Уопсастыба

Ил Түмэн аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын уонна Аартыка дьыалаларыгар сис кэмитиэтэ хоту улуустары, чуолаан Аартыка оройуоннарын аһынан-үөлүнэн хааччыйыы үлэтэ хайдах ыытылларын, баар кыһалҕалары быһаарар  инниттэн ханнык миэрэ ылыллыахтааҕын туһунан Ил Түмэн биэс сис кэмитиэтэ кыттыылаах киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕын ыытта. Мунньаҕы Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Виктор Губарев уонна тустаах кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева салайан ыыттылар. Сүрүн дакылааты СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Михаил Никифоров оҥордо.

Үлэ сыл аайы былаан быһыытынан барар

Өрөспүүбүлүкэ хоту улуустарыгар аһы-үөлү тиэрдии үлэтэ хайдах ыытылларын туһунан СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Михаил Никифоров кэпсээтэ. Кини быһаарарынан,  хоту улуустарга тиийэр ас-үөл уопсай кээмэйиттэн 90 %-нын урбаанньыттар тиэрдэллэр, ол курдук, 2020 сылга 43378 туоннаны илдьибиттэр.  Оттон  баара-суоҕа 10 %-нын судаарыстыбаннай тэрилтэлэр, ол эбэтэр “Якутопторг” уонна “Туймаада-Агроснаб” быһаараллар.

Михаил Викторович иһитиннэрбитинэн, Ил Дархан дьаһалынан СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Алексей Колодезников салайааччылаах оробуочай бөлөх тэриллибит. Сүрүн сыалынан-соругунан РФ Аартыка түөлбэтин сайдыытын туһунан бырайыагар киллэриллибит хоту сирдэргэ аһы-үөлү таһыыга судаарыстыба өйөбүлүн олоххо киллэрии механизмын бэлэмнээһин буолар. Ол курдук, Аартыка ыраах сытар нэһилиэнньэлээх пууннарыгар аһы-үөлү, оттугу тиэйиигэ судаарыстыбаннай көмөнү оҥорор  механизмы федеральнай биэдэмистибэ бэлэмниэҕэ. Тустаах оробуочай бөлөх бу оройуоннарга төһө кээмэйдээх ас-үөл ирдэниллэрин, нэһилиэнньэлээх пууннарга диэри тиэрдэргэ төһө үп көрүллэрин ырытан анаалыстаабыт. Аартыка оройуоннарын бородууктанан хааччыйыы үлэтин СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин иһинэн үлэлиир “Якутопторг” уонна “Туймаада-Агроснаб” толороллоро. Ол эрээри, бу күннэргэ ити икки тэрилтэни холбоон, хоту улуустары аһынан-үөлүнэн хааччыйар биир тэрилтэни оҥордулар. Холбооһун  уустук суоллаах-иистээх ыраах сытар нэһилиэнньэлээх пууннарга табаары тиэрдии хайысхатын судургутутуоҕа. Таһаҕаһы навигация кэмигэр өрүһүнэн тиэрдии ордук көдьүүстээҕин көрдөрбүт.   Михаил Никифоров икки тэрилтэни холбооһун үчүгэй өрүтүнэн “Туймаада-Агроснаб” бэйэтэ суудуналаах буолан, аһы-үөлү тиэрдии хайысхата уларытыллан, бородуукта сыаната түһүөн сөбүн ыйда. Ол курдук, 2021 сылга таһаҕаһы, төһө кыалларынан, уунан таһыахтара. Оччоҕуна тырааныспар ороскуотугар көрүллэр субсидияҕа кэмчилээһин тахсан, ол үп таһаҕаһы тиэрдии атын хайысхаларыгар быраҕыллыан сөп. Уунан таһыыга көһөр сыалтан 1500 тонна таһаҕаһы тиэйэргэ  аналлаах суудуна уонна 14 анал тиэхиньикэ атыылаһыллыбыт. 

