Общество

 Дьылҕа Хаан ыйааҕа кытаанах. Баара-суоҕа 39 сааһыгар ыарахан ыарыыттан сирдээҕи олоҕо түмүктэммит күндү ийэбит Зоя Николаевна Аргунова туһунан сырдыктан-сырдык өйдөбүл сүрэхпитигэр-быарбытыгар сөҥөн сылдьар. Үрдүк Айыылартан ыйаахтаммыт дьахтар ытык аналын толорон, алта оҕоҕо күн сирин көрдөрөн, утуйар уубутун, уйулҕабытын араҥаччылаабыта, таптыыр хараҕынан, истиҥ мичээринэн ииппитэ, дьону-сэргэни кытта алтыһарга уһуйбута...

• З.Н. Аргунова оҕолорун кытта: Спиридон, Ульяна, Агния

Мин ыал улахан оҕото буоламмын, ийэм билиититтэн, кэпсээниттэн сүһэн ылбытым, долоҕойбор тохтоппутум элбэх эбит.

Улуу педагог В.А. Сухомлинскай: «Киһиэхэ бу орто дойдуга түөрт сүгүрүйүү, ытыктабыл баар», -- дииригэр толору сөбүлэһэбит: төрөппүт ийэҕэ, төрүт тылга, төрөөбүт дойдуга уонна ону кинигэҕэ.

 Ийэбит бииргэ төрөөбүт соҕотох убайа Алексей 1941 сыллаахха, 23 саастааҕар, Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кыргыһа сылдьан, Смоленскай таһыгар ыараханнык бааһыран, сырдык тыына быстыбыта. Таайым Алексей Аргунов сырдык аатын түһэн биэрбэтэрбин ханнык диэн өйтөн-санааттан  сиэрдээх дьоһун олоҕу тутуһан, Ийэ дойдубар ытык иэспин төлөөн, үрдүк үөрэҕи бүтэрэн, «дьон туһа» диэн үлүмнэһэн үлэлээн, алаһа дьиэни тэринэн, оҕолорум, сиэннэрим тапталларыгар бигэнэн, эмэн сааспар тиийэн кэллим.

Сиртэн сэрбэйэ иликпиттэн туох аналлаах-соруктаах бу сиргэ кэлбиппин өрүү истэн борбуйбун көтөхпүтүм. «Оҕобут биһигини иитиэ», «туйахпытын хатарыа», «көмүс уҥуохпутун көтөҕүө...» дииллэрэ ийэлээх аҕам. Ыал улахан оҕотугар хайдахтаах курдук эрэл сүктэриллэр эбитий?

Ийэбит барахсан тыҥа ыарыһах буолан, сэллик балыыһатыгар сытан эмтэнэргэ күһэллэрэ. Быыкаайык оҕолорун хаалларан барарыттан хараастан ытамньыйара буолаахтыа... Үс быраатым, икки балтым төрөппүт ийэ көмүскэллээх эйгэтигэр уһуннук көрүлээбэтэхпит. Ол букатын кыра сааспытыгар быстан хаалбыта. Аймах-билэ дьоммут: эдьиийдэрбит, убайдарбыт, чугас олорор ыалларбыт барахсаттар күүс-көмө буолаллара. Бастакы кылааһы бүтэрбит сайыммар ийэбиттэн сурук туппутум: «Алеша, букубааргын ааҕа сырыт. Буукубаларгын умнан кэбиһиэҥ». Ол сурук 1987 с. Чурапчыттан Дьааҥыга көһүөхпүтүгэр диэри баара. Ийэм миигин килиэп тиэстэтин охсорго үөрэппитэ. Быраатым Гоша билигин да этэр: «Убайым Өлөксөй килиэбин тиэстэтэ үллэрин сөҕөрүм, олох түспэккэ, саһарчы буһан тахсара. Билигин да сөҕөбүн. Минньигэс амтанын умнубаппын».

Дьону өйдүүр буолуохпуттан дьахтар киһини уоскутар, дьоллуур суостуганыгар дьулуһабын. Тоҕо оннугуй? Биэс саастаахпар маннык буолбуттаах.

