Экэниэмикэ

Күн бүгүн киһи барыта социальнай ситимнэргэ киирэн хатанна. “Виртуальнай” олоҕу олорор дьон ахсаана үксээтэ. Омуннаатахха, биир дьиэ кэргэн иһигэр “тыыннаах” кэпсэтии, оҕону кытта дьарыктаныы аҕыйаата. Бары төлөпүөҥҥэ умса түһэн баран олороллор. Ол гынан баран, балаһыанньа олус курус буолбатах. Дьиҥинэн, социальнай ситимнэри солбуйуон сөптөөх араас туһалаах ньымалар элбэхтэр. Холобур, Дьокуускай куорат урбаанньыта Кэскил Васильевич Прудецкай оҕону да, улахан да дьону бары өттүнэн сайыннарар кыахтаах оонньуулары айар эбит.

– Кэскил, дьоҥҥо-сэргэҕэ, чахчы, туһалаах дьарыктаах эбиккин. Оонньууларыҥ ураты тыыннаахтара, дьиҥ сахалыы толкуйга үөрэтэллэрэ тута көстөр. Бу үлэҥ хаһан, хайдах саҕаламмытай? 

– 2018 с. саҕалаабытым. Бастаан утаа сүрүн үлэм быыһыгар дьиэбэр олорон уһанар этим. Балыыһаҕа технигинэн үлэлээбитим. Бастакы оонньууларбын “Бичик” кинигэ кыһатыгар илдьэн туттарбытым. Ону дьон сэҥээрбитэ, биһирээбитэ. Инньэ гынан, анаан идэтийэн дьарык­танарга быһаа­рыммытым. Дьокуускайга маннык оонньуурдар суохтар.

Былырыын ла­зернай ыстаныак атыыласпытым. Үс ый кэриҥэ носторуойкалаабытым, сатаан туттарга үөрэммитим, CorelDraw диэн анал бырагырааманы баһылаабытым. Ол түмүгэр айар-тутар үлэм биллэ түргэтээбитэ. Үлэбин дьоҥҥо-сэргэҕэ көрдөрөөрү, Инстаграмҥа сирэй арыйбытым. Ону Далаана, Олимпия, Сахамин, Мария Столярчик уо.д.а. талааннаах ырыаһыттар уонна блогердар эрэкэлээмэлээн көмөлөспүттэрэ.

– Оонньууларыҥ туох сыаллаахтарый?

– Оонньууларым дьиэ кэргэни, аймахтыылары, доҕордуулары бииргэ түмэр сыаллаахтар. Өйү, толкуйдуур дьоҕуру, болҕомтолоох, тулуурдаах, сымса буолууну эрчийэллэр уонна сайыннараллар. Оҕолорго ордук туһалаахтар. Манна оҕо бары өттүнэн сайдар.

Аныгы оҕо олус элбэх бириэмэни суотабай төлөпүөнү кытта тустан атаарар. Ол, биллэн турар, хараҕар, уйулҕатыгар, уҥуоҕун быһыытыгар куһаҕаннык дьайар. Ол оннугар интэриэһинэй сорудахтары толорбута, оонньообута, бэйэлэрин саастыылаахтарын кытта өй оонньуутугар күрэхтэспитэ – хас эмэ бүк туһалаах.

– Тэрилтэҕиҥ хаһан тэриммиккиний?

– 2019 сыл муус устар ыйыгар кэргэним Светлана Семеновналыын “Союз-ЛК” ХЭУо диэн тэрилтэни регистрациялаабыппыт. Уһанар кыһабын “Масигра” диэн ааттаабыппыт. Былырыын куонкуруһу ааһан, Биисинэс-инкубаторга резиденинэн киирбитим. Урбаан министиэристибэтэ саҥа резиденнэргэ көмө харчы көрбүтэ. Ону туһанан, “Дыгын оонньуулара” диэн остуол оонньуутун айан таһаарбытым.

Дьиҥинэн, ити оонньуу эрдэ толкуйдаммыта. Ол гынан баран, үп-харчы көстүбэккэ, кыайан тахсыбакка сыппыта.

– Аан бастакы айбыт оонньууҥ ханныгый?

