Общество

Үтүө үгэс салҕанар

«Эксээмэни туттарааччылар математика уонна информатика биридимиэттэрин талаллара үөрдэр», – диэн Ил Дархан Айсен Николаев тэлэгэрээм-ханаалыгар суруйар. Ол курдук, быйыл 2549 оҕо профильнай математиканы, 1389 оҕо информатиканы талбыттар.

– Математика уонна информатика – биһиги кэскилбит. Бу инженерияҕа, бырагыраамалааһыҥҥа, аналитикаҕа, сыыппара экэниэмикэтигэр тиэрдэр суолбут буолар. Маныаха элбэх оҕо бу биридимиэттэри талбыта, кинилэр олоххо бэлэмнээхтэрин көрдөрөр. Саха Сирэ эдэр исписэлиистэргэ наадыйар. Бүгүн биһиги саҥа үйэ оҕолорун кыахтарын номнуо көрөбүт, – диэтэ Ил Дархан.

Оттон тохсус кылааһы 15 218 оҕо бүтэрэр, олортон 14 865 оҕо ирдэнэр судаарыстыбаннай эксээмэни (ОГЭ) туттарар. Манна эмиэ инники күөҥҥэ информатика сылдьар, бу биридимиэти 6 202 оҕо талбыт. Бу үүнэн эрэр ыччаппытыгар сыыппара технологиятыгар интэриэс оскуола саастарыттан иҥэриллэрин көрдөрөр.

Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн биир кэлим эксээмэннэри туттарарга 230 пуун, ирдэнэр судаарыстыбаннай эксээмэннэри туттарарга 320 пуун тэриллибит. Бу пууннар видеонан кэтэбилинэн, суотабай сибээһи баттыыр итиэннэ  аудиторияларга матырыйааллары бэчээттиир, сканируйдуур тэриллэринэн хааччыллыбыттар. Эксээмэни тутар пууннарга 2 748 уопсастыбаннай кэтээн көрөөччү үлэлиэҕэ.

– Үөрүүгэ өссө биир төрүөт баар: 2022 сылтан Саха Сиригэр 100 выпускник эксээмэҥҥэ  саамай үрдүк бааллары ылан, 100-түү тыһыынча солкуобайынан наҕаарадаланнылар. Бу көннөрү наҕараада буолбатах – билиигэ тардыһыы, кэскилгэ талаһыы, бэйэ бодотун көрүнүү бэлиэтэ. Үтүө үгэс быйыл эмиэ салҕаныа. Күндү выпускниктар! Эксээмэннэргитин этэҥҥэ туттарыҥ, улахан  олох аартыга эһиэхэ чаҕылхай, элбэх арыйыылардаах буоллун, -- диэн Айсен Николаев тэлэгэрээм-ханаалыгар суруйар.

Норуот дьокутааттара эҕэрдэлииллэр

Норуот дьокутааттара оскуоланы бүтэрээччилэри тиһэх чуораан долгутуулаах күнүнэн эҕэрдэлээтилэр. «ЛДПР» бэлитиичэскэй баартыйа Саха Сиринээҕи салаатын салайааччыта Гаврил Парахин Дьокуускай куорат 23 №-дээх оскуолатын үөрэнээччилэригэр ыалдьыттаата. Үөрүүлээх тэрээһин Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр ыытылынна. Норуот дьокутаата 12 бастыҥ үөрэнээччигэ өйдөбүнньүк бэлэхтэри, махтал суруктары туттарда.

Маҥнайгы кылаас үөрэнээччилэрэ уонна алын сүһүөх учууталлара бэртээхэй тэттик кэнсиэрди көрдөрдүлэр. Оскуоланы бүтэрээччилэр бастакы  учууталларыгар сибэкки дьөрбөлөрүн бэлэхтээтилэр.  

– Олус үчүгэй бырааһынньык ааста. Эдэр дьоҥҥо ситиһиилэрин чиҥэтэн,  өссө даҕаны билиилэрин кэҥэтэ, сайда туралларыгар, төрөөбүт, улааппыт өрөспүүбүлүкэлэригэр, дойдуларыгар үтүө дьыалалры оҥороллоругар баҕарабын, -- диэн Гаврил Павлович эппитин «ЛДПР»  салаатын пресс-киинэ сырдатар.

Усулуобуйа тэриллиэхтээх

Ил Түмэн төрүт олохтоох, аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктар боппуруостарыгар уонна Аартыка дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева тиһэх чуораан тэрээһинигэр маннык этэр:

– Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн биир кэлим эксээмэни туттарыы биир  саамай улахан эппиэттээх хампаанньа буолар. Бу тэрээһин Саха Сиригэр ыытыллыбыта ыраатта, үчүгэй өрүттэрэ элбэх. Кыахтаах оҕолор дьиэлэригэр  олорон, биир кэлим  эксээмэн түмүктэринэн биэстии-алталыы үөрэххэ киирэллэр. Хас биирдии улуус бэйэтин таһымыгар эксээмэни тэрийиини эрдэттэн былаанныыр. Холобур, сорох сирдэргэ нэһилиэктэртэн оҕолору бөртөлүөтүнэн улуус киинигэр таһаллар. Маннык балаһыанньа аҕыйах үөрэнээччилээх дьоҕус оскуолаларга тахсар, ол эрээри барыларыгар буолбатах. Өлөөн улууһун холобурдаатахха, Дьэлиндэҕэ, Ээйиккэ, Харыйалаахха эксээмэннэри миэстэтигэр туттараллар. Маныаха ирдэбиллэри тутуһар уонна, интэриниэт сибээс үчүгэй буолуон наада.

Мин санаабар, хас биирдии бөһүөлэккэ биир кэлим  эксээмэннэри тутары тэрийиэххэ сөп. Ордук чуолаан Аартыка улуустарыгар. Боппуруоһу үөрэх министиэристибэтигэр туруоран, быһаарыахха наада. Оҕолор атын сиргэ тиийэн эксээмэн туттаралларыгар уйулҕа өттүгэр быдан улахан охсууну ылаллар. Ону учуоттаан, оҕолор дьиэлэригэр-уоттарыгар олорон, бэйэлэрин оскуолаларыгар эксээмэни туттарар усулуобуйаны тэрийиэхтэрин сөп этэ. Сибээс сайдыыта күүскэ барар кэмигэр ити кыаллар суол. 