Экэниэмикэ

Маны таһынан баар балаһыанньаны иһиттэн билэр-көрөр үлэлии-хамсыы сылдьар биирдиилээн предпринимателлэри кытта кэпсэтэн, дьоммутугар-сэргэбитигэр сырдатабыт.

Эбии өйөбүл дьаһаллара

Муус устар 21 күнүгэр өрөспүүбүлүкэ салалтата аччыгый уонна орто бизнеһи өйүүргэ эбии дьаһаллары ылыммыта. Ол курдук, бырабыыталыстыба  резервэ  фондатыттан тустаах салааҕа көмөлөһөргө 91 мөл. солк. 458 солк. тыырар туһунан быһаарыы ылыныллыбыта.

Итини таһынан нолуогу төлөөһүҥҥэ патент систиэмэтин туттар предпринимателлэргэ куонкуруска олоҕуран, субсидиялааһын көрүллүөҕэ.

Аччыгый уонна орто бизнеһинэн дьарыктанар предпринимателлэргэ кредит уонна лизинг төлөбүрдэригэр куонкуруска олоҕуран, эмиэ субсидия­лааһын оҥо­һуллуоҕа. Ком­мерческай дьиэҕэ-уокка куортамнаһан олорор сорох категория предпринимателлэргэ аренда уонна коммунальнай төлөбүрдэригэр эмиэ судаарыстыбаттан көмө оҥоһуллуоҕа.

Маны таһынан дистанционнай ньыманан, Интернет-маҕаһыын, сайт арыйан аныгылыы үлэлээн-хамсаан эрэр предпринимателлэр сорох ороскуоттарыгар үбүнэн-харчынан өйөнүөхтэрэ. 

Биллэрин курдук, өрөспүүбүлүкэбит дойду регионнарыттан биир бастакынан, суһаллык аччыгый уонна орто бизнеһи өйүүр дьаһаллары ылыммыта. Өрөспүүбүлүкэбитигэр кулун тутар 24 күнүгэр итиннэ аналлаах Ил Дархан 1075 №-дээх Ыйааҕа тахсыбыта. Нолуок төлөбүрүгэр быстах кэмҥэ тохтобул, куортам төлөбүрүн дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба төлөбүрүн кээмэйигэр диэри намтатыы, «кредит каникулун» биллэрии механизмнара толкуйдаммыттара.

Ил Түмэн өрөспүүбүлүкэ предпринимателлэрин холбоһуктарыттан киирбит этиилэринэн парламент үс: экономическэй, инвестиционнай уонна промышленнай политикаҕа (бэрэссэдээтэл Павел Петров), бюджекка, үпкэ, түһээн уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар (Юрий Николаев), предпринимательство, туризм уонна инфраструктура сайдыыларыгар (Игорь Григорьев) сис кэмитиэттэрэ спикер Петр Гоголев сорудаҕынан үлэлии-хамсыы сылдьаллар.

Киһи доруобуйата аһылыгын уонна уу хаачыстыбаларыттан улахан тутулуктааҕын бары бэркэ диэн билэҕит. Оттон олохтоох ас-үөл туһата өссө ордук улахан.

— Төрөөбүт-үөскээбит дойдуҥ аһылыга доруобуйаҕа олус туһалаах. Экология сокуона баар. Сүөһү уонна сылгы экологическай алдьархай буолбут сиригэр аһаабат, онтон тэйэн, эмтээх оттору-мастары сии сатыыр. Итинник гынан бэйэтин көмүскэнэр. Организмыгар ханнык эттик тиийбэтинэн аһылыктанар. Ол иһин ол дойдуга үөскээбит киһи ити сылгы, сүөһү этин сиэтэҕинэ, үүтүн истэҕинэ, айылҕалыын алтыспыкка тэҥнэһэр, күүһэ-уоҕа эбиллэр, сэниэлэнэр, – диэн тыа хаһаайыстыбатын наукатын доктора, ветеринарнай наука кандидата, профессор, чинчийээччи, саха аһын-үөлүн үөрэтиинэн дьарыктанар, косметикаҕа, биологическай эбииликтэргэ тиийэ айан оҥорбут Константин Степанов этэн турардаах.