– Аан бастакы оонньуум – “Эрийии”. Идиэйэтин үбүлүөйгэ сылдьан көрбүтүм. Умсугутуулаах, тыҥааһыннаах оонньуу. Икки киһи утарыта туран эрэ быаны эрийэллэр. Ким түргэнник эрийэн, биэтэккэ бастаан кэлбит — ол кыайар.

Билигин “Саһаан” диэн оонньуубун сайыннардым, уларыттым. Урукку өттүгэр төгүрүктүҥү быһыылаах мастаах эбит буоллаҕына, билигин – дьиҥнээх хардаҕас­тарга майгынныыллар. “Хардаҕастары” уус уолаттарга сакаастаан оҥорторобун. Дэхси ньуурдаах, тэбис-тэҥ кээмэйдээх гына оҥорон таһаараллар. Маннык уустук дэтээллэри дьоҥҥо сакаастыыр ордук табыгастаах. Бэйэм идиэйэтин толкуйдуубун, лазерынан суругун-бичигин, хоруопкатын оҥоробун.

– Оонньуу идиэйэтэ хантан кэлэрий? Оонньууларыҥ патеннаахтар дуо?

– Үксүн бэйэм толкуйдуубун. Сороҕун Интэриниэттэн көрөбүн.

Быйыл сайын бэс ыйын 22 күнүгэр ФИПС-тан (Федеральный институт промышленной собственности) “Саһаан” диэн оонньуубар бастакы патеммын ыллым.  Ону таһынан: “Өлүөнэ очуостара”, “Скачки на ысыахе Туймаады”, “Лифт” диэн үс оонньууларбар эбии сайаапка түһэрэн, патент биэрэллэрин күүтэ сылдьабын.

Патеннаах оҥоһугу ханнык баҕарар фабрикаҕа элбэх ахсаанынан сакаастаан оҥорторор кыахтанаҕын. 

– Аныгы дьон өй оонньууларын төһө сэҥээрэрий?

– Ким да билбэт табаара атыыга барара уустук. Онон маркетинг өттүгэр күүскэ үлэлэһэбин. Элбэхтик быыстапкаларга кыттабын, элбэх киһи тоҕуоруһар сиригэр тиийэн көрдөрөбүн, кэпсиибин. Ону сэргэ, бастаан саҕалыырбар, төрөөбүт күннэринэн, оскуолаларынан сылдьан, босхо оонньотор этим. Кэлин ити өҥөнү удамыр төлөбүрдээх оҥордум.

Оонньуур хомуурунньугун уларсабын. Маны дьон бырааһынньыктарга, корпоративтарга, араас көрсүһүүлэргэ сөбүлээн сакаастыыллар, оонньууллар уонна төнүннэрэллэр.

Былырыын остуол оонньууларын федерациятын, “Школьный мир” бибилэтиэкэни кытта бииргэ дьиэ кэргэн күрэҕин ыыппыппыт. Манна сэттэ дьиэ кэргэн хабылыкка, хаамыскаҕа, “Масигра” оонньууларыгар көхтөөхтүк кыттыбыттара. Ити курдук, тэрилтэм үлэтин-хамнаһын киэҥ эйгэҕэ таһаарарга дьулуһабын.

Ардыгар дьон өйдөбүнньүк бэлэх быһыытынан атын куораттарга, омук дойдуларыгар илдьэ бараллар. Холобур, сорох оонньууларым Новай Зеландияҕа, Кытайга, Англияҕа, Казахстаҥҥа тиийбиттэрин билэбин.

– Соҕотоҕун үлэлиигин дуо?

– Сакаас элбээтэҕинэ, дьону дуогабарынан үлэҕэ ылабын. Ону таһынан, дьиэ кэргэним көмөлөһөр. Улахан тэрээһиннэргэ бары күргүөмүнэн баран үлэлээччибит. Үксүн улахан кыыһым Эрика илии-атах буолан көмөлөһөр.

– Оонньуурунан дьарыктанар уустук дуо?

