Саҥа мөрөбүөй судьуйа уонна аудитордар
Пленарнай мунньаҕы саҕалыырыгар спикер Алексей Еремеев норуот дьокутаата Семен Никитини төрөөбүт күнүнэн эҕэрдэлээтэ, үлэтигэр-хамнаһыгар ситиһиилэри уонна чэгиэн-чэбдик доруобуйаны баҕарда.
Бастакынан, үгэс курдук, каадыр боппуруоһа көрүлүннэ. Кистэлэҥ куоластааһын түмүгүнэн Парасковья Ксенофонтова 6-с №-дээх Анаабыр улууһунааҕы суут учаастагар мөрөбүөй судьуйанан бигэргэннэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататын аудитора Елена Пищулина доруобуйатын туругунан болдьоҕун иннинэ уурайарга түһэрбит көрдөһүүтэ ылылынна.
Салгыы кистэлэҥ куоластааһынынан Счетнай палаата бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан Елена Рейнбуш, аудитордарынан Михаил Иванов, Парасковья Кычкина, Елена Лукина, Октябрина Никонова, Татьяна Осипова, Александр Седалищев бигэргэннилэр.
Дружинниктар этэрээттэрэ элбиир
«Саха Өрөспүүбүлүкэтин ис дьыалаларга уорганнарын 2021 сылга үлэлэрин-хамнастарын отчуотун туһунан» Ил Түмэн уурааҕын барылыгар иһитиннэриини ис дьыала миниистирэ Владимир Прокопенко оҥордо.
Норуот дьокутааттара, бастатан туран, учаастактааҕы боломуочунайдар үлэлэрин тэрийиигэ туох уустуктар баалларын ыйыттылар. Онуоха миниистир учаскуобайдарынан хааччыллыы 2016 сыллаахха 60 % эбит буоллаҕына, билигин 94 % буолбутун, нуорма быһыытынан учаскуобай 3,5 тыһыынча киһиэхэ көрүллэрин, инньэ гынан биир учаскуобай хас да нэһилиэккэ сыһыарыллан, кыраапыгынан сылдьарын, олохтоох дьаһалталары, уопсастыбаннаһы кытары ыкса үлэлиирин быһаарда. "Чуолаан хотугу улуустарга буруйу оҥоруу көрдөрүүтүн үксээһинэ өйдөтөр-сэрэтэр үлэ ситэтэ суоҕуттан уонна арыгылааһынтан тахсар, ити улуустарга арыгыны илдьиини хааччахтыахха наада, ааспыт сылга 110 тыһыынча бытыылка суррогатнай арыгыны туппуппут", -- диэтэ. Чөл олохтоох нэһилиэктэргэ иитэр-үөрэтэр үлэ эмиэ ыытыллара наадатын, аҥаардас бобуу төттөрү өттүгэр эмиэ сабыдыаллыырын бэлиэтээтэ.
Хаһааҥҥытааҕар даҕаны сомоҕолоһор кэм кэллэ
Норуот дьокутаата Павел Петров: «Соторутааҕыта биһиэхэ Украина националистарын, итирэн баран ини, көмүскүүр дьону видеонан устаннар, социальнай ситимнэринэн тарҕаппыттарын туһунан иһитиннэрбиттэрэ, оннуктары утары хайдах үлэлиигитий?» – диэн ыйыппытыгар, оҥочону түөрэҥнэтэ сатааччыларга сокуон иһинэн суһал дьаһаллар ылыллаллара этилиннэ.
– Патриотическай иитии мөлтөх диэтигит, биһиги, хомуньуус дьокутааттар, бу өттүгэр сөптөөх үлэни ыытабыт, дьэ, онно уорганнар наһаа «болҕомтолоохтук» сыһыаннаһаллар. Ааспыт күһүн сэтинньи 7 күнүгэр Чурапчыга дьокутаат Семен Никитин Ленин пааматынньыгын таһыгар былакаат ыйаабытыгар, полиция тутан ылан, суукка биэрбитэ, ол Үрдүкү Суукка эрэ тиийэн быһаарылынна. Алдаҥҥа норуот дьокутаата Роза Солнышкина нэһилиэнньэни кытары көрсүһүүгэ эмиэ итинник түмүктэммитэ. Бу соторутааҕыта, олунньу 23 күнүгэр, Нерюнгрига дьокутаат Олег Пустовой Арассыыйа Луганскай, Донецкай өрөспүүбүлүкэлэри билиммитин өйөөн, ыччаттарга автопробег тэрийбитигэр, аны сэрэтии уоптардылар, -- диэтэ норуот дьокутаата Сергей Никонов.
