Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -24 oC

Саха дьоно бу тыйыс айылҕалаах дойдубутугар хороҕор муостааҕы, сыспай сиэллээҕи иитэн силис-мутук анньынан, норуот буолан олордохпут. Үйэлэри уҥуордаан кэлбит төрүт дьарыкпытын тута сылдьар тыа сирин чулуу дьоно барыбытыгар даҕаны холобур буолаллар. Биир оннук ыалынан Амма Соморсунун олохтоохторо Егор уонна Сардаана Борохиннар буолаллар.

Саха дьоно бу тыйыс айылҕалаах дойдубутугар хороҕор муостааҕы, сыспай сиэллээҕи иитэн силис-мутук анньынан, норуот буолан олордохпут. Үйэлэри уҥуордаан кэлбит төрүт дьарыкпытын тута сылдьар тыа сирин чулуу дьоно барыбытыгар даҕаны холобур буолаллар. Биир оннук ыалынан Амма Соморсунун олохтоохторо Егор уонна Сардаана Борохиннар буолаллар.

Бүгүн биһиги алаһа дьиэ Далбар хотуна Сардаана Юрьевнаны кытары атах тэпсэн олорон кэпсэттибит.

Дьиэ кэргэн тэриллиитэ

Биһиги дьиэ кэргэммит 1994 сыллаахха төрүттэммитэ. Ол кэмтэн кэргэним дойдутугар Соморсуҥҥа олоробут.

Иккиэн элбэх оҕолоох дьиэ кэргэнтэн төрүттээхпит. Егор аҕыс туруу уолаттардаах, икки мааны кыргыттардаах, Соморсун нэһилиэгин биир сис ыалларын сэттис уоллара буолар. Ийэтэ Александра Егоровна Борохина сэрии сылларыгар Чурапчы нэһилиэктэрин хоту Көһөрүү кыттыылааҕа. Аҕата Константин Афанасьевич Борохин  "Ленин" колхоз сылгыһыта, кадровай булчута этэ.  Кинилэр уон оҕону улаатыннарбыт үтүө ыаллар этэ. Билигин кинилэр сыдьааннара -- сиэннэрэ, хос сиэннэрэ, өрөспүүбүлүкэ араас муннугар олороллор.

1

Онтон мин Бөтүҥ нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. Үлэни өрө туппут 11 оҕолоох Сутаковтар орто кыыстара буолабын. Ийэм IV истиэпэннээх «Аҕа дойдуга үтүөлэрин иһин» уордьан кавалера, Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, бэтэрээнэ, Дьоруой Ийэ Аграфена Егоровна Сутакова. Аҕабынаан Юрий Ивановичтыын уон биир оҕону атахтарыгар туруоран, олоххо кынаттаабыт күндү дьоннорбут. Аҕам "Победа" совхоз тырахтарыыһа,  тутуу маастара этэ,  74 сааһыгар орто дойдуттан бараахтаабыта. Онтон ийэм күн бүгүҥҥэ диэри биһиэхэ үтүө сүбэлэринэн-амаларынан араҥаччылыы-арчылыы сылдьар.

Бэйэм идэбинэн эбии үөрэхтээһин учууталабын. Амматааҕы Ольга Петровна Иванова-Сидоркевич аатынан Оҕо айар-сайдар киинин Соморсуннааҕы салаатын педагогабын. Бэйэм бастакы идэм "закройщик". Соморсун нэһилиэгин уус-уран кэллэктииптэрин уонна оскуола оҕолорун ансаамбылларын көстүүмнэрин  тигэбин, биирдиилээн дьонтон сакаас тохтообокко киирэр.

Кэргэним Егор Константинович тирэнэр тирэхпит, суон дурдабыт-хаххабыт буолар. Өр кэмҥэ Амма улууһунааҕы ОДьКХ Соморсуннааҕы салаатыгар хачыгаар-операторынан, силиэсэр-сантехнигынан үлэлээбитэ. Аҕыйах сыллааҕыта доруобуйатын туругунан уурайан, билигин оскуолаҕа өрөмүөннээччинэн үлэлиир. Эр киһи сатыырын барытын оҥорор. Электроуот, ититии ситимин бэйэтэ таҥар, уруһуйдаан, кыһан, сыбаан уран оҥоһуктары оҥорор. «Киһи сатыырын – мин сатыахтаахпын» диэн санаалаах. Байанайдаах булчут. Сааскы, күһүҥҥү куһу көтүппэт. Кыһын куобахха туһахтыыр. Собо, сордоҥ остуолбутугар өрүү баар. Нэһилиэккэ буолар араас тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттар, ыҥырыыга сылдьар ырыаһыт.

