Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Былырыын баччаларга Ил Түмэн XXII (уочарата суох) пленарнай мунньаҕар «Саха Өрөспүүбүлүкэтин олохтоох салайыныы уорганнарын муниципальнай оройуоннарыгар уонна куораттааҕы уокуруктарыгар тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарар үлэтин-хамнаһын өйөөһүҥҥэ кэккэ судаарыстыбаннай боломуочуйалары биэрэр туһунан» диэн Ил Дархан Айсен Николаев көҕүлээһининэн оҥоһуллубут сокуон барыла бигэргэммитэ.

Былырыын баччаларга Ил Түмэн XXII (уочарата суох) пленарнай мунньаҕар «Саха Өрөспүүбүлүкэтин олохтоох салайыныы уорганнарын муниципальнай оройуоннарыгар уонна куораттааҕы уокуруктарыгар тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарар үлэтин-хамнаһын өйөөһүҥҥэ кэккэ судаарыстыбаннай боломуочуйалары биэрэр туһунан» диэн Ил Дархан Айсен Николаев көҕүлээһининэн оҥоһуллубут сокуон барыла бигэргэммитэ.

Былаан 98,4 % толорулунна

Бу сокуоҥҥа олоҕуран, 2021 сылтан тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччуларга өйөбүл мэхэньиисимэ, чуолаан үүтү туттарыы салаатыгар, уларытыллан, биир киилэ үүккэ субсидия көрүллэр харчыта 50 солк. диэри үрдэтиллэр (ол иннинэ 35 солк. этэ), ону таһынан кэтэх ыаллар ыанар ынахтарын ахсыгар, ороскуот сорох чааһын толуйуу быһыытынан, 35 тыһ. солк. субсидия көрүллэр буолбута.

Ааспыт өттүгэр өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн сыллата 80 000 туонна үүт соҕотуопкаланар эбит буоллаҕына, өйөбүл саҥа ырычааҕа учуоттанан, быйыл 57 421 туоннаны соҕотуопкалыырга былааннаммыта. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин тохсунньу 21 күнүгэр таһаарбыт 36 №-дээх «2021 сылга тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын соҕотуопкатыгар сүбэлэнэр сыананы бигэргэтэр туһунан» бирикээһинэн, биир киилэ үүтү 60 солкуобайтан намыһаҕа суох сыанаҕа (50 солк. – субсидия, 10 солк. – соҕотуопкаһыт биэрэр харчыта) тутарга этиллибитэ. Министиэристибэ чахчытынан, алтынньы 29 күнүнээҕи туругунан, 56 319 туонна үүт туттарыллан, былаан 98,4 % толоруллубут (былырыыҥҥы сыл туһааннаах кэмигэр 73 604 туонна). Үүтү тутан астааһыҥҥа 2 млрд 862 мөл 500 тыһ. солк. субвенция көрүллүбүтүттэн улуустарга 98,4 %-а тиэрдиллибит.

Биирдиилээн улуустарынан көрдөххө, Амма, Бүлүү, Мирнэй, Сунтаар, Өлүөхүмэ улуустара уонна Дьокуускай к. сорудахтарын 100 %, сорохтор өссө аһара толорбуттар. Ленскэй оройуона 982 туонна үүтү соҕотуопкалаан, былаанын икки бүк толорбут, сопхуос эстиэҕиттэн куоһарылла илик таһымы улуус соҕотох хаһаайыстыбата “Батамайдааҕы” ХЭУо (салайааччы Николай Владимиров-Ефимов) Архангельскайтан 100 холмогор боруода бургунаһы аҕалан, ситиспитин бэлиэтиир наада. Хаҥалас, Таатта, Томпо, Уус Алдан уонна Чурапчы улуустара былааннарын толорор кирбиигэ киирбиттэр.

Сирбит суох

Өйөбүл саҥа мэхэньиисимэ биир сыл үлэлээтэ, онон төһө табыгастааҕын дуу, табыгаһа суоҕун дуу ырытан көрөргө, дьон санаатын истэргэ уолдьаста курдук. Амма улууһун Эмис нэһилиэгин хаһаайыстыбалара 140 туонна үүтү туттараннар, 8 мөл. 400 тыһ. солк. дохуоту аахсыбыттар.

