Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Киин муоратааҕы Бурденко аатынан байыаннай госпитальга сылдьан, Ньурба улууһун Мархатыттан төрүттээх, Украинаҕа анал байыаннай дьайыылар кыттыылааҕа Гена Алексеевы кытта кэпсэттибит. Билигин Гена салгыы Новосибирскайга эмтэнэр. Ол кэннэ бу күннэргэ Улан-Удэҕа баар бэйэтин чааһыгар көтөн тиийиэхтээх. Уоппускатыгар Саҥа дьылга кэлэр былааннаах. Бүгүн Гена Алексеев кэпсээнин ааҕааччы болҕомтотугар таһаарабыт.

Киин муоратааҕы Бурденко аатынан байыаннай госпитальга сылдьан, Ньурба улууһун Мархатыттан төрүттээх, Украинаҕа анал байыаннай дьайыылар кыттыылааҕа Гена Алексеевы кытта кэпсэттибит. Билигин Гена салгыы Новосибирскайга эмтэнэр. Ол кэннэ бу күннэргэ Улан-Удэҕа баар бэйэтин чааһыгар көтөн тиийиэхтээх. Уоппускатыгар Саҥа дьылга кэлэр былааннаах. Бүгүн Гена Алексеев кэпсээнин ааҕааччы болҕомтотугар таһаарабыт.

— Гена, анал байыаннай дьа­йыы­га хайдах тиийбиккиний?

— Украинаҕа хайдах тиийбитим туһунан кэпсиир буоллахха, бэс ыйын саҕаланыыта баҕа өттүнэн хантараак баттаһан, сулууспалыы барбытым. Ол саҕана быстах мобилизация эҥин буола илигэ.

Түүн утуйарбар интэриниэккэ социальнай ситимнэри көрөрүм, онно барыта сэрии туһунан этэ, өстөөхтөрбүт «өҥнөнөллөрүн» көрөн, абаран ыларым. Ол курдук, биир сарсыарда уһуктубутум наһаа үчүгэй күн үүммүт этэ. Онтон кимиэхэ да эппэккэ, өр толкуйдаан баран, байаҥкамаат диэ­ки хаампытым уонна хантараакка илии баттаабытым. Байаҥкамаак­ка бастаан боростуой хантараакка илии баттаары гыммытым, онтон «Украинаҕа барыахпын баҕарабын» диэбиппэр тута өйдөөбүттэрэ. Онно туох-ханнык балаһыанньа баарын быһаарбыттара. Үчүгэйдик толкуйданарбар эппиттэрэ... Ол эрээри мин быһаарыныыбын уларыппатаҕым. Медосмотру Ньурбаҕа ааспытым, чугас дьоммор кимиэхэ да тугу да эппэккэ. «Туохха медосмотр ааһаҕын?» – диэн ыйыппыттарын: «Үлэҕэ киирээрибин», – диэбитим. Оннук куоракка бараары туран биирдэ, «сэриигэ барабын» диэн дьоммор эппитим.

Тиийбитим кэннэ тута Чепалово хомуур пуунугар ыыппыттара. Онно «муора пехотатыгар, десаҥҥа, артиллерияҕа барыаххын сөп» диэн талларбыттара. Мин уһуннук толкуйдуу барбакка десаны талбытым.

Оннук Дьокуускайтан Бурятиянан, Новосибирскайынан, Москуба аннынан, Ульяновскайынан айаннаан Кырыымынан Украинаҕа өр айаны айаннаан тиийбиппит. Бэс ыйын 27 күнүттэн Украинаны туораан, сэриини саҕалаан, Второсельеҕа Херсон хайысхатынан турбуппут. Онтон кэлин ахсааммыт аҕыйах буолан, чугуйан, Бразенское диэн дэриэбинэҕэ кэлбиппит. Алтынньы 19 күнүгэр бааһырбытым.

— Сайыны быһа анал байыаннай эпэрээссийэҕэ сылдьыбыккын дии...