“Якутопторг” АУо киин эрэгийиэннэртэн социальнай суолталаах табаардары атыылаһыы үлэтин үрдүк таһымҥа таһааран, 2020 сылга атыылаһыллыбыт бородуукта атыыга тахсар ороскуота 27 мөл. солк. кыччаабыт. Маны таһынан,  Дьокуускайга уонна Аллараа Бэстээххэ 5 туонна оҕуруот аһын харайар ыскылаат тутуллубут.

Михаил Никифоров “Якутопторг” АУо үлэтигэр сиһилии тохтоото. Судаарыстыбаннай тэрилтэ социальнай суолталаах бородуукталар сыаналарын биир таһымҥа тутар соругу тутуһар. Тыа хаһаайыстыбатын бородуукталара, ол эбэтэр оҕуруот аһа уонна хортуоппуй бырабыыталыстыба бигэргэппит дьаһалынан хоту уонна Аартыка түөлбэтин улуустарыгар үс хайысханан – уунан, салгынынан уонна суолунан тиэрдиллэллэр.

Ол эрээри, хоту уонна Аартыка улуустарын сорох нэһилиэнньэлээх пууннарыгар таһаҕаһы кыһыҥҥы суол аһылыннаҕына эрэ тиэрдэллэр. Оттон кыһыҥҥы суол, ортотунан, 90 күн устата аһыллар. Быйыл дьыл кэмигэр кэлэн биэрбэккэ,  кыһыҥҥы суол адьас хойут аһыллыбыт. “Дьиҥинэн, 2020 сылга уу суолунан социальнай суолталаах табаар урукку кээмэйиттэн үс төгүл элбэҕи тиэйбиттэрэ. 2019 сылга навигация кэмигэр 1342 туоннаны илдьибит буоллахтарына, 2020 сылга 5024 туонна тиэрдиллибитэ”, -- диэн Михаил Никифоров эттэ.

Холобур, Булуҥ улууһун Таймылыырыгар кыһыҥҥы суолунан 39 туонна социальнай суолталаах табаар тиэрдиллибит, ол иһигэр 18 туонна бурдук.  

Ол эрээри, Таймылыырга (Түмэти национальнай эбэҥки нэһилиэгэ) тиэрдиллибит бородуукта сылы туоруулларыгар тиийбэт кутталламмыт.  Коронавирус дьаҥыттан сылтаан дьон уоппускаларыгар айаннаабатахтарыттан уонна устудьуоннар дьиэлэриттэн олорон үөрэммиттэриттэн аска-үөлгэ наадыйыы улааппыт.

Михаил Никифоров 2020 сыл бүтүөр диэри ханнык-туох соруктар туралларын билиһиннэрдэ. Сөмөлүөтүнэн социальнай суолталаах 159 туонна бородуукта, табаар Абый, Аллайыаха, Булуҥ, Үөһээ Халыма, Үөһээ Дьааҥы, Эдьигээн, Кэбээйи, Муома, Аллараа Халыма, Өлөөн, Орто Халыма, Усуйаана, Эбээн-Бытантай улуустарыгар тиэрдиллиэхтээх. Вице-премьер иһитиннэрбитинэн, бу күннэргэ 130 туоннаны ыыппыттар. “Хаалбыт 29 туоннаны  сөмөлүөтүнэн биэс рейс оҥорон тиэрдиэхтэрэ. Маны таһынан, эбии 77 туонна бородууктаны ыытар буоллубут, онно 26  рейс оҥоһуллуоҕа” – диэтэ.

Оттон “күөх рейс” туһунан иһитиннэрбитинэн, “Туймаада-агроснаб” сыллааҕы үлэтин былаанынан 22 рейс оҥорон, 113 туонна оҕуруот аһын уонна хортуоппуйу тиэрдибит. Ол курдук, быйыл хоту улуустарга былааннаммыт “күөх рейстэр” ахсынньы 29 күнүгэр диэри 100 % толоруллуохтара диэн Михаил Никифоров эрэннэрдэ.  Ол аата уһук хоту нэһилиэктэр ыаллара Саҥа дьылы хортуоппуйдаах, оҕуруот астаах уонна фрукталаах көрсүөхтэрэ.