Кинини ситэрэн, дьокутаат Валерий Лютай: «Билигин хаһааҥҥытааҕар даҕаны ордук сомоҕолоһон, Бэрэсидьиэммит уонна аармыйабыт тула түмсүөхтээхпит. Сарсын биһиги бойобуой дьайыылар бэтэрээннэрин аахсыйатын тэрийэбит, онно кыттарга ыҥырбыппытыгар, Дьокуускайдааҕы Уу тырааныспарын институтун салалтата аккаастаата. Оччотугар ыччаты хайдах, туохха иитэбитий?» – диэн бэркиһиирин биллэрдэ.
Сааҥсыйалартан араҥаччылаан
«Саха Өрөспүүбүлүкэтин 2022 сылга уонна былааннаах 2023, 2024 сс. судаарыстыбаннай бүддьүөтүн туһунан» сокуон барыла элбэхтик ырытыллан, пленарнай мунньахха, Ил Дархаҥҥа ыытыллыбыт Бырабыыталыстыба уонна дьокутааттар холбоһуктаах сүбэ мунньахтарыгар, ол кэнниттэн хас кэмитиэт ахсын көрүллүбүтэ. Икки хонуктааҕыта Ил Түмэн бүддьүөккэ, үпкэ-харчыга, нолуок уонна сыана бэлиитикэтигэр сис кэмитиэтин киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар корректировкаҕа киллэриллэр көннөрүүлэр ырытыллан сүүмэрдэмиттэрэ, үбүнэн хааччыллыылара быһаарыллыбыта. Онон бу сырыыга норуот дьокутааттара үп миниистирэ Валерий Жондоровтан сааҥсыйалартан араҥаччылыыр дьаһаллар тустарынан ыйыттылар.
Онуоха миниистир Арассыыйа Бырабыыталыстыбата нэһилиэнньэни уонна дьоҕус урбааны өйүүр дьаһаллар былааннарын оҥоро сылдьарын, биһиэхэ итинник үлэ эмиэ саҕаламмытын, Ил Дархан дьаһалынан кулун тутар 2 күнүттэн хааччахтааһын усулуобуйатыгар өрөспүүбүлүкэҕэ олох-дьаһах уонна экэниэмикэ туруктаах буолуутун өйөөһүҥҥэ Суһал ыстаап тэриллибитин эттэ. Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев өрөспүүбүлүкэ саппаас пуондатын туһунан ыйыппытыгар, бүддьүөт корректировкатын кэнниттэн саппаас пуонда үбэ 4,5 млрд солк. буолуоҕа диэтэ, кэлэр өттүгэр экэниэмиэкэ туругуттан тутулуктанан, бу сыыппара эбиллиэн сөбүн эттэ.
Сытыы кыһалҕалары таарыйдылар
Норуот дьокутаата Виктор Федоров ороскуоту муҥутуур аччатан, саппаас пуондатын хаҥатарга эттэ. Норуот дьокутаата Андрей Находкин түөрт дьокутаат буолан, ас-үөл өттүнэн куттал суох буолуутун, нэһилиэнньэ үлэлээх-дохуоттаах буоларын хааччыйар, итиэннэ Ил Дархан Айсен Николаев «Тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын стратегиятыгар» туруорбут соруктарын толорор туһугар миэстэҕэ оҥорон таһаарар үлэни-хамнаһы, ол иһигэр бас билии көрүҥүттэн тутулуга суох тыа хаһаайыстыбатын, астыыр-таҥастыыр салааны, соҕотуопка ситимин, итиэннэ социальнай эйгэни эбии өйүүрү уураах барылыгар киллэрэргэ этэллэрин иһитиннэрдэ.
--Бүгүн бүддьүөт корректировкатыгар тыа хаһаайыстыбатыгар 350 мөл. солк., тыа сирин кэлимник сайыннарыыга 384 мөл. солк. эбии көрүллэрин этэн туран, үүт соҕотуопкатын былаанын улаатыннарар, сааскы ыһыы иэнин кэҥэтэр, мелиорацияны өйүүр, анал тиэхиньикэни, көтөр хаһаайыстыбаларыгар эбии аһылыгы атыылаһар наада. Эбиллибит сыана нолуога (НДС) астыыр-таҥастыыр кэпэрэтииптэри атахтыыра туспа кэпсэтиини эрэйэр. Көрсүһүүлэргэ дьон сыана ыарааһына чаҕытарын этэллэр, холобур, 1 кубометр тутуу маһа былырыын 18-25 тыһ. солк. буоллаҕына, билигин 35 тыһ. солк. тиийдэ, маны бырабыыталыстыба болҕомтоҕо ылара оруннаах.