— Онно сайынын ип-итии этэ. Олохтоохтор этэллэринэн, кинилэргэ хаар тохсунньуга түһэр уонна түстэҕинэ даҕаны тута ууллан хаа­лар. Ол эрээри, кыһынын тыала тымныы, хаар суох. Айылҕалара атын, биһиги Сахабыт сиригэр курдук ойуурдар суохтар, барыта «лесополоса».

— Бииргэ сылдьыбыт уолаттарыҥ туһунан кэпсээ эрэ.

— Миигин кытта биир дойду­лаах­тарым Өлүөхүмэттэн уонна Горнайтан бааллара. Биһиги «спецназ десантнай чааһа» диэммит, сахалар үһүө этибит. Атын эрэгийиэннэртэн Бурятияттан, Омскайтан, Уһук Илин өттүнээҕи сирдэртэн бааллара. Сорох уолаттар сэрии саҕаланыаҕыттан дьиэлэригэр барбакка сылдьаллара.

— Күүстээх санаалаах дьон эбит. Гена, олохтоох дьон сыһыана хайдах этэй?

— Туох да диэбит иһин, үчүгэй буолбатах, куһаҕан. Абааһы көрөл­лөрө, эйэлээх нэһилиэнньэ ортотугар уган, тыллаан биэрээччилэр да бааллара. Ардыгар уолаттары аһынан албыннаан, сүһүрдэр эти­лэр. Ити барыта сэрии көстүүтэ буол­лаҕа.

1222

— Бииргэ сылдьыбыт биир дойдулаахтаргын кытта билигин билсэҕин дуо?

— Билсэбит, Горнай уола чаа­һын кытта Бразенское диэн дэриэ­бинэ чугаһыгар «лесополкаҕа» тураллар. Наемниктар сүрүн күүстэрин тутан, окуопаларга хонон сылдьаллар. Уопсайынан этэр буоллахха, хантараагынан сулууспаҕа үксүн саастаах дьон сылдьар эбит. Бииргэ сылдьыбыт дьонум аҕам, убайым саастыылара дьон этилэр. Кими эрэ сүтэрдэххинэ, ол улахан охсуу буолар буоллаҕа.

Анараа өттүттэн үксүлэрэ наемниктар сэриилэһэллэр, олор быыстарыгар славян омуктара, поляктар, ньиэмэстэр бааллар. Кинилэр анал сэрииһит идэлээх уонна сэрии сэбинэн толору хааччыллыбыт буолаллар. Оннук дроннарынан граната тамныыллар, ону таһынан, миномет, тааҥка, артиллерия ресчеттара үлэлииллэр. Тоҕо көтөн киирии оҥороллоругар бронетехникаларын киллэрэллэр. «Лесополканы» ыраастаарылар, бөртөлүөтүнэн кэлэн ытыалыыллар. «Лесополка» диэн бэйэтэ 5 эрэ миэтэрэлээх, илиниэйкэ курдук буоллаҕа.

— Дьиҥнээх уот сэриини илэ хараххынан көрөн билбит, онно сылдьан эчэйии ылбыт буоллаҕыҥ...

— Миэхэ бииргэ сылдьыбыт дьонум аҕам, убайым курдук этилэр, саастарынан саамай эдэрдэрэ этим. Взводум уолаттарын кытта бары бииргэ, эн-мин дэһэн сырыттыбыт. Кими даҕаны ойуччу тутар кыаҕым суох, миэхэ бары биир тэҥнэр этэ. Онно сарсын туох күүтэрин билбэккин, онон бэйэ-бэйэ­ни өйөһөр-өйдөһөр, хардарыта санаабытын өрө көтөхсөр этибит. Ким эмит туох эмэ кыһалҕалаах буоллаҕына, тута бииргэ быһааран иһэрбит. Киһи саныырын курдук барыта олус судургу буолбатах, ыарахан быһыыга-майгыга сылдьар дьон быһыытынан, биирдиилээн ыксаан-ыгылыйан ылыы да баар буоллаҕа.