– Оттон 35 тыһыынчалаах субсидияны, ол эбэтэр судургутук эттэххэ, «төбө харчытын», 26 ыал холбоон 105 ынахха, барыта 3 мөлүйүөн 675 тыһыынчаны ыллылар, – диир нэһилиэк баһылыга Прокопий Бубякин. – Былырыыҥҥыга тэҥнээтэххэ, биллэн турар, үүтү туттарыы көрдөрүүтэ аҕыйаата, ол эрээри, сүөһүлээх дьоҥҥо дохуот киириитэ улаатан таҕыста. Тоҕо диэтэххэ, ааспыт өттүгэр икки-үс ынахтаах ыаллар үүт туттарбат буоланнар, тастан туох да дохуоту ылбат этилэр. Билигин төбө харчытын да ыллылар, үүттэрин-астарын да бэйэлэрэ дьаһайаллар. Бу мэхэньиисим хайдаҕын туһунан сураһан көрдөххө, дьоннор сөбүлүүллэр, ким да куһаҕан эбит диэн сирбитин истэ иликпин.

Мантан ордук хайдах өйүөхтэрэй?

Кэбээйи улууһун Мукучу нэһилиэгин олохтооҕо Мария Кычкина быһаас сыһыыга ыыппыт субаннара этэҥҥэ кэлэннэр, сүөһүтүн барытын хотонугар киллэрэн, үөрэн олорор.

– Дьон чиэһинэйэ, батсаап баара, сүөһү барыта чиптэммитэ абыраата, – диир Мария Павловна. – Биэс ыанар ынахпытыгар харчы ылан, пресс-подборщик атыыластыбыт. Сайын оппутун прессии-пресстии барытын кыбыыга таһаммыт, кыһын от тиэйтэрэр кыһалҕаттан быыһанныбыт. Үүппүн бэйэм эрийэн, оҕолорбун-сиэннэрбин буолунай аһаттым, ордубутун арыылаатым, аны урукку буолбатах, сүөһүлээх ыал аҕыйах, онон сибиэһэй үүтү, сүөгэйи сакаастаһааччы син баар. Ынахтарым хойукку төрүөхтэр, кыһыны быһа ыаталлар, онон билигин тоҥоробун, сиэннэрбэр ыыталыам. Урут үүппүн наар сыахха туттарар этим, туох кистэлэ кэлиэй, чэй үүтүн эрэ ордорунарым, инньэ гынан, бэйэбит да аһаабат, оҕолорбутун да аһаппат эбиппит.

– Ыанньыкка көрүллэр харчыны ылбыппын төрүт сирбэппит, – диир Бүлүү улууһун Лөкөчөөнун олохтооҕо Владимир Новиков. -- Ол харчынан саҥа хотон туттаары, Дьокуускайтан пенополистирол, изоспан, изовер ылынныбыт. Күһүн акылаатын түһэрбиппит, атынын аны сайын ситэриэхпит. Биһиги эрэ буолуо дуо, ыал барыта, сайын оҕолорбут-сиэннэрбит бары мустубут кэмнэригэр, үрүҥ аһы баҕас дэлэччи сиэтибит, ньирэйдэрбитин даҕаны аһаттыбыт. Сайын кураанннаан, отторо татым ыаллар ынахтарын эрдэ уолларан, күһүн субан ыыппыттара кыстыкка куҥнанан киирдилэр. Тыа сирин ыалын мантан ордук хайдах өйүөхтэрэй? «Тыаҕа норуот, куораттарга нэһилиэнньэ олорор» дииллэр, онон өрөспүүбүлүкэ салалтата уонна дьокутааттарбыт коронавирус ыарыы турбут кэмигэр норуот аһаатын, ыарыыттан көмүскэннин диэн маннык муударай дьаһалы ылбыт эбит дии саныыбын.

Ынахтарбар эрэнэбин

Саҥа мэхэньиисим киллэриллэригэр хас улуус ахсын быһаарар үлэ ыытыллыбыта, харчыны ыанньыкка ылартан аккаастанар ыаллар кэпэрэтииптэргэ түмсэн биитэр тэрээһиннээх хаһаайыстыбалар нөҥүө үүттэрин туттарыахтарын сөбүн туһунан эмиэ этиллибитэ.

Нам улууһун Бөтүҥ нэһилиэгэр Надежда Попова салайар «Дайыына» бааһынай хаһаайыстыба 120 туонна үүтү туттарар былаанын толорорго эрэллээх. Надежда Ивановна өйөбүл саҥа мэхэньиисимин сирбэт, үүт харчыта үрдээбитэ үчүгэй, биир киилэ үүтү 60 солкуобайга туттарабыт диир. Нэһилиэк үгүс ыаллара «төбө харчытын» ылбыттар, сорохтор үүттэрин бааһынай хаһаайыстыбалар нөҥүө туттарбыттар. Холобур, «Дайыынаҕа» биэс ыал сыстыбытыттан биирдэстэрэ Саргылаана Суздалова буолар.