Ахсынньы 15 күнүгэр “ИрАэро” уонна “Полярные авиалинии” хампаанньалар салалталарын кытта дуогабардаһан, ким ханна төһө таһаҕаһы тириэрдиэхтээҕин, хас сырыыны оҥоруохтааҕын быһаарсыбыттар. Дьокуускайтан барыта 24 туонна хортуоппуйу, оҕуруот аһын уонна фруктаны тиэйэн илдьэргэ “Полярные авиалинии” уонна “ИрАэро” хампаанньалар Ан-26, Ан-24 сөмөлүөттэрэ холбоон, 11 рейси толоруохтара. Онтон улуустар кииннэриттэн ыраах, суола суох бөһүөлэктэргэ 13 сырыы былааннанар. Олорго “полярниктар” Ми-8 бөртөлүөттэрэ көтүөхтэрэ.

Тустаах министиэристибэ “күөх рейстэри” көтүтэр иһин төлөбүр харчытын “Якутопторг” АУо-ҕа түһэрбит. Инньэ гынан, “Якутопторг” бу күннэргэ көтөр аалларга таһаҕас тиэйэн, күргүөмүнэн көтүтүө. Сөмөлүөттэр улуустар кииннэригэр  таһаҕаһы тиэртилэр эрэ бөртөлүөттэр инньэ Таймылыырга, Намыыга (Бороҕоҥҥо), Найбаҕа (Хара Уулаахха), Дьүкээгиргэ, Тумакка, Хайырга, Нычаалаахха, Чкаловоҕа, Оленегорскайга, Колымскайга, Андрюшкиноҕа, Уһун Күөлгэ, ону тэҥэ Орто Халыма Эбээҕэр, Ойуһардааҕар күһүҥҥүттэн күүтэр хортуоппуйдарын, дьаабылыкаларын тута тиксэриэхтэрэ.

Хоту улуустар ыраах сытар нэһилиэнньэлэх пууннарыгар табаары бөртөлүөтүнэн тиэрдиини судаарыстыба үбүлээбэт. “Билигин Булуҥ, Аллайыаха уонна Үөһээ Халыма улуустарыгар суола-ииһэ суох ыраах сытар нэһилиэктэригэр социальнай суолталаах табаары тиэрдии боппуруостарын быһаара сылдьабыт. Өрөспүүбүлүкэ резервнэй пуондатыттан ыраах сытар нэһилиэктэргэ аһы-үөлү салгынынан эбэтэр суолунан тиэрдэллэригэр 25 мөл. солк. көрөргө былаанныыбыт”, -- диэн вице-премьер дакылаатыгар бэлиэтээтэ.

Михаил Никифоров өрөспүүбүлүкэ салалтата РФ Бырабыыталыстыбатыгар Саха сиригэр Аартыка түөлбэлэрин оройуоннарыгар бородууктаны салгынынан сылы төгүрүччү таһарга федеральнай бүддьүөттэн субсидия көрөллөрүгэр этии киллэрдибит диэн иһитиннэрдэ.  Маны таһынан, кини этии быһыытынан хоту улуустарга аһы-үөлү таһыыга тырааныспар ороскуотун толуйарга субсидия кээмэйин улаатыннарар уолдьаспытын, Аартыка оройуоннарыгар логистика кииннэрин тутар наадалааҕын эттэ. Ол курдук, бастакынан Абый киинэ Белай Гораҕа, Орто Халыма куоратыгар, Усуйаана улууһун Уус Куйга бөһүөлэгэр уонна Булуҥ Тиксиитигэр тутуллара былааннаныллар. “Якутопторг” АУо 18 филиаллаах,  1960-с сыллар эргин тутуллубут ыскылааттар эргэрбиттэрэ чуолкай. Итиэннэ бу филиалларга хортуоппуйу, оҕуруот аһын харайар  анал ыскылааттар суохтар”, -- диэн чуолкайдаата.

