолорго чахчы суолун-ииһин хаалларардыы сыралаһан үлэлээбит атын киһини, бэлиитиги булар уустук буолуо.

КИНИ КӨҤҮЛ КИҺИ ЭТЭ

Егор Ларионов, XII ыҥырыылаах САССР Үрдүкү Сэбиэтин, I уонна II ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутаата, Өрөспүүбүлүкэ балаататын бэрэссэдээтэлэ: - А.П. Илларионов аата-суола өрөспүүбүлүкэ устуоруйатыгар саҥа барылааманы - Судаарыстыбаннай Мунньаҕы (Ил Түмэни) төрүттээччи быһыытынан бигэтик киирбитэ быданнаата. Кини профессионал юрист буоларынан, сокуоннары оҥоруу боппуруостарыгар ханнык да уустуктары, мэһэйдэри көрсүбэтэҕэ. Свердловскайдааҕы юридическай үнүстүүтү бүтэрэн баран, Нерюнгри суутун бэрэссэдээтэлинэн, Хаҥалас улууһун судьуйатынан үлэлээбитэ, быраактыкалаах бэртээхэй уопуту иҥэриммитэ. Түөрүйэни быраактыканы кытта дьүөрэлээн, өрөспүүбүлүкэҕэ наадалаах сокуоннар ылыллалларыгар бэйэтин сүүнэ кылаатын киллэрбитэ.

Кини сокуоннары таһынан, судаарыстыбаннай суолталаах докумуоннары ырытан оҥорууга быһаччы кыттара. Дьоһуннаах хардалары биэртэлээн, бэйэтин кырдьыгын булгуччу ситиһэр буолара. Өрөспүүбүлүкэтин тулхадыйбат ботуруйуота. Юрист быһыытынан өрөспүүбүлүкэтигэр тэҥнээҕэ суоҕа. Улахан дипломат этэ, ким да буоллун барыларын кытта тэҥнээҕин курдук кэпсэтэр буолан, барыларыгар сөбүлэтэрэ. Кинини кытта кэпсэппит киһи, кини кэбиниэтиттэн сүрдээҕин эгди буолан, настарыанньаланан тахсарын бары бэлиэтии көрөр буоларбыт.

Афанасий Петрович ханнык да аудиторияҕа түбэспитин иһин, биллибэтинэн хайы-үйэ көҕү-нэми бэйэтигэр ылар дьиктилээх дьоҕурдааҕа. Маныаха кини кими да истэ барбакка, наар бэйэтэ эрэ саҥаран, аҥаардастыы кутан-симэн ону ситиһэр буолбатах этэ. Бэрт холку, наҕыл бэйэлээхтик, оонньуу-күлүү майгыннаахтык саҥаран-иҥэрэн, дьон интэриэһин бэйэтигэр тардыбыт буолара. Кини улахан айар талааннаах уонна оннук эйгэлээх киһи этэ. Аҥаардас ол талаанын сайыннарыыга үлэлээбитэ эбитэ буоллар, биһиги, сахалар, төрөөбүт ийэ тылын хайа баҕарар таптаабытынан имитэр-хомутар, эриэккэстээх айар талааннаах чахчы улахан бэйиэттээх буолуох этибит. Улахан эппиэттээх уонна уустук эйгэлээх үлэҕэ сылдьан кини ити эриэккэс дьарыгын хаһан да хаалларбатаҕа. Кэлин, хойутаан баран өйдөөтөххө, доҕорбут бу сирдээҕи олоҕун үлүскэн үөрүүтэ, уйан кута-сүрэ, уол уонна ийэ биир тыыннаахтарын кэриэтэ, улахан таптала эбит.