Уопсастыба

АйТи – олохпут сорҕото

Бастатан туран, айти диэн тугуй? Бу – информацияны харыстыыр, мунньар, ырытар уонна тарҕатар ньымалары, үбү, көмпүүтэргэ информация систиэмэлэрин үөрэтии, оҥоруу, сайыннарыы, олоххо киллэрии холбоһуга буолар. Айти-салааларыгар тест оҥорооччулар, инженердэр, администратордар, дизайнердар, сыныктааччылар уо.д.а. үлэлииллэр.

Тулабыт барыта — Айти: сыыппара сиэрбистэрэ, сыһыарыылар, саайтар, куйаар-куодтар, аптамаат пааркалар уонна, бэл диэтэр, смартфон нөҥүө самокаттары уларсыы. Бу — айти-эйгэ өссө кыра өттө. Онон сыыппара бородууксуйаларын оҥорор, өйүүр исписэлиистэргэ наадыйыы, ирдэбил, интэриэс улаатан тураллар.

Айти-исписэлиистэр тугунан дьарыктаналлар?

Кинилэр көмпүүтэри бырагырааманан хааччыйаллар, саайтары, сиэрбистэри уонна да атын сыыппара бородууксуйаларын оҥорон таһаараллар. Бу бырайыактары уонна тестэри оҥорооччулар, ону тэҥэ дизайнердар сүрүн соруктара буолар.

Атын үрдүк технологиялары бырагыраамалааннар, быраактыкалаах уопуту тэрийэллэр. Бириэмэни аттарыы, үлэ уонна матырыйаал ресурсаларын көдьүүстээхтик тэрийии соруктарын быһаараллар.

Тиэхиньиичэскэй сорудахтары оҥороллор, бырайыактары салайаллар, бородууксуйаны ырыталлар уонна хайдах тупсарарга кыраапык оҥостоллор. Ити барыта менеджер эбээһинэстэрэ. Оттон үбүн-харчытын digital-менеджердэр дьаһайаллар.

АйТи-хайысхаҕа ханна үөрэнэллэр?

Сахабыт Сиригэр айти-хайысхата Уһук Илиҥҥэ биир бастыҥ кэккэҕэ турар. Үөрэх – бараммат баай диэн өс хоһооҥҥо этиллэринии, баҕалаах киһи тугу баҕарар ситиһэр. Ол курдук, биидьийэ-уруоктан саҕалаан үрдүк үөрэх бакалавриатыгар, магистратуратыгар тиийэ үөрэниэххэ сөп.

Туох барыта, ону кытта, үөрэх ыраттан саҕаланар. Ол курдук, 2021 сыллаахха Дьокуускайга «IT-куб» сыыппара үөрэхтээһинин киинэ үөрүүлээх быһыыга-майгыга арыллыбыта. Аныгы олох ирдэбилигэр толору хоруйдуур эбии үөрэхтээһин былаһаакката аныгы сайдыылаах үйэни кытта тэҥҥэ хардыылыыр. Манна көмпүүтэр кыраапыкатыттан саҕалаан, 3D кыраапыканы оҥорорго, «Python”, «Java» тылларынан бырагыраамалааһын төрүттэригэр тиийэ үөрэтэллэр.

Бүгүҥҥү күҥҥэ «IT-куб» сыыппара эйгэтигэр Дьокуускай куорат биир тарбахха баттанар, кэнчээри ыччаты айти-технологияларыгар умсугутар үөрэх сүрүн кыһата буола үүннэ.

Оҕолору көмпүүтэргэ үлэлииргэ үөрэтэр “Алтан” айти-оскуола үлэлээбитэ номнуо төрдүс сыла.
Бу үөрэх оскуола саамай кыра үөрэнээччилэригэр ананар. Иккис-төрдүс кылаас оҕолоругар анаан таҥыллыбыт бырагырааманы биир ый иһигэр үөрэтиэхтээхтэр. Ирдэбил кыра — оҕоҕо үлэлиир көмпүүтэрдээх, онно веб-хаамыра уонна микрофон баар буолуохтаах. Веб-хаамыра хайаан да баара ирдэммэт, учуутал кини үлэтин микрофон нөҥүө да салайыан сөп.

«Алтаннар” оҕо куурустан кууруска көһөн иһэн үөрэх дьылын устата үөрэниэн сөптөөх бырагыраамалардаахтар – төрөппүттэр саамай сыаналыыллара бу. Аны туран, оҕолор сыыппара учуобунньугунан үөрэнэллэр, биирдэ төлөөн ылбыттарын төһө баҕарар уһуннук туһаналлар эбит. Бөлөххө уонча эрэ оҕо баар буолар – бу хас биирдии оҕону кытта ыкса алтыһарга, сиһилии быһаарарга кыах биэрэр.

