Уопсастыба

Кэскиллээх кэпсэтии түһүлгэтэ түстэннэ

 «Үбүлүөйдээх тэрээһиҥҥэ Уһук Илин уонна өрөспүүбүлүкэ сайдыытын сүрүн боппуруостарын ырыттыбыт. Олох араас эйгэтин таарыйдыбыт, ол иһигэр национальнай бырайыактар олоххо киириилэрин, дьиэ кэргэн, уопсастыба сайдыытыгар дьахтар кылаатын, о.д.а. туһунан.  Сүрүнэ – санаа уонна уопут атастастылар, салгыы үлэлииргэ идиэйэ, өйөбүл, сүбэ ыллылар. Икки сыллаах хааччахтааһын кэнниттэн маннык атах тэпсэн олорон сэһэргэспиттэрэ да астык. Маннык улахан тэрээһин Ил Дархан Айсен Николаев биллэрбит Ийэ сылыгар ыытыллыбыта ураты суолталаах», – диэн СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, сийиэһи тэрийэр бөлөх бэрэссэдээтэлэ Ольга Балабкина эттэ.

Кыттааччылар аныгы усулуобуйаҕа элбэх оҕолонуу, ийэ быраабын көмүскээһин, эдэр дьиэ кэргэттэри уонна элбэх оҕолоох ыаллары өйүүр миэрэлэр, дьарыктаах буолууну хааччыйыы, дьахтар уонна оҕо доруобуйаларын харыстабылын, кэрэ аҥаар урбааҥҥа уһуйуллуутун, бэйэ дьарыктаах буолуутун тула кэскиллээх кэпсэтиилэр түһүлгэлэрин түстээтилэр.

Саха Сирин дьахталларын түмсүүлэрин Сойууһун бэрэссэдээтэлэ, Арассыыйа дьахталларын түмсүүтүн Бюротун чилиэнэ Анжелика Андреева иһитиннэрбитинэн, бу сийиэс уонна форум Аартыка уонна Уһук Илин дьахталларын түмэр уонна гражданнартан тахсар инициативалары өйүүр соруктаах ыытыллыбыт

Кини быһаарбытынан, бу иннинэ Саха Сирин дьахталларын XIV сийиэһэ 2016 сыллаахха буолбут. Былырыын хоруона хамсыгынан 5 сыллаах уочаратын көтөн, хата, быйыл хааччахтааһын миэрэлэрэ сымнаан, Дьахтар аан дойдутааҕы күнүн көрсө тэриллибитэ -- бырааһынньыктааҕы тыыны биэрбитин бэлиэтиир. 

Икки көрүҥү дьүөрэлээн

Сорох тэрээһиннэр кэтэхтэн (дистанционнайдык) ыытылыннылар. 500 дэлэгээт кыттыыны ылла. Олортон 200 дьахтара миэстэтигэр кэлэн кытынна.

Дэлэгээттэр -- Саха Сирин улуустарын уонна куораттарын актыбыыстара. Ол иһигэр бааллар: салайааччылар, дьахталлар түмсүүлэрин бэрэссэдээтэллэрэ, уопсастыбаннай түмсүүлэр лиидэрдэрэ, үлэ бастыҥнара, дьоҥҥо-сэргэҕэ биллэр лиичинэстэр, өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар уһулуччу өҥөлөөхтөр, талба талааннаахтар, олох ханнык эрэ эйгэтигэр чуо ситиһиилээхтэр, куонкурустар кыайыылаахтара, норуот маастардара, спорт чулуулара уо.д.а. Оттон 300 дэлэгээт, төһө да ыраахтан кыттыыны ыллар,  сийиэс салгынын, эниэргийэтин, ауратын – барытын билэ, көрө олордо. “Ол тоҕо кэлбэтилэр?” – диэн ыйытыаххыт. Тоҕо диэтэххэ, кинилэр биһиги өрөспүүбүлүкэбит таһыгар, Уһук Илин эрэгийиэннэригэр, Арассыыйа субъектарыгар, сорохтор кыраныысса таһыгар олорон кытыннылар. Көр, аныгы үйэҕэ дьахталлар аан дойду бары муннугуттан биир сыалга түмсэллэр, туохтан да толлубакка, санааларын этэллэр.

«Маннык икки араас көрүҥүнэн ыытыллар тэрээһиннэр биһиэхэ сонун буолбатахтар. Пандемия кэмигэр, балаһыанньаттан тахса сатаан, онлайн уонна оффлайн дьүөрэлээн тэрийэ үөрүйэхпит. Биллэн турар, уруккулуу бары түмсэн, сирэй көрсөн мунньахтыыр ордук бөҕө буоллаҕа дии. Ол эрээри аныгы технология аан дойдуну ситимниир уонна элбэх киһини хабар кыахтаах. Холобура, биир саалаҕа 30 эрэ киһи сэминээрдиир эбит буоллаҕына, билигин 100-тэн тахса буолуон сөп", -- диэн өрүү ханнык баҕарар түгэнтэн үтүө эрэ өрүтүн булан көрөр Анжелика Егоровна үөрэ-көтө быһаарар.

Эрэнэрбит, эрэйэрбит элбэх

Уопсайынан, сийиэс уонна форум чэрчитинэн 12 стратегическай сиэссийэ ыытылынна.

Стратегическай сиэссийэлэргэ ордук сытыытык кэпсэтии урбаанньыт дьахталлар ортолоругар таҕыста. Бу хааччахтааһын кэмигэр көрсүбүт ыарахаттарын уонна ситиһиилэрин кэпсээтилэр, маннык ыксаллаах быһыы-майгы түгэнигэр өрүһүнэр суоллары тобуллулар. 