Судаарыстыба көмөтө хайаан да наада

Сүрүн дакылаат кэнниттэн норуот дьокутааттара ыйытыылары биэрдилэр. Норуот дьокутаата Матвей Евсеев бэлиэтээһин быһыытынан хоту улуустары бородууктанан, табаарынан хааччыйыынан хас да министиэристибэ, биэдэмистибэ дьарыктанарын эттэ. “Ол түмүгэр, “Сэттэ ньээньэлээх оҕо хараҕа суох буолар” диэн нуучча өһүн хоһоонугар этиллэрин курдук буолар. Тыа хаһаайыстыбатын, аартыка сайдыытын уонна тырааныспар министиэристибэлэрэ, араас кэмитиэттэр бу үлэҕэ кытталлар эрээри,  түмүгэр сүрүн үлэ кимиэхэ сүктэриллэрий?”, -- диэн ыйытта. Вице-премьер  Василий Никифоров хоту улуустары социальнай суолталаах табаардарынан хааччыйыы үлэтин сүрүн өттүн СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ тэрийэрин туһунан эттэ.

Владимир Чичигинаров хоту уонна Аартыка түөлбэтин улуустарын эминэн-томунан хааччыйыыны судаарыстыба хонтуруолугар киллэрэр ордугун, эминэн-томунан эргинэр чааһынай тэрилтэлэр эмп сыанатын үүнэ-тэһиинэ суох үрдэтэллэрин ыйда.  Михаил Никифоров бу этиини кытта толору сөбүлэһэрин иһитиннэрдэ.

Дьокутаат Игорь Григорьев бородууктаны салгынынан, уунан, суолунан улуус киинигэр тиэрдибиттэрин кэнниттэн  салгыы нэһилиэктэргэ диэри илдьии хантан үбүлэнэрин ыйытта. “Улуус киинигэр диэри тиэрдиини өрөспүүбүлүкэ үбүлүүр, салгыы нэһилиэнньэлээх пууннарга кыһыҥҥы суолунан ирдьии ороскуотун эмиэ өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр сүктэриллэр. Оттон бөртөлүөтүнэн таһыы бу ыстатыйаҕа киирсибэт”, -- диэн вице-премьер эппиэттээтэ.

Ыйытыылар кэнниттэн Ил Түмэн дьокутааттара бу боппуруоска санааларын эттилэр.

Норуот дьокутаата Виктор Губарев:  “Сойуус саҕана хоту улуустарга аһы-үөлү тиэрдии үлэтэ бүүс-бүтүннүү судаарыстыбаҕа сүктэриллэрэ. 2004 сылга диэри “РФ Хотугу сирин социальнай-экономическай сайдыытын судаарыстыба салайыытын туһунан” диэн РФ сокуонугар олоҕуран таһаҕас таһыы үлэтэ ыытыллара. Ол эрээри, 2004 сылга бу сокуоҥҥа уларытыы киллэрэннэр, урукку күүһүн сүтэрэн, хоту түөлбэлэргэ социальнай суолталаах табаары таһыы боломуочуйата эрэгийиэннэргэ бэриллибитэ. Ол кэннэ бу үлэ ыһыллан-тоҕуллан,  хоту бородуукта, оттук сыаната үрдээбитэ, кэмигэр тиийбэт буолбута. Бүгүн СӨ сокуонунан олохтоммут социальнай суолталаах табаар кээмэйин 10 %-нын эрэ судаарыстыба тэрилтэлэрэ тиэрдэллэр, атын 90 %-нын урбаанньыттар таһаллар. Оттон бу урбаанньыттарга судаарыстыба өттүттэн туох да субсидия көрүллүбэт эбээт. Билигин Аартыка түөлбэтигэр социальнай суолталаах табаары таһыыга тырааныспар ороскуота 970 мөл. солк. тэҥнэһэр. Бу көрдөрүү уларыйбатаҕына, хоту уонна Аартыка улуустарыгар бородуукта уонна атын да табаар сыаналара хаһан да намтыа суохтара. Билиҥҥи туругунан, “Якутопторг” Аартыка улуустарын 64 мөл. солк. иэскэ киирэн туран,  аһынан-үөлүнэн хааччыйда. Аны тырааныспар ороскуотун 60 %-нын кирэдьиит ылан сабаллар. Кэмитиэт киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕын ыытыан иннинэ 100-тэн тахса этии киирбитэ. Ол онтон сиэттэрдэххэ, тугу көрөбүтүй? Хоту улуустарга аһы-үөлү таһыыны өйүүр субсидия, субвенция кээмэйин үс төгүл улаатыннарар уолдьаста, 2 млрд. солк. диэри  улаатыннарыахха наада. 2021 сылга бүддьүөтү ситэриигэ эбии үп көрүллэрин ситиһиэххэйиҥ.  Иккиһинэн, Анаабыр оройуонун холобурунан, Аартыка 12 улууһугар түөрт сыл иһигэр логистика кииннэрин тутар наада. Анаабырга 70 мөл. солк. көрөн туран туттарбыппыт, көдьүүстээҕин итэҕэттэ”, -- диэн иһитиннэрдэ.