-- Мин үс ыанар ынахтаахпын, – диир кини. – Барахсаттарым үүттээхтэр, ол иһин саас талларбыттарыгар, үүккэ үлэлииргэ быһаарыммытым. Сайын, саамай үүттүгэннээх кэмҥэ, бастыҥ ынаҕым күҥҥэ 16-18 киилэни ыатар, атыттарым да онтон хаалсыбаттар. Инньэ гынан, ол 35 тыһыынчаны куоһарбытым ыраатта. Уопсайынан, харчыны ылары биитэр үүтүнэн барары быһаарыах иннинэ, ыал хас ынахтааҕын уонна олор төһө үүттээхтэрин учуоттуур ордук. Үүт харчыта үрдэтиллибитэ бэрт бөҕө, ол эрээри кэтэхтэртэн үүтү бааһынайынан, кэпэрэтиибинэн эргиппэккэ тутар ордук этэ. Нолуок төлөөччү буолбатахтар дииллэрэ дуу? Дьэ, бу өттүгэр сокуоҥҥа туох эрэ уларытыы киллэриллэрэ наада быһыылаах.

Арай, үүтү туттарыыны бэйэ дьарыктаах буолуутугар (самозанятостька) сыһыараллара буоллар, дьэ элбэх ыал үүт туттарыа этэ. Бииринэн, сүөһүнү иитэргэ интэриэс улаатыа, дохуоттаныа, иккиһинэн, үлэ ыстааһын аахсаннар, биэнсийэҕэ тахсар кыахтаныа этилэр. Итини мин ааспыт өттүгэр тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһинэн үлэлээбит буоламмын этэбин. Билигин биэнсийэҕэ олоробун, үлэлии сылдьан аахсар хамнаспынааҕар үүт туттаран ылар харчым элбэх.

Түмүк оннугар

Бу матырыйаалы бэлэмниир кэммитигэр биһиги араас улуустартан элбэх киһини кытары кэпсэттибит. Ханна даҕаны харда биир: бэрт ахсааннаахтара үүтү тэрээһиннээх хаһаайыстыба нөҥүө туттарбыт. Үгүстэр харчынан ылбыттар уонна өйөбүл маннык мэхэньиисимин чуолаан коронавирус пандемиятын кэмигэр ылыллыбыт дьаһал быһыытынан сыаналаабыттар.

Ити эрээри, туох барыта кэтэх өрүттээх буоларыныы, бородууксуйаны оҥорон таһаарыы кээмэйэ аччаабыт, ол астыыр тэрилтэлэргэ охсуулаах буолбут.

– Биһиги улууска соҕотох соҕотуопкаһыт буолабыт, ааспыт өттүгэр сыллата 5750 туонна үүтү тутан астыырбыт, – диир «Амма» кэпэрэтиип салайааччыта Айысиэн Черноградскай. – Быйыл кубуотаны 4132 туоннаҕа эрэ биэрбиттэрэ, ону аһары толорбуппутугар, былаанын толорботох улуустан ылан, 50 туоннаны эбии биэрдилэр эрээри, бу да аҕыйах, дьиҥинэн 300 туоннаҕа суоттаммыппыт. Оҥорон таһаарар бородууксуйабыт кээмэйэ 30 %-нан аччаата, ити нэһилиэнньэни хааччыйыыга, нолуогу киллэриигэ, хамнас төлөбүрүгэр оҕуста. Саҥа мэхэньиисим, мин санаабар, киинтэн ыраах сытар, суола-ииһэ суох, сайын эрэ үлэлиир, ону да арыылыыр сыахтаах нэһилиэктэргэ табыгастаах, оттон биһиги курдук племенной үлэ тэриллэр, типовой сайылыктардаах, үүтү сылы эргиччи тутан астыыр, батарыы ситимин тобулбут улуустарга, хаһаайыстыбаларга уонунан сылларга сыралаһан олохтоммут логистиканы ыһар кутталлаах. Онон бу мэхэньиисиминэн салгыы үлэлиир буоллахха, боломуочуйаны тустаах улууска бэйэтигэр биэрэр ордук – харчыны үүккэ биитэр төбөҕө биэрии миэстэҕэ быһаарыллыахтаах.

Раиса СИБИРЯКОВА

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23