Оччолорго ийэ үүтэ таныыны кычыгылатан киирэн, эт-хаан утаппыттыы тардыһыытын ханнарар ураты абыралын умна илик буоллаҕым.

Саҥа күн сирин көрбүт Испирдиэн диэн бырааппын эмнэрэн бүтэн баран, ийэм соһуйбуттуу саҥа аллайар:

-- Хайа, Өлүөсээ, эмиий эмиэххин билигин да баҕараҕын дуу?

Баҕараҕын дуу? Ийэм ону хайдах билбитэй? Ымсыыран, силбин быһа ыйыста турбут буоллаҕым...

-- Чэ, кэл, эмп!

Мин дьулурҕатык ийэм таһыгар баар буолабын. Туран эрэ өрүһүспүттүү түөһүгэр сыста түһэн, икки ытыспынан күөйэ тутан, саҥардыы куура быһыытыйан эрэр тумугу айахпар ылабын. Ол эрээри аҕам күүстээх илиитэ миигин араара тардар...

Киһи кылгас да кэмҥэ ийэтин эмиийин эмэр эбит. Ол эбэтэр эн кэннигиттэн бу сиргэ атыттар кэлэн, ийэлэриттэн түһээт, аны кинилэр эмиэхтээх кэмнэрэ кэлбитин ытаан эһиэнньэхтэтэн этэллэр. Ол да буоллар, ийэм эмиийин 5 сааспын туолуохпар диэри эмпитим. «Великобритания учуонайдара 60 сыл устата кэтээн, үөрэтэн көрөн баран, ийэтин эмиийин эмпит оҕо олоҕор ордук ситиһиилээх буоларын уонна социальнай кирилиэһинэн быдан түргэнник дабайарын дакаастаабыттар. Киһи төһө түргэнник сайдара ийэтин төһө өр эмпититтэн тутулуктаах эбит” («Кыым» х. 22.02.2007 с.).

Ийэ үүтүн уһуннук испит буоламмын быһыылаах, тиис ыарыыта диэни билбэккэ, этэҥҥэ 76 сааспын туоллум. «32 зуба? И все целые, здоровые?» – диэн стоматолог быраас быйыл сайын кыра дьөллүбүт баарын булан пломбалаары туран, итинник сөҕөн-махтайан саҥа аллайдаҕа үһү. «Эт уҥуоҕун көмүллээн сиэҥ. Эт саамай минньигэһэ уҥуохха баар», – диэн кырдьаҕастар сүбэлииллэрин өйдөөн хаалбыппын. Саас толунньаҥ уҥуохтарын мунньан, күнү быһа оргутарбытын санаан кэллим

“Хас биирдии күҥҥэ туох эрэ туһалааҕы, көдьүүстээҕи оҥоруохха, күнү-дьылы халтайга ыытымыахха” диэн өйгө-санааҕа иитиллибит эбиппит. Туохха барытыгар бииргэ буолуу, көмөлөсүһүү, харыстаһыы, аймахтаһыы курдук өрүттэрбитин өрө тутан кэллибит.

Алексей Спиридонович Шишигин,

Дьааҥы улууһун Бочуоттаах гражданина.

Хаһан эрэ көрбүт курдукпун...

Кэргэним Өлөксөй ийэтин көрбүт курдукпун. Хаһан эрэ, ханна эрэ...

1947 с. биһиги аҕабыт Афанасий Николаевич Пестерев Мэҥэ Хаҥалас оройуонун Табаҕа оскуолатыгар учууталынан ананан, ийэбит Мария Семеновна уонна 2 саастаах босхоҥ эдьиийбит Венера барахсан олох билбэт сирдэригэр көһөн кэлбиттэр.

Учууталлар саҥа тутуллубут уопсайдарыгар Шишигиннэр диэн эдэр ыаллары кытта дьукаахтаһан олорбуттар. Аҕалара олохтоох оскуола дириэктэрэ Спиридон Васильевич, кэргэнэ Зоя Николаевна уонна эмиэ иккитин туолаары сылдьар Алеша диэн уоллара.

Сэтинньи 12 күнүгэр Шишигиннэр иккис оҕолоро Гоша күн сирин көрбүт. Ийэм Мария Зоя Николаевна туһунан куруук истиҥник ахтан-санаан ааһар этэ. 26-27 саастаах эдэр ийэлэр бэркэ тапсан, эйэ дэмнээхтик олорбуттар.

• З.Н.Аргунова (олорор) эдьиийэ Агния Георгиевналыын.

Спиридон уонна Афанасий күн солото суох, үлэ үөһүгэр сылдьар дьон эбиттэр. Оскуола үлэтэ оччоттон баччаҕа диэри хаһан үмүрүйбүтэ баарай? Ол быыһыгар эдэр учууталларбыт уоттаах-төлөннөөх пропагандистар, үөрэхтэн маппыт ыччаты киэһээҥҥи оскуолаҕа үөрэтэллэр. Иэримэ дьиэлэригэр уот ылар курдук көтөн түһээт, начаас үссэммитэ буолан баран, үлэлэригэр ыстаналлара эбитэ үһү.

«Зоя Николаевна бэрт холку майгылаах, дьаһаллаах, кыайыгас, ыллыктаах тыллаах-өстөөх дьоһун мааны саха дьахтара этэ. Норуокка биллибит «Биригэдьиир Марыына» диэн ырыа Испирдиэммит олоҕун аргыһыгар, биһиги хоһуун кийииппитигэр, Зоя Николаевнаҕа анаммыт», – дииллэрэ. Сааһыра барбыт дьон, күө-дьаа кэпсэтэ-кэпсэтэ, ардыгар көбдьүөрэ түһэн ыла-ыла сэһэргэһэ олороллоро бу баар курдук харахпар көстөр.

Аны Зоя Николаевна ыалдьытымсаҕа диибин диэн. Ас амтаннааҕынан киирбит ыалдьыттары күндүлүүрэ. Ити былыргыттан кэлбит сиэр тутуһуллара. «Аччыгы аһатар, тоҥмуту ириэрэр аһыныгас санаалаах, эйэҕэс-сайаҕас майгылаах дьон буолуҥ», -- диэн улахан уолаттарыгар үтүө холобуру көрдөрбүт буолуохтаах. Куорат мааны дьахталларыттан итэҕэһэ суох бурдук ас арааһын астыыра. “Саһарчы буспут булочкаларын амтанын билигин да умнубаппын”, -- ийэм сөҕөн-махтайан кэпсиирин өйдөөн хаалбыппын.

 Ыам ыйыгар Алеша таһырдьаттан дьиэҕэ киирбэт буолбут. Оччолорго икки аҥаар саастаах. Эрдэ тылламмыт. Ыалдьыттары, хоноһолору кытта хоп курдук кэпсэтэр эбит. Зоялыын ийэм Маайа күөлтэн уу баһаллар эбит. Хаста да кырыналлара буолуо ээ. Эдэркээн ийэлэр айахтара хам буолбакка кэпсэтэллэрэ, күлсэллэрэ эбитэ үһү...

Күн-дьыл күлүмэх айана түргэниэн. 1972 с. Алексей биһикки холбоһон, алаһа дьиэбитин тэринэн, аал уоппутун оттунан, Чурапчыга олохсуйбуппут. 1974 с. алтынньы 21 күнүгэр биһиги бастакы оҕобут, кыыспыт, күн сирин көрбүтэ. Хаптаҕайтан ийэлээх аҕам тэлэгирээммэлэрэ тирилээн кэллэ. Ис хоһооно: «Поздравляем. Предлагаем имя ЗОЯ. Имя ЗОЯ пришло в русский язык из языка древних греков. В переводе с греческого значение имени ЗОЯ – «ЖИЗНЬ». Удьуор утума салҕанар.

Кийиитэ, Алексей кэргэнэ

 Ульяна Афанасьевна Шишигина,