Ол курдук, «Дьахтар урбаана: саҥа ыҥырыылар уонна треннэр» стратегическай сиэссийэ салайааччылара этэллэринэн, бу сийиэскэ сылдьыбыттар «Саха Сиригэр оҥоһулунна» диэн биллэр бренд тула түмсэн, табаардарын киэҥ эйгэҕэ таһааран, хамаҕатык батарыахтарын сөп.

Биир улахан бырагырааманан “Аартыка хаһаайката, хайдах олороҕун?” диэн сиэссийэ буолла. Көс ыал олоҕун-дьаһаҕын аныгылыы тэрийии сытыы боппуруоһа элбэх туруорсууну төрөттө.

Маныаха Абый улууһун дьахталларын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Кристина Слепцова санаатын маннык үллэстэр.

--Аартыкаҕа олорор дьахталларга ураты болҕомто ууруллар буолбутун туоһута – бу анал сиэссийэ. Биһиги эрэнэрбит, күүтэрбит элбэх буоллаҕа. Ол курдук, тус хоту айанын төлөбүрэ наһаа ыарахан. Доруобуйа харыстабылыгар үрдүк технологиялаах аппарааттар тиийбэттэр, анаалыс арааһа оҥоһуллубат. Ол иһин дьахталлар ситэри көрдөрүммэккэ, ыарыыларын улаатыннаран кэбиһэллэр. Маны тэҥэ үөрэх салаатыгар эмиэ кэккэ боппуруостар бааллар. Саҥа оскуолалар, уһуйааннар тутуллаллара бытаан. Аны устудьуон оҕолорбут куоракка кэлэн үөрэнэллэр. Төрөппүттэриттэн тыһыынчанан килэмиэтир тэйиэс сылы сыллаан сылдьаллара долгутар. Үөрэх кыһаларыгар уопсай дьиэнэн бастакы уочарат хааччыйаллара, аҕыйах ахсааннаах норуот оҕолоругар истипиэндьийэни үрдэтэллэрэ буоллар. Маныаха бу резолюциябыт көдьүүстээх буолуо диэн эрэнэбин.

Наар кыһалҕаны ырытан буолбакка, саҥа тосхоллору эмиэ торумнаатылар. Холобура, сокуону оҥорор былааска үлэлиир дьахталлар ханнык сокуоннар наадаларын, тугу туруорсар оруннааҕын дьүүллэстилэр. Тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлиир дьахталлар бэйэ оҥорон таһаарар бородууксуйаны дэлэтиини, кэнчээри ыччаты доруобуйаҕа буортулаах астан тэйитэр туһуттан, олохтоох эт-үүт аһы элбэтэр суоллары кэпсэттилэр.

Стратегическай сиэссийэ модератордара хас биирдии ырытыллыбыт тиэмэҕэ быһаарыылар бакыаттарын бэлэмнээтилэр.

Биэс сыллаах былаан, үс сыллаах үлэ

 Оттон бүгүн кулун тутар 4 күнүгэр икки пленарнай мунньах буолар. Биирэ Уһук Илин дьахталларын форумун, иккиһэ Саха Сирин дьахталларын сийиэһин түмүктэринэн.

Тэрээһиҥҥэ биллэр-көстөр спикердэр кыттыыны ылбыттара – сугулаан таһымын үрдэттэ. Ол курдук, бэлиитик дьахталлар, уопсастыбанньыктар, Саха Сирин дьахталларын түмсүүтүн актыбыыстара Евгения Михайлова, Ульяна Винокурова, Прасковья Борисова, Валентина Кириллина,  Анжелика Андреева, Альбина Черепанова, Анастасия Божедонова, Альбина Кычкина, Таисия Десяткина, Лена Иванова, Галина Васильева, норуот дьокутааттара Феодосия Габышева, Антонина Григорьева, Елена Голомарева уонна да атыттар.

--Бүгүн ылыллыбыт резолюциялар суолталара сүҥкэн. Форум түмүктүүр докумуона үс сылга, оттон сийиэс киэнэ биэс сылга бигэргэнэллэр. Ити кэрдиис кэм иһигэр соруктары толоруохтаахпыт. Маҥнайгы резолюция РФ Уһун Илин уонна Аартыка сайдыытыгар министиэристибэтигэр, дойду Бырабыыталыстыбатыгар туһаайыллар. Оттон сийиэс киэнэ өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар аадырыстанар. Санатар буоллахха, быйыл Саха Сирин дьахталларын хамсааһынын 97 сыла. Аан маҥнайгы Саха Сирин үлэһит дьахталларын сийиэһэ 1925 сыллаахха ыытыллыбыта.

Саха Сирин дьахталларын аатыттан улахан махталбытын Ил Дархан Айсен Николаевка, СӨ Бырабыыталыстыбатыгар тиэрдэбин. Дьиэ кэргэн, ийэ, оҕо аймах дьыалаларыгар биһиэхэ араас хабааннаах улахан үлэлэр ыытыллаллар. Ол курдук, Чэбдигирии 10 сыла бара турар. Оттон быйыл Ийэ сыла биллэрилиннэ. Маннык болҕомто ууруллара, холобур, атын ханнык да эрэгийиэҥҥэ суох. Онон биһиги өрөспүүбүлүкэбит социальнай хайысхалаах үлэни күүскэ ыытара хайҕаллаах.

Галина МАТВЕЕВА .