 Норуот дьокутаата Елена Голомарева: “90-с сыллартан хоту  түөлбэлэргэ аһы-үөлү тиэрдии биир кэлим тиһигэ федеральнай таһымҥа оҥоһуллубакка сылдьар.  РФ Илини сайыннарыыга министиэристибэтин иһинэн хоту  түөлбэлэри аһынан-үөлүнэн хааччыйар боппуруостарынан дьарыктанар департамены тэрийэр наада. Табаар кээмэйин 90 %-нын урбаанньыттар тиэрдэллэринэн сибээстээн, бу салааны өйүүргэ туһуламмыт өрөспүүбүлүкэ сокуонун ылыныаххайыҥ. Өссө биири өйдүөх тустаахпыт. Бу кыһалҕаны федеральнай былаас көмөтө суох сатаан быһаарбаппыт. Ол инниттэн бу иннинэ ыытыллыбыт үлэҕэ тохтоон аһыым. 2018 сыллаахха Госдумаҕа РФ хоту сирин социальнай суолталаах табаарынан хааччыйыыга баар кыһалҕалар тустарынан парламент истиилэрэ буолбута. Онно РФ 17 субъегын судаарыстыба резерватын пуондатыттан өйүүргэ бэлэм, өскөтүн бу субъектар үлэлэһэргэ интэриэстэрин биллэрдэхтэринэ диэн этиллибитэ. Ол аата РФ Бырабыыталыстыбата көмөнү оҥорортон аккаастаммат, биһиги бу көмөнү ылар инниттэн сөптөөх үлэни ыытыахпытын наада”, -- диэн эттэ.

Хоту улуустарга таһаҕас таһар урбаанньыттарга судаарыстыбаттан көмө наадатын туһунан этиини кытта үгүс дьокутааттар, уопсастыбанньыктар сөбүлэстилэр.

Ил Түмэн дьокутаата Любовь Явловская ыраах хоту олорор дьону аһынан-үөлүнэн хааччыйыы боппуруоһа биир бастакынан туруохтааҕын ыйда. “Тоҕо диэтэххэ, бу нэһилиэнньэҕэ куттал үөскээбэтин хааччыйыыга тэҥнээх боппуруос. Үчүгэйдик аһыыр киһи доруобай сылдьар. Онон урбаанньыттары өйүүр наада, судаарыстыба көмөтө баар буолуохтаах”, -- диэтэ. Кини хоту улуустарга тиэйиллэр сүрүн таһаҕас испииһэгэр мэдиссиинэ оборудованиеларын киллэрэр наадалааҕын ыйда.