Үөрэх кэмигэр оҕолор биир интэриэстээхтэрин кытта ыкса билсэллэриттэн ураты soft skills сайыннараллар. Аныгылыы тылынан бу креативнай тобулу, бырайыактыыр толкуйу уонна хамаанданан үлэҕэ дьоҕуру сайыннарыы, байытыы, үүннэрии буолар. Оҕо хас уруок аайы биир дьоҕус бырайыагы айан таһаарар – методикалара оннук сыыдамнык идэтийиигэ киллэрэн иһэр хаамыылаах. СӨ Билим дьоҕус академиятыгар оҕолор ый ахсын араас хайысхаҕа дьарыктаналлар.

Саха Сиригэр барыта 42 орто анал үөрэх тэрилтэтэ баар: 40 судаарыстыбаннай, 2 судаарыстыбаннайа суох. Бүтүн түөрт уонтан тахса үөрэх кыһатыттан АйТи хайысхатыгар, уопсайынан, көмпүүтэри кытта сибээстээх идэлэргэ 14 кэллиэс, тиэхиньикум бэлэмниир.

М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай үнүбэрситиэт, Аартыкатааҕы ускуустуба уонна култуура судаарыстыбаннай үнүстүүтэ, Аартыкатааҕы агротехнологическай үнүбэрситиэт курдук үрдүк үөрэхтэргэ айти-салаалаах үөрэхтэр, хаапыдырылар бааллар. Холобур, ХИФУ-га – инновационнай технология кэллиэһэ.

АйТи-хайысхаҕа ханна үлэлииллэр?

Айти-эйгэ барытын хабар кэриэтэ. Дьокуускайга бөдөҥ АйТи-паарка үлэлиир.

Бу идэни толору баһылыырга уонна үлэлииргэ бириэмэ ирдэнэр. Үөрэхтэрин саҥа бүтэрбит оҕолор үксүлэрэ хампаанньаҕа стажер быһыытынан кэлэллэр. Ханна баҕарар буоларын курдук, кэллиэгэлэрин хонтуруоллааһыннарынан үлэлииллэр-хамсыыллар уонна уопутураллар.

Айти-үлэһит киһи түргэнник үөрэнимтиэ буолуохтаах. Биир сиргэ турбат, уларыйа-тэлэрийэ турар, кэҥээн иһэр  идэ буолар.

Оҕо үөрэххэ киириэн иннинэ кэнэҕэскитин үлэлиир хайысхатын талыан наада - дааннайдары хомуйуу уонна ырытыы, массыынаны үөрэтии (оҥоһук интеллеги уонна нейро-сеттэри кытта үлэ), саайтары уонна сыһыарыылары оҥоруу, информацияны көмүскээһин, тестэри ыытыы.

Үлэ көдьүүһэ

Айти-исписэлиистэргэ ирдэбил улаатан иһэр. Сыыппара бородуукталара элбээн, кэҥээн иһэллэр. Инникитин саҥа технологиялары, кыахтары олоххо киллэрэр дьон үксүү турар.

Үрдүк хамнастаах үлэ буолар. Үчүгэй  исписэлиистэр хампаанньаҕа үгүс дохуот аҕалаллар, онон хамнастара үгүөрү. Карьера түргэнник үрдүүр. Биир сылынан хамнастарын икки төгүл улаатыннарар кыахтаналлар.

Кэскиллээх саҕахтар

2023 сыл балаҕан ыйыттан Дьокуускай куоракка IT-идэлэргэ үөрэтэр «Школа-21» үлэтин саҕалаабыта. Бу оскуола хас биирдии үөрэнээччитэ бэйэтэ тус кыраапык оҥостон үөрэнэр. АйТи-оскуола Уһук Илин эрэгийиэннэриттэн бастакынан Саха Сиригэр баар буолбута.

«Школа-21» дириэктэрэ Александр Федяков биллэрбитинэн, бырайыак дойду үрдүнэн ситиһиилээхтик сайдар. Оскуола үөрэнээччилэрэ табыгастаах бириэмэлэригэр үөрэниэхтэрин, кодтары оҥоруохтарын сөп. Бу маннык сүүрээн үөрэҕи уонна үлэни дьүөрэлииргэ табыгастаах.

Дьокуускайга «Школа-21» оскуола өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын дьаһалынан үлэлиир. Кыттааччы(үөрэнээччи) ханнык баҕарар идэлээх киһи буолуон сөп. Быраактыка көрдөрөрүнэн, атын куораттарга бу оскуола выпускниктара үлэ ырыынагар былдьаһыкка сылдьаллар.

Дьокуускайга «Школа-21» «Өрөгөй» успуорт комплексын аттыгар баар «MyTona» хампаанньа урукку дьиэтигэр баар, аныгы тэрилинэн хааччыллан үлэлии-хамсыы турар.

Ону таһынан, ааспыт сыл балаҕан ыйын 1 күнүгэр Дьокуускайга «Синергия» үнүбэрситиэт сыыппара идэлэригэр кэллиэс арыйбыта. Манна анимацияттан саҕалаан сыыыппара куттала суох буолуутугар диэри араас хайысхалаах айти-исписэлиистэри бэлэмнииллэр.