— Оннук саамай ыарахан кэм­ҥэ сылдьыбыккыт. Оччолорго үгүстэргэ ити сэрии ханна эрэ ыраах буола турар курдук өйдөнөрө. Билигин, мобилизация кэнниттэн, дойду сыһыана уларыйдаҕа, алдьархай хас биирдиибитигэр чугаһын өйдөөтөхпүт.

— Оннук. Чаас-чаас аайы тус-тус­па сорудах бэриллэр, атын чаас сорудаҕын, соругун биһиги билбэппит. Кимнээх эрэ иннибит диэки, кимнээх эрэ кэннибит диэки туох быһыы-майгы буоларын көрөбүт, чуҥнуубут. Хас түүн аайы эрэспиэс­кэҕэ сылдьааччыбыт, бойобуой сорудаҕы толорорбут. Бааһырбыт, эчэйбит табаарыстарбытын, биир да киһини хаалларбакка, солбуйса-солбуйса сүгэн таһаарарбыт. Ону 3-4 аптамааттаах киһи арыаллыыр... Олох хараххын быһа симэн, хара күүскүнэн сүүрэн иһэр буолаҕын. Тула барыта һуй-һай, буулдьа иһиириитэ, ханна эрэ граната эстэр. Билигин да ол хартыыналар санаабар, өйбөр хатыланан кэлэллэр...

— Гена, госпитальга көрүү-истии хайдаҕый?

— Манна хас биирдии үлэһит бэйэтин үлэтин билэр, сыһыаннара үчүгэй. Билигин бэйэм олорорго үөрэнэ сылдьабын. Атаҕым эмтэнэрэ син биир уһун кэми эрэ­йэр, онон кэлээскэнэн сылдьарга бэлэмнэниэм. Атахпар Илизаров аппарааттаах буоламмын, оронтон кыайан турбаппын. Онтон салгыы барыта этэҥҥэ буоллаҕына, атаҕым аппаратын устан, иккис эпэрээссийэбин оҥоруохтаахтар.

Дьиҥинэн, хантараагым бы­һыытынан сэрии бүтүөр диэри сылдьыахтаахпын. Онон атахпар турдахпына... Санаам күүстээх.

— Оннук. Доруобуйаҥ туругун хамыыһыйа быһаарыаҕа. Киһиэхэ саамай күндүтэ доруобуйата буоллаҕа. Дойдугар дьонуҥ кэтэһэн аҕай олордохторо дии?

— Дьоммун кытта кэпсэтэбит, бииргэ төрөөбүт убайым көрсө кэлиэхтээх. Манна сотору-сотору сахам дьоно, биир дойдулаахтарым кэлэн үөрдэн бараллар. Саха саллааттарын ийэлэрин кэмитиэтин салайааччыта Мария Емельянова, Ньургуйаана Михайлова уо.д.а. кэлэн көрүстүлэр. Хомойуох иһин, сорохторун ааттарын умнан кэбиһэбин, ол эрээри төлөпүөнүнэн наар билсэ, кэпсэтэ турабыт. Баһылыгым дьоно кэлэн күүс-көмө буолбуттара. Эстрадаттан «туймаадалар» кэлэ сылдьыбыттара, кинилэргэ барыларыгар улахан махталлаахпын.

— Онтон эйиэхэ тус бэйэҕэр эбэтэр сэрии үөһүгэр сылдьааччыларга туох күүс-көмө нааданый?

— Итиннэ биири эрэ этиэхпин баҕарабын: анараа сылдьар уолаттары күүскэ өйүөххэйиҥ. Кимиттэн тутулуга суох, саха да буоллун, атын да омук буоллун. Тоҕо диэтэххэ, анараа омугунан арахсыбаккын, бары биир өлүүгэ сылдьаҕын, биир өстөөҕү кытта сэриилэһэҕин. Мин сэриигэ сылдьан көрбүппүттэн эһиэхэ бэрт кыраны кэпсээтим. Онно, биллэн турар, харах уулаах, хараастыылаах түгэннэр да бааллара.