– Ханнык баҕарар үлэ бэйэтэ уустуктардаах. Холобур, миэхэ лазернай ыстаныакпын носторуойкалыыр уустук этэ. Тута барыта табыллан, сатанан испэтэҕэ. Элбэҕи үөрэтэргэ күһэллибитим. Аны туран, урукку арендалыыр хоһум төлөбүрэ сыаналаах этэ. Ол суотугар 3-4 ый кэриҥэ бэйэбэр ночооттоохтук үлэлии сылдьыбытым. Билигин Биисинэс-инкубаторга киирэммин, арендаҕа ороскуотум биллэ кыччаата.

Аны биисинэһи тэрийии өттүгэр сыыһа-халты хардыылары оҥорбутум. ЦУМ-ҥа 4-с этээскэ оонньуур хос арыйан, эмиэ элбэх ороскуоту көрсүбүтүм. Дьон соччо-бачча сылдьыбатаҕа. Ол түмүгэр, арендатын, үлэһитим хамнаһын кыайан уйумматаҕым, онон балтараа ыйынан сабыллыбытым. Ити курдук, киһи бэйэтин алҕастарыттан үөрэнэн, сыыйа уопутуран иһэр эбит.

– Билигин дьыалаҥ төһө барыстааҕый?

– Орто хамнастаах үлэһит эрэ курдук сылдьабын. Сүрүнэ – бэйэм бэйэбэр хаһаайыммын. Урбаанынан дьарыктанан, киһи бэйэтин уйгутун бэйэтэ оҥостор. Туох барыта бэйэҕиттэн эрэ тутулуктаах. Онон өссө күүскэ үлэлээтэхпинэ, барыта сатаныа, табыллыа диэн бигэ эрэллээхпин. Холобур, быйыл оонньууларым “Саха сирин бастыҥ табаардара” диэн каталокка киирбиттэрэ. Ити эмиэ үлэм биир үтүө түмүгэ, ситиһиитэ дии саныыбын.

– Коронавирус, үс ыйдаах хааччахтааһын үлэҕэр-хамнаскар төһө оҕустулар?

– Уһун хааччахтааһын сабыдыала урбаанньыттарга барыларыгар билиннэ. Холобур, миэхэ сакааһым биллэ аҕыйаата. Дьон дохуота түспүтэ өтө көстөр. Үчүгэйэ диэн, мэлдьи ылар, сакаастыыр дьонноох буоламмын, олох мэлийбэтим. Ол гынан баран, коронавирус иннинээҕи таһымҥа ырааҕынан тиийбэккэ сылдьабын. Оонньууларым атыыланар маҕаһыыннара, атыы-эргиэн кииннэрэ сабыллан хаалан, атыы өттүгэр улаханнык сүүйтэрдим дии саныыбын.

– Инникитин туох былааннааххын?

– Инникитин ырыынагы үөрэтэ, балаһыанньа көнөрүн күүтэ түһэн баран, оонньууларбын фабрикаларга сакаастаан оҥорторор баҕалаахпын. Оччоҕо элбэх ахсаанынан тахсан, удамыр сыанаҕа хамаҕатык атыыга барыахтара этэ.

– Ааҕааччыларга тугу баҕарыаҥ этэй?

– Билигин сэттэ көрүҥ оонньуулаахпын: “Саһаан”, “Өлүөнэ очуостара”, “Биэс ойбон”, “Эрийии”, “Лифт”, “Скачки на ысыахе Туймаады” уонна биир хамаанданан оонньуу – “Хваталка”. Балар бары иллэҥ кэми чугас дьоҥҥутун, оҕолоргутун кытта туһалаахтык атаараргытыгар көмөлөһүөхтэрэ. Тыыннаах кэпсэтиини, истиҥ-иһирэх мичээри, оҕо махталлаах хараҕын ханнык да социальнай ситим, Интэриниэт сыһыарыыта солбуйуо суоҕа. Онон чугас дьоҥҥутун кытта бииргэ төһө кыалларынан элбэх дьоллоох түгэннэри атаарарга кыһаллыҥ.

Суруллубукка олоҕуран

Кэскил Прудецкай, чахчы, туһалаах оонньуулары айар эбит. Дьиҥ сахалыы толкуйдаах киһи ханнык баҕарар уустук балаһыанньаттан быыс-хайаҕас булан тахсар кыахтаах. Онон, оҕолоргут өйдөрүн, толкуйдуур, айар-тутар дьоҕурдарын сайыннарыҥ!