Экэниэмикэ

 Көппөх угунньалар

 Быйыл биһиги кылааспыт, оскуола биисинэс инкубаторын үлэтин чэрчитинэн, угунньа оҥоруутунан дьарыктанна.

Аан бастаан угунньа тигиититтэн саҕалаабыппыт. Ол курдук, Надя Реундью «Изготовление стельки для любой обуви с мох-сфагнум наполнителем» диэн чинчийэр дакылаатынан «Колымский исследователь» улуустааҕы үһүс, өрөспүүбүлүкэтээҕи «Инникигэ хардыы»  НПК-ҕа бастакы, бүтүн Арассыыйатааҕы «Ларионовскай ааҕыыларга» үһүс степеннээх дипломант аатын ылбыта.

Мантан салгыы ити үлэтин кэҥэтэн, аны биисинэс-бырайыак толкуйдаан, маннык угунньаны тигэн атыылыырга сананныбыт. Көппөх угунньа тигиитинэн кылаас кыргыттара иис уруогар дьарыктанныбыт. Сатаатахха, бэрт усха эбит.

Биһиги угунньаларбыт бэрт судургутук оҥоһуллалларын ааһан, олус туһалаахтар. Атах таҥаһын сиигирпэт буолан, атах сытын таһаарбат. Онон киһи атаҕа кураанах буолан тоҥмот, атах таҥаһа кураанах буолан сыттыйбат.

Бу тикпит угунньаларбытын биир пааратын 150 солкуобайга атыылыыр санаалаахпыт. Угунньаларбыт дьоҥҥо туһалаах, наадалаах буолуохтара. Дьон ону өйдөөн,  хамаҕатык атыылаһыа диэн эрэнэбит.

Нарыяна Винокурова, Х кылаас.

 Өҥ буор --  «Өлөөкө биогумуһа»

  Чиэрбэлэр оҕуруокка аналлаах гына оңорбут буордара биогумус дэнэр. Киилэтэ 100 солкуобайга атыыланар.

Биогумус оҥорор чиэрбэлэри биһиэхэ 2017 сыллаахха Хаҥалас улууһун Булгунньахтааҕыттан 10 устууканы аҕалбыттара. Уһуннара 8-10 см, оттон кэтиттэрэ 2-4 мм буолар. Кинилэргэ итии миэстэ наада, тымныыга ѳлѳн хаалыахтарын сѳп.  

 Бу чиэрбэлэрбит сылгы ноһуомун үүнээйигэ сөптөөх буор гына оҥорон таһаараллар. Ол иһин оскуолабыт сылгыларын ноһуомун хомуйан, чиэрбэлэрбитин аһатан «үлэлэтэбит». Кинилэр «үлэлэрин» хонтуруоллааччыларынан  V-VI кылаас үөрэнээччилэрэ буолаллар. Ноһуом буорга кубулуйбутун быһааран, ол буортан чиэрбэлэрин ылҕаан ыраастыыллар. Дьэ, бу олус уһун уонна сыралаах үлэ буолар. Хас биирдии чиэрбэни буортан булан, туспа мунньуу манан дьыала буолбатах. Ол да буоллар, оҕолор олус үөрэн-көтөн туран, бу үлэҕэ ылсаллар. Сорохтор бэйэлэрэ этэллэринии, сөбүлүүллэр аҕай үһү.

Маннык чиэрбэ тупсарбыт буора үүнээйигэ олус туһалаах. Харахха  да сонно  быраҕыллар -- үүнээйи сэбирдэхтиин, сибэккилиин тупса түһэр. Оттон бу буорга олорпут хортуоппуйбут, оҕуруоппут аһа үүнүүтэ олус өлгөм буолар.

Ол иһин буорбутун оскуолабыт оҕуруотугар эрэ буолбакка, нэһилиэнньэҕэ эмиэ атыылыыбыт. Кыһын устата 10-ча куул буорбутун чиэрбэлэри кытта оҥорон бэлэмниибит. Оҕуруотчуттар биһиги буорбутун олус биһирииллэр.

Еля Татаринова, Х кылаас,

Күннэй Винокурова, ХI кылаас.

Өлөөкө Күөл, Орто Халыма.