Ол курдук, бу коронавирус сатыылаабыт кэмигэр тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарааччыларбыт эмиэ уустуктары, ыарахаттары көрүстүлэр. Оттон мантан инньэ олохтоох аска-үөлгэ дьон наадыйыыта өссө улаатыаҕа. Бэйэбит астаах-үөллээх эрэ буоллахпытына, кириисиһи уонна турбут дьаҥы этэҥҥэ аһарыахпыт. Парламент аграрнай политикаҕа уонна тыа сиригэр сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин коллегаларын, дьокутаат­тары кытта тустаах боппуруоска эмиэ үлэлэһэ сылдьаллар.

Олус уустук балаһыанньаланныбыт

Сахабыт сиригэр Атласовтар дьиэ кэргэттэрин билбэт киһи, арааһа, суоҕа буолуо дии саныыбын. Бу тыйыс тымныылаах сиргэ-уокка Валентина Иннокентьевна уонна Василий Николаевич Атласовтар өр сыллар усталара туризмы сайыннарыыга өйдөрүн-санааларын, күүстэрин-уохтарын биэрэн туран, үлэлииллэрин-хамсыылларын, айалларын-туталларын үгүстэр билэҕит.

Билигин кинилэр уолларын Николайы кытта этнографическай туризмы сайыннарыыга күүскэ ылсан үлэлииллэр. Ол эрээри пандемия ордук туризм салаатыгар охсуулаах буолла.

Николай Атласов, «Атласовтар уһаай­балара» туристическай комплекс салайааччыта, шеф-асчыта:

– Биһиги ыытар үлэбит-хамнаспыт дьыл кэмиттэн быһаччы тутулуктаах. Саамай үлэбит тахсыыланар кэмэ — саас. Кистэл буолбатах, дьэ үлэлээри турунан эрдэхпитинэ, коронавирус туран, харантыын биллэриллэн, бары өттүнэн олус уустук, кытаанах балаһыанньаҕа киирдибит. Үгүс предприниматель курдук, биһиги эмиэ кредиттэрдээхпит. Олорбут кыайан төлөммөккө тураллар. Хантан да үп-харчы булан, төлүүр кыах суох. «Хара күҥҥэ» диэн ууруммут, мунньубут үппүт-харчыбыт суох. Барытын үүнүүгэ-сайдыыга ороскуоттаан иһэбит. Маннык кытаанах кэмнэр кэлиэхтэрэ диэн өйгө-санааҕа суоҕа. Үгүс да дьоҥҥо маннык буолуохтаах.

Ас астаан дьоҥҥо тиэрдэбит да, ол элбэх үбү-харчыны оҥорбот. Гаас, уот ороскуотугар да тиийбэт. Үлэһиттэрбитин хамнастыы сатыыбыт.

Рестораммытын, кафебытын, банкеттыыр саалаларбытын, гостиницабытын үлэлэрин тохтоттубут, сабыталаабыппыт. Мин саныахпар, общепит үлэтин саамай хойут көҥүллүүр буолуохтаахтар. Ол саҕана элбэх тэрилтэ үлэлэрин тохтотоллоро буолуо диэн сылыктыыбын.

Оҕустарыы син биир баар

Наталья Седалищева, предприниматель:

– Ааспыт 2019 сыллаахха чааһынай тэрилтэ тэриммитим. Оҕолор памперстарын атыылааһынынан дьарыгырабыт. Билигин үс эргиэн точкалаахпыт.

Дойдуга аан бастаан харантыын биллэриллибитигэр биир нэдиэлэ үлэбитин тохтото сылдьыбыппыт. Онтон маҥнайгы наадалаах табаар буолан, Роспотребнадзортан көҥүл ыламмыт үлэбитин салҕаабыппыт. Ол гынан баран харантыын иннинээҕи курдук буолбатах. Атыы-эргиэн бытаарда, атыылаһааччы аҕыйаата. Онон оҕустарыы син биир баар.