Сэриилэһэ сылдьан дойдубун саныырым, төһө да ыраах сырыттарбын төрөөбүт сирим-уотум тардара. Түһээн дойдубун көрөн, ис сүрэхпиттэн ахтарым, дьиэбэр барыах баҕам киирэрэ. Дойду ахтылҕана оннук күүстээх эбит.

— Тыа оҕото булка-алка үөрү­йэхтээҕин буолуо, онтукан кө­мөлөстө дуо?

— Мин булка-алка соччо сыстыгаһа суохпун. Онтон хайдах сэриилэһэргэ бастакы күннэргэ үчүгэйдик үөрэппиттэрэ.

— Ый кэриҥэ үөрэннигит?

— Ити быстах хомуурга түбэһэн, бэбиэскэ тутан барбыт дьоҥҥо буоллаҕа. Биһигини, хантараагынан барбыттары, тута ыыппыттара. Мин эрдэ аармыйаҕа Хабаровскайга тааҥкабайга сулууспалаабытым.

22

— Гена, билигин Украина сиригэр-уотугар сылдьар эр дьоммут туһугар Сахабыт сирэ бүтүннүү долгуйар, кинилэринэн киэн туттабыт.

— Оннук, Сахабыт сирэ, дьоммут-сэргэбит өйөбүлэ, көмөтө, наар билсэ, биллэ тураллара күүһү-уоҕу эбэр. Холобур, бааһыран госпитальга сытан киһи син биир сэриини саныыр, соҕотохсуйар, сахалыы кэпсэппэккэ санаата тууйуллар. Билиҥҥи үйэҕэ, хата, төлөпүөнүнэн кэпсэтэн, суруйсан син сэргэхсийэ­ҕин, настарыанньаҥ көтөҕүллэр.

Онон бааһыран сытар дьону кэлэн көрсөллөрө наһаа үчүгэй, үтүө дьыала.


Гена Алексеев кэпсээнин истэ олорон киһи араас толкуйга кэлэр, эдэр киһи хорсун санаатын сөҕөн, кини туһугар ийэлии долгуйан, кини инники кэскиллээх олоҕу олоруон баҕатын кытта санаан ылаҕын. Ол быыһыгар сэрииттэн тэйиччи сылдьан, онтон-мантан араас сиилиир санаалар иһиллэллэрэ, хомойуох иһин, сэрии уотугар сылдьар, Гена курдук уолаттарбытын, эр дьоммутун таҥнарыы кэриэтэ буоларын санаатым. Сахабыт сирин Ил Дархана Айсен Николаев күн аайы туох үлэ, көмө, өйөбүл тус бэйэтиттэн да, салалта да өттүттэн оҥоһулларын биллэрэ турар. Ол туһугар Айсен Сергеевич сыралаһар, кыһаллар, биһигини ыҥырар, түмэр. Саллааттар ийэлэрин түмсүүтүн салайбыта ырааппыт Мария Емельянова урут да, билигин да хара күүһүнэн сылдьан уолаттарбыт туһугар тиийбэтэх сирэ суох, Саха сириттэн сэриигэ барар-кэлэр саллааттары сүрүннүүр штабтан Светлана Диодорова, саллааттарын өйөөн, наадалаах тэрилинэн хааччыйбыт улуус баһылыктара уонна кыттыспыт атын биир дойдулаахтарбыт кыайыыны уһансаллар, чугаһаталлар дии саныыбын… Арассыыйаҕа бүттүүн бүрүүкээбит билиҥҥи уустук балаһыанньаҕа дьоннорун-сэргэлэрин көмүскэлигэр турбут, санааларын хоту барбыт уонна мобилизацияҕа ыҥырыллан ытык иэстэрин төлүү тиийбит эр дьоммутунан, кинилэргэ күүс-көмө, өйөбүл буолар ийэлэринэн, кэргэттэринэн, эдьиий-балыс волонтердарынан киэн тутта саныыгын уонна түмсүүлээх норуот инники кэскилэ бигэ диэн эрэнэҕин. Саха санаата күүстээх, инникигэ эрэллээх буоларын туһугар…

  • 2
  • 2
  • 1
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением