Уопсастыба

Туруктаах сайдыыга хотугу пуорум 2019 сылтан саҕалаан, сыллата тэриллэр Хотугу сир уонна Аартыка туруктаах сайдыыларын кыһалҕатын уонна кэскилин дьүүллэһэр, тирээн турар кыһалҕалары быһаарыыга бүтүн аан дойду күүһүн бииргэ түмэр сыаллаах, норуоттар икки ардыларынааҕы эспиэрдиир былаһаакка буолар.

2015 с., Холбоһуктаах наассыйалар тэрилтэлэрин Генеральнай Ассамблеятын мунньаҕар 2030 сылга диэри туруктаах сайдыы 17 соруга бигэргэтиллибитэ. Туруктаах сайдыыга норуоттар икки ардыларынааҕы хотугу пуорумнар ол соруктары быһаарыы, олоххо киллэрии чэрчитинэн тэриллэллэр.

Дьокутааттар

Хотугу пуорум тэрээһиннэригэр Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, Байыаннай сулууспалаахтар, бойобуой дьайыылар бэтэрээннэрин дьыалаларыгар, патриоттуу өйгө-санааҕа иитии уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр боппуруостарыгар сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Александр Подголов, Ил Түмэн Сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин уонна Ил Түмэн Төрүт Олохтоох, аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктар боппуруостарыгар уонна Аартыка дьыалаларыгар сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева кытыннылар.

Балаҕан ыйын 25 күнүгэр Андрей Михайлович “Сир уонна ойуур баһаардарын сэрэтии, олохтоохтук олохтуур уонна умуруоруу билиҥҥи боппуруостара, бу кыһалҕалары быһаарыыга саҥа сүүрээннэр уонна технологиялар” диэн панельнай кэпсэтиигэ кыттынна.

Елена Христофоровна пуорум сүрүн тэрээһиннэригэр кыттыыны ылла, ол иһигэр балаҕан ыйын 26 күнүгэр буолбут « Хотугу, Сибиир, Арассыыйа Уһук Илин төрүт олохтоохторун 2036 сылга диэри сайдыыта» диэн стратегическэй сиэссийэҕэ.

Манна бэлиэтээн эттэххэ, пуорум үлэтэ 60 эспиэртнэй былаһааккаҕа арахсан ыытылынна. «Аартыка бигэ туруктаах олоҕо: эрэгийиэннэр, куораттар уонна холбоһуктар» сиэксийэ чэрчитинэн, бастакы Аан дойдутааҕы Аартыка сокуонун кэнгириэһин пленарнай мунньаҕа ыытыллынна. Онно Александр Подголов кыттынна. Маны таһынан, өрөспүүбүлүкэ парламеныгар өрөспүүбүлүкэ Конституционнай Сэбиэтин “РФ Аартыка суонатыгар ыытар судаарыстыбаннай бэлиитикэтин билиҥҥи соруктара: судаарыстыба сокуону оҥоруута, быраабы араҥаччылыыр уорганнар кыһалҕалара, сайдыы кэскиллэрэ” диэн тиэмэлээх төгүрүк остуола буолла.

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Александр Григорьевич Подголов бэлиэтээбитинэн, Саха Сиригэр олохтооохторо Аартыка наадалааҕын хаһан да саарбахтаабатахтара. “90-с сылларга Аартыкаҕа тугу оҥорбуппутун үчүгэйдик өйдүүбүт. Нэһилиэнньэ көһүүтэ уонна да атыны маны кытта сибээстээх хамсааһыннар биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр олус ыараханнык дьайбыттара. Номнуо иккис ыҥырыылаах дьокутаат быһыытынан биир идэлээхтэрбинээн Аартыкаҕа быһаччы сыһыаннаах боппуруостары көтөхпүппүт. Холобур, таба иитиитин өйөөһүн туһунан. Оччолорго мин көҕүлээһимминэн ылыллыбыт сокуоннарынан киэн туттабын - “Көһө сылдьар оскуола туһунан” уонна “Көһө сылдьар ыал туһунан”. Хоту баран, түһүлгэлэргэ төрүт олохтоох омуктары кэрийэ сылдьан, бу сокуоннар наадалаахтарын күүскэ өйдөөтүм. Бу дьон итинник усулуобуйаҕа олорон харыстыыр ​​култууралара, тыллара, сиэрдэрэ-туомнара олус үрдүк суолтаны сүгэллэрин илэ харахпынан көрбүтүм. Арассыыйа эрэ үрдүнэн буолбакка, аан дойду үрдүнэн да наада буолуо. Онтон үйэм тухары өйбөр хаалбыт өйдөөх этиини истибитим - “Таба куруутун сөп(Олень всегда прав)”. Бүгүн маннык пуорум ыытыллара олус үчүгэй. Олус интэриэһинэй дакылааттары иһиттибит, киэҥ билиилээх дьону кытта билистибит. Билигин манна элбэх устудьуон баар. Урут биһиги, кинилэр саастарыгар сылдьан, бачча элбэх ыалдьыт кэлиэ дии саныахпыт этэ дуо? Мин устудьуоннарга ымсыырабын уонна элбэххэ үөрэниэхтэрэ дии саныыбын», — диэбитэ вице-испиикэр.

Подголов этэринэн: “Бары хотугу эрэгийиэннэр Госдуума уонна Федерация Сэбиэтин таһымыгар Аартыка интэриэһин туһугар бииргэ туруорсуохтарын наада. Биһиги күүспүт сомоҕолоһууга. Биһиги дьокутааттары, чунуобунньуктары сайын буолбакка, кыһыҥҥы кэмҥэ ыҥыран, Аартыкабытын эмиэ көрдөрүөхпүтүн наада. Манна кинилэр сөмөлүөттэн түһээт, тула туман уонна тоҥуу-хатыы диэн тугун биллиннэр. Биһиэхэ ыалдьыттаан кэллэхтэринэ, туох ситиһиини ситиспиттэрин ханна баҕарар кэпсииллэр. Онон кинилэр манна бэйэлэрэ көрөн олоруохтарыгар диэри, кинилэри сойууһунньук оҥорор олус уустук», — диэн вице-спикер түмүктээтэ. 

Түмүккэ

Хотугу пуорум сүрүн кыттыылаахтарынан Арассыыйа уонна аан дойду бастыҥ учуонайдара, экология уонна килиимэт эйгэтин эспиэрдэрэ, бырабыыталыстыба үлэһиттэрэ, ону тэҥэ урбаан уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр бэрэстэбиитэллэрэ буоллулар. Кытай, Индия, Беларусь, Монголия, Холбоһуктаах Араб Эмираттара, Узбекистаан, Камерун Өрөспүүбүлүкэтэ, Кения уонна Мали бэрэстэбиитэллэрэ кытыннылар.

Пуорум тэрийээччилэринэн «Хотугу пуорум» Хотугу эрэгийиэннэр норуоттар икки ардыларынааҕы тэрилтэлэрэ, СӨ Бырабыыталыстыбата, М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай үнүбэрситиэт, Андрей Мельниченко аатынан аһымал пуондата уонна да атын бөдөҥ билим уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр буоллулар.

Ил Түмэн пресс-сулууспатын матырыйаалларынан сурулунна

Хаартыскалар ХИФУ, Ил Түмэн пресс-сулууспаларыттан