Норуот дьокутаата Иван Данилов хоту улуустарга аһы-үөлү таһыы үлэтинэн CӨ Аартыканы сайыннарыы министиэристибэтэ дьарыктанара ордук буолуоҕун, санитарнай авиацияны кытта ситимнээхтик үлэлиир наадатын ыйда. “Хоту улуустар ыраах сытар нэһилиэктэригэр санавиация  былаан быһыытынан көтөр, кураанах көппөттөрүн курдук, көтөр аалга бородууктаны тиэйэн ыытыахха наада”, -- диэтэ.

Өрөспүүбүлүкэ Ил Дарханын иһинэн урбаанньыттар координационнай сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Ирина Котенко үс сыллааҕыта хоту улуустарга таһаҕаһы таһыыны сүрүннүүр кэнсиэпсийэни оҥорбуттарын, ол эрээри ол докумуон кумааҕыга эрэ хаалбытын санатта. “Ол кэнсиэпсийэни сөргүтэн, олоххо киирэригэр үлэлиэ этибит. Хоту улуустарга таһаҕаһы таһар урбаанньыттарга чэпчэтии суох диир сыыһа. Субсидияны көрөргө хоту улуустары табаарынан хааччыйар урбаанньыттарга эбии 20 баал көрүллэр. Этии быһыытынан этэр буоллахха, хоту улуустарга мини-пиэрмэлэри үлэлэтэр наада. Холобур, мантан сымыыты таһар олус ороскуоттаах. Технология сайдыбыт кэмигэр, тугу баҕарар үүннэриэххэ, иитиэххэ сөп”, -- диэн санаатын эттэ. 

“Туймаада-агроснаб” АУо салайааччыта, “Якутопторг” управляющайа Николай Алексеев социальнай суолталаах табаарга сыананы үрдэппэтэхтэрин, тиэрдэр таһаҕастарын кээмэйин улаатыннарбыттарын туһунан иһитиннэрдэ. “Социальнай суолталаах табаар испииһэгэ нормативнай докумуонунан бигэргэнэ илик. Улуус баһылыктара бэйэлэрэ “бу наадалаах” диэбиттэринэн сакаастыыллар. Өрүһүнэн тиэрдиигэ аналлаах кииннэри тутуохха наада. Холобур, биһиги көрүүбүтүнэн таһаҕаһы харайар кииннэр Зеленай Мыска (Халыма өрүс),  Белай Гораҕа (Индигиир өрүс) уонна  Уус Куйга бөһүөлэгэр (Дьааҥы өрүс) тутуллуохтарын сөп. Суоттаабыппытынан, бу үлэҕэ  120 мөл. солк. ирдэнэр. Биһиги боломуочуйабытыгар оҕо аһылыгынан хааччыйыы эмиэ киирэр. Бу олус элбэх үлэни ирдиир тиһик. Онно аралдьыйан сүрүн үлэбитин оҥорорбутугар бириэмэбит, үппүт тиийбэт. Оҕо аһынан хааччыйыыны атын биэдэмистибэ ылара буоллар”, -- диэн Николай Алексеев эттэ. 

СӨ Уопсастыбаннай палаататын тыа сирин уонна Аартыка түөлбэтин сайыннарыыга хамыыһыйа бэрэссэдээтэлэ Иван Горохов уһун кэмнээх миэрэ ылыллара ирдэнэрин эттэ. Кини хоту  түөлбэлэргэ таһаҕаһы таһыы туһунан РФ сокуонугар уларытыы киллэриллэн, чуолаан Саха сирин учуоттаан кыһыҥҥы суол туһунан сокуону оҥорорго этии киллэрдэ. Манна федеральнай бүддьүөт үп көрөрүн ситиһэр наадатын ыйда.

Кыһалҕаны билэр олохтоохтор санаалара

Александр Захаров, Булуҥ улууһун Таймылыыр нэһилиэгин баһылыга:

--“Якутопторг” бу кыһын тиэйэн аҕалбыт социальнай суолталаах бородууктатын ааҕан көрбүппүтүнэн, биир дьиэ кэргэҥҥэ 3 киилэ хортуоппуй, 1 киилэ луук, 15 сымыыт тигистэ. Бу олус аҕыйах. Нэһилиэнньэбит ахсаана 700-кэ киһи.