Норуот дьокутаата Оксана Михайлова элбэх оҕолоох ыаллары өйөөһүнү ситэ үбүлээбэккэ олорон, бэйдиэ сылдьар ыттарга приюттары тутарга 100 мөл. солк. көрүллүбүтүн сыыһанан аахта. Норуот дьокутаата Аркадий Семенов ас-үөл өттүнэн куттал суох буолуутун хааччыйарга саппааһы хаҥатар, тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын соҕотуопкатын улаатыннарар, сүөһү-сылгы ахсаанын энчирэппэт наадатын бэлиэтээтэ. Сыл аайы от былаанын толорбокко, үлүгэрдээх үбү кутан өрөспүүбүлүкэ таһыттан от атыылаһабыт, ону туоратар туһуттан быраҕыллыбыт бааһыналары, ходуһалары сөргүтэн, сүөһү аһылыгын бэйэ сириттэн хааччынарга бырабыыталыстыба бырагыраама оҥосторо наадатын ыйда. Вице-спикер Виктор Губарев: "Миллиардердарга нолуок түһэрэн, бүддьүөтү икки бүк үрдэтиэххэ сөп", -- диэтэ.
Үс сүрүн түгэн
Тыл этиитин түмүктүүрүгэр спикер Алексей Еремеев үс сүрүн түгэҥҥэ тохтоото.
Бастакынан, былырыын тиийбэт оттоох хаһаайыстыбалар атын эрэгийиэннэртэн оту атыылаһалларыгар уонна ону тиэйиигэ холбоон 1 млрд 200 мөл. солк. барбыта, онон быраҕыллыбыт ходуһалары, бааһыналары сөргүтэн, туһаҕа таһаарыы олох ирдэбилэ буолла. Холобур, Нам улууһугар Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар 48 тыһ. туонна, 1991 сыллаахха диэри 38 тыһ. туонна оттоноро, билигин 21 тыһ. туонна оттонор, 5 тыһыынча туонна от атын сиртэн атыылаһыллар. Ити биричиинэтэ биир – ходуһа тиийбэт, онон бу хайысхаҕа хамсатыылаах дьаһал наада.
Иккис этии тыа хаһаайыстыбатын өйөбүлүн саҥа мэхэньиисиминэн, чуолаан үүтү туттарыы салаатыгар, ыанар ынах ахсыгар 35 тыһ. солк. көрүүгэ туһаайылынна. "Былырыын кэтэх ыаллар «төбө харчытын» ылан бараннар, үүттэрин бэйэлэрэ туттубуттара, сорохтор ынахтарын субайдыы ыыппыттара, ол түмүгэр, үүт соҕотуопката 40 % түспүтэ. Онон саҥа мэхэньиисими икки хас сылга тохтотон баран, урукку мэхэньиисимҥэ көһүөххэ сөп, тоҕо диэтэххэ, үүтү туттарыы элбээтэҕинэ эрэ, бородууксуйа оҥоһуута, ол эбэтэр аһынан-үөлүнэн хааччыныы таһыма үрдүөҕэ", -- диэн быһаарда Алексей Ильич уонна бу боппуруоһу бырабыыталыстаба үөрэтэн көрөрүгэр эттэ.
Үсүһүнэн, Ил Дархан көҕүлээһининэн сиртэн үүнээйини ылыыга, оҕуруот аһыгар уонна хортуоппуйга, итиэннэ эккэ субсидия көрүлүннэ эрээри, кээмэйэ – кыра. "Норуот дьокутааттара наада тирээтэҕинэ, пленарнай мунньах бэбиэскэтигэр киллэрэн, бүддьүөккэ корректировка оҥорорго бэлэммит. Саппаас пуондатыгар 4,5 млрд диэн кыра, онон инвест-бырайыактартан, бырагыраамалартан сороҕу тохтотон, пуонда үбүн хаҥатыахха сөп", -- диэтэ.
Мантан салгыы өссө туох боппуруостар көрүллүбүттэрин туһунан сиһилии хаһыат кэлэр нүөмэригэр ааҕыҥ.
Хаартыскаҕа Василий КОНОНОВ (Ил Түмэн) түһэриилэрэ.
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