Оҕону үлэнэн иитии

Күҥҥэ көрбүт үс кэрэчээн кыргыттардаахпыт. Уйгулаана 1995 сыллаахха, Уруйдаана 1997 сыллаахха, Ньургустаана 2000 сыллаахха күн сирин көрбүттэрэ. Оскуоланы туйгун сыананан бүтэрбиттэрэ. Билигин үһүөн идэлээх, үлэлээх-хамнастаах, биһиэхэ көмө дьон.

Оҕо эрдэхтэриттэн барыга барытыгар дьоҕурдаах буолан оскуола, нэһилиэк араас тэрээһиннэригэр кытталлара, бириэмэлэрин сатаан аттараллара. Биһиги үлэлиир, кинилэр үөрэнэр буоланнар, ким дьиэҕэ бастакы кэлбит оһоҕу оттон киэһээҥи аһы буһарар эбээһинэстээҕэ.

5

Уйгулааналаах Уруйдаана 2010 сыллаахха оскуола үөрэнээччилэрин уус-уран оҥоһуктарын өрөспүүбүлүкэтээҕи быыстапкатыгар кыайаннар, салгыы Сочи куоракка «Город Мастеров -- 2010» кыттарга путевканан наҕараадаламмыттара. Бэркэ кыттан, олус астынан, элбэҕи билэн-көрөн кэлбиттэрэ.

Ньургустаана 2016 сыллаахха «Азия оҕолоро» норуоттар икки ардыларынааҕы успуорт оонньууларыгар пневматика бистэлиэтинэн сыал ытыыга үһүс миэстэ буолан, боруонса мэтээлинэн наҕараадаламмыта, дойдутун дьонун үөрдүбүтэ.

Оҕолорбутун кыра эрдэхтэриттэн үлэҕэ сыһыаран иитэбит. От үлэтэ, сир аһын хомуйуу кинилэрэ суох буолбат. Кыра сылдьан: «Сайын кэлэрэ куһаҕан баҕайы, сайыны быһа оттоон тахсабыт», -- диэн муҥатыйаахтыыр бэйэлэрэ билигин: «Атырдьах ыйын бастакы күнүттэн уоппускабытын ылабыт. Үлэ фронун бэлэмнээн тоһуйаарыҥ», -- дииллэр.

Кыраларыгар мин солбуллубат түсчүт эбит буоллахпына, билигин кэбиһиилээх оту түстүүртэн бочуоттаах сынньалаҥҥа барбытым.

Бэйэбит күүспүтүгэр эрэнэ, суоттана үөрэммит буоламмыт, сылын аайы кыттыгаһа суох бэйэбит оттуубут. Сүөһүбүт элбэх эрдэҕинэ, аҕабыт сайын устата икки аҥардыы туонналаах аҕыс оту соҕотоҕун кэбиһэрэ. Оттуур сирбит өрүс кытылыгар турар буолан, сыралҕан итиигэ сотору-сотору сөтүөлүүрбүтүн билигин туохтааҕар да ордук ахтабыт.

Тиэхиньикэ ирээтиттэн 2007 сыллаахха атыыласпыт “Сынтай” тыраахтардаахпыт. Онтукайбытын таптаан “оҕонньорбут” диибит.

Кыргыттар оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар аҕаларын кытары илим үтэллэрэ, куска барсаллара. Онон уол оҕобут суох диэн санаарҕаабат этибит. Билигин күтүөттэрдэнэн бэйэбит уолаттардаах курдук сананабыт, күүс-көмө буолалларыттан үөрэбит.

Тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктаныы

Ыал буолар күммүтүгэр төрөппүттэрбит икки ыанар ынаҕы бэлэхтээбиттэрэ. Ол кэмтэн сүөһү ииттэбит. Онон быйыл хаһаайыстыба туппуппут лоп курдук 30 сыла буолла. Ынаҕы эрэ иитиинэн дьарыктаммаппыт. Бастаан сүөһүлэрбитигэр сибиинньэлэр эбиллибиттэрэ, сылгы үөрдэммиппит.

Кэлин куурусса тутар буолбуппут. 2017 сыллаахха куруолук иитэргэ биисинэс-былаан оҥостон социальнай хантараак түһэрсэн субсидия ылбыппыт. Ол үппүтүгэр бааза туппуппут. Манна даҕатан эттэххэ, куруолуктар таһырдьа холкутук кыстыыр эбиттэр.

6

Кэлиҥҥи сылларга түргэнник ситэр бородууксуйалаах кыыллары күүскэ интэриэһиргээн эрэбит. Ол курдук, өндүүктэри, перепелкалары иитэр былааннаахпыт. Маныаха эһиил перепелкалары, өндүүктэри  инкубатордаан таһаарар чааһынай киһиэхээ заказтаатыбыт. 

Сылын ахсын Амма нэһилиэгэр “Идэһэ” дьаарбаҥкатыгар кыттабыт, бэйэбит иитэн, үүннэрэн, оҥорон таһаарбыт бородууксуйабытын нэһилиэнньэҕэ атыылыыбыт. Сылын аайы сакаас түһэрсэн, ирээт бысыһан атыылаһар дьоннордоохпут.