Любовь Шпарко, Үөһээ Халыма оройуонун Угольнай нэһилиэгин баһылыга:

--Биһиги нэһилиэкпит Зырянкаттан 60 км ыраах сытар. Нэһилиэнньэтин ахсаана 213 киһи. Аһынан-үөлүнэн урбаанньыттар хааччыйаллар. Зырянкаҕа үлэлиир “Якутопторг” тэрилтэ филиала нэһилиэнньэҕэ социальнай суолталаах бородууктаны аҕалар. Ону таһынан бу тэрилтэ кыра дохуоттаах ыаллары аһынан-үөлүнэн эмиэ хааччыйар. Билигин олох ыараан кыаммат араҥа олус элбээтэ. Онон нэһилиэктэргэ “Якутопторг” филиалын аһан, кыаммат  дьоҥҥо, дьиэ кэргэҥҥэ бородууктанан көмөлөһүөхпүтүн наада.  Биһиги дьиэни булуохпутун, хомунаалынай төлөбүрүн толуйуохпутун сөп.

Тимофей Томскай, Абый нэһилиэгин баһылыга:

--Күһүн “күөх рейсинэн” биһиги нэһилиэкпитигэр хортуоппуй уонна аҕыйах хаппыыста, моркуоп кэлбитэ. Онон бүттэ. Биһиги 8-9 ый фрукта, луук, сымыыт диэн астары олох көрбөппүт. Күһүн бу бородуукталары оройуон киинигэр аҕалбыттарын түҥэтэн бүтэрбиттэрэ, нэһилиэктэргэ  кыайан тиэрдибэтэхтэрэ.  Оттон кыһыҥҥы суол аһыллыбытыгар, бэрт аҕыйах фруктаны, сымыыты, луугу аҕалбыттара.  Ыал аайы биир лотуок сымыыт уонна киилэ аҥаара фрукта тигистэ. Инникитин ыраах сытар нэһилиэктэргэ ас-үөл кээмэйин улаатыннараргыт буоллар диэн этиилээхпин.

Анастасия Яхонтова, Үөһээ Халыма оройуонун баһылыга:

--Социальнай суолталаах табаары аҕалан атыылыыр урбаанньыттарга бары өттүнэн чэпчэтиини оҥоруохха наада: нолуоктарыгар, хомунаалынай төлөбүрдэригэр, тырааныспартарын ороскуотугар. Дьиҥэр, кинилэргэ бу үлэнэн дьарыктаналларыгар кыах баар, тырааныспартара, ыскылааттара, маҕаһыыннара бэлэм.

Биир сүрүн кыһалҕанан  кинилэри кыайан  хонтуруоллаабаппыт буолар. Болдьоҕо ааспыт бородууктаны атыылыыллар, тустаах хонтуруол кэллэҕинэ, маҕаһыыннарын сабан кэбиһэллэр.

Хоту улуустарга ас-үөл сыаната тоҕо үрдүгүй?

Галина Служаева, СӨ судаарыстыбаннай сыана бэлиитикэтигэр кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы:

Хоту уонна Аартыка улуустарыгар сыана үрдүгэ экэнэмиичэскэй өттүнэн быһаарыллар. Бородуукта, табаар сыаналара тырааныспар ороскуотуттан тутулуктанан бигэргэнэр. Түргэнник буортурар бородууктаны булгуччу сөмөлүөтүнэн, бөртөлүөтүнэн тиэрдиллиэхтээх. Оччотугар 1 киилэ таһаҕас 200 солк. тэҥнэһэр. Ол иһин бородуукта аадырыстаах сиригэр тиийэн, атыыга тахсарыгар, сыаната үрдүүр. Онон ас-үөл сыаната тырааныспар ороскуотун субсидията улааттаҕына эрэ кыччыан сөп.