* * *

Кытаанах кэмҥэ ким күүстээх, аныгылыы өйдөөх-санаалаах хаалан, киириилээх-тахсыылаах буолан, салгыы үлэлиирэ-хамсыыра саарбаҕа суох.

Дьокутаат санаатын үллэстэр

Ырытыы оҥоһуллара наадалаах

Юрий Николаев, Ил Түмэн бюджекка, үпкэ, түһээн уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:

– Аччыгый уонна орто бизнеһи өйөөһүҥҥэ, бастатан туран, нолуок сокуонугар уларыйыы киирдэ. Сорох категория предпринимателлэргэ 5%, сорохторго 1% нолуоктарын түһэрии оҥоһулунна.

Биллэрин курдук, үүммүт 2020 сылтан ылата бэйэ дьарыктаах дьон, бэйэлэрэ баҕалаах буоллахтарына, урбаанньыттарга тэҥнэниэхтэрэ. Ол аата кинилэр бу сылтан ылата эмиэ нолуок төлүүр буолуохтара. Маны таһынан, кинилэр госзакупкаҕа кыттыахтарын сөптөөх. 2019 сылтан эксперимент быһыытынан бэйэ дьарыктаах дьону регистрациялааһын саҕаламмыта. Барыта 330 тыһыынча киһи регистрацияламмыта. «Мой налог» сыһыарыынан охсуллубут чек ахсаана 37,5 мөлүйүөҥҥэ тэҥнэспитэ. Кинилэр 1,06 млрд солк. нолуогу төлөөбүттэрэ.

Дьону таһар оптуобустаах предпринимателлэр транспорт нолуогуттан босхолонуохтара.

Билигин харантыыҥҥа олорор предпринимателлэргэ хамнас алын кээмэйин төлүөххэ диэн этии баар. Ити этиини сыыһанан ааҕабын. Бүддьүөт маннык төлөбүрү уйумматын туһунан бэлиэтиибин. Ол оннугар тиийинэн олоруу төлөбүрүн (прожиточный минимум) биэриэххэ сөп этэ. Аччыгый уонна орто бизнес эйгэтигэр үчүгэй ырытыы оҥорон, чахчы үлэни ыытар уонна улахан кыһалҕаҕа киирбит предпринимателлэргэ үбүнэн-харчынан өйөбүл оҥоруохха сөп этэ дии саныыбын. Маннык саҥалыы дьаһанан олорор дьоммутун эмиэ өйүөхпүтүн, көмөлөһүөхпүтүн наада.

Бородуукта атыытынан дьарыгы­рар предпринимателлэр, төттөрүтүн, уруккуларынааҕар барыстаахтык үлэлии-хамсыы олороллорун үгүстэр билэ-көрө олороҕут. Онон бу эйгэни барытын тэҥҥэ тутар, көрөр сыыһа.

Куһаҕан үчүгэйэ суох буолбат. Элбэх билэр предпринимателлэрим онлайн табаары атыылааһыҥҥа көстүлэр. «Биһиги улахан эргиэн кииннэригэр хос куортамнаан сыыһа олорор эбиппит, маннык да атыыны-эргиэни ыытыахха сөп эбит», – диэн саҥалыы толкуйга кэлбит дьон бааллар.

Тыа хаһаайыстыбатыгар күүстээх үлэ барыахтаах. Тоҕо диэтэргин, маннык уустук кэмҥэ хаачыстыбалаах аһынан-үөлүнэн хааччыйыы боппуруостара күүскэ тураллар. Онон тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарар дьоммутугар, переработкаҕа судаарыстыба өттүттэн үгүс көмөнү оҥоруохтаахпыт дии саныыбын. Сүөһүбүт уонна сылгыбыт ахсаанын өссө эбиэхпитин, элбэтиэхпитин наадалаах. Тыа хаһаайыстыбатын үбүлээһини улаатыннаран баран, бородууксуйа кээмэйин аччаппат наадатын туһунан дьокутааттар үгүстүк кэпсэтэбит, санаа атастаһабыт.