3

Быйыл дьиэ кэргэн сылынан «Тыа ыалын тэлгэһэтэ» диэн сандалы остуол күрэҕэ кэтэх хаһаайыстыбалаах ыаллар истэринэн ыытылынна. Онно хас биирдии нэһилиэктэн бэрэстэбиитэллэр киирдилэр. Биһиги Соморсун аатыттан кытынныбыт.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Местников күрэхтэһиигэ кыттыбыт ыалларга барыларыгар «Дьиэ кэргэн сылынан» түөскэ иилиллэр бэлиэлэри туттарда.

Күрэххэ элбэх оҕолордоох ыаллар кыайбыттара олус үөрүүлээх уонна долгутуулаах буолла. Эдэр ыаллар кэнэҕэскитин хаһаайыстыбаларын хаҥаталларыгар көмө буолуо дии саныыбын.

10

күөх үүнээйилэр

Ордук сөбүлүүр дьарыгым -- сибэкки уонна отонноох үүнээйилэри олордуу, үүннэрии. Түүн утуйа сыттахпына уһугуннаран, моонньоҕонноруҥ суортарын ааттаталаа диэтэхтэринэ, холкутук, толору эппиэти биэриэхпин сөп. Сайын ахсын бүөбэйдиир саадпар моонньоҕон, малина, саад хаптаҕаһа, жимолость араас суортара үүнэн турар. Иллэрээ сылтан дьаабылыка маһын олордуунан дьарыктанабын. Көрүүтүн-харайыытын сатаатахпына, эһиилгиттэн кыралаан аһын кутуо диэн эрэнэбин.

Тыа сирин биир кэлим сайыннарыы бырагыраамата олохтоохторго олус туһалаах. Ол курдук, биэс сыл анараа өттүгэр нэһилиэкпитигэр уу ситимэ холбоммута. Ол кэмтэн үүнээйини үүннэриинэн хото дьарыктанабын. Ордук малинаны сөбүлээн олордобун. Дьон-сэргэ даҕаны олус сэргиир. Бүтэһик икки сылга малиннигым хаартыскаларын көрөн баҕалаахтар үнүгэс көрдүүллэр, олордоллор. Мин сүрүннээн олордор суордум «Мишутка» диэн. Былырыыҥҥыттан “Ремонтантнай” суорду олордобун. Быйыл ахсааннарын элбэттим.

Сайыҥҥы уу ситимэ киирэн олохтоохтор араас оҕуруот аһын уонна үүнээйини олордоллор, эбии дохуот оҥостоллор. Холобурдаан эттэххэ, ханнык баҕарар ыал биир бааҥка ханнык баҕарар оҥоһугу 100 солкуобайга да атыылаатаҕына, сайын устата кырата 20-30 тыһ. солкуобай барыыстаныахтарын сөп.

9

Минньигэс ырысыап

Бэйэм үүннэрбит үүнээйилэрбиттэн араас астары астыыбын. Биир боростуой эрэсиэби Агафья Тарасоваттан ылбытым. Олус боростуой эрээри, минньигэс, туттарга табыгастаах. Ону бу кэпсэтиибит түмүгэр ааҕааччыларга билиһиннэриим.

Укуруобу, петрушканы, батун луугу уонна чесногу барытын эт эрийэринэн эрийэбин, салапаан мөһөөччүккэ тэниччи кутан тоҥоробун. Онтон кыра кыралаан эмтэритэн баран ыһаарыга, мииҥҥэ кутабын. Оҕолорум салаат оҥороллоругар кытары туһаналлар.

“Бутерброд арыытын” оҕолор олус сөбүлүүллэр. Бу күөх маассабын ириэнэх ынах арыытыгар кутан буккуйабын уонна тоҥоробун. Бөһүйбүтүн кэннэ чараас гына кырбастаан, аһылыкка аналлаах пленкаҕа эрийэн тоҥоробун. Килиэпкэ таптайарга уонна ыһаары оҥорорбор туһанабын.

8

Галина МАТВЕЕВА

Хаартыскалар Борохиннар дьиэ кэргэн архыыптарыттан.

  • 1
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Уопсастыба

Ийэни-аҕаны солбуйан 

Мин бүгүн Өлөөн улууһун биир бэлиэ киһитэ, сэттэ тулаайах оҕону көрөн-истэн ииппит…
14.02.25 11:30
Түһүлгэ

Тыл... төрөөбүт төрүт тыл

Суоҕу да баар гынар, баары да мэлитэр аптаах алыптаах сахам тыла! Тыл барахсан арбыыр,…
14.02.25 09:34
Түһүлгэ

Дорҕооннор доҕордоһуулара

Былыыр былыр сурук – бичик сайда илигинэ Ылдьаа уолчаан саадьаҕай оҕуһун туора миинэн,…
14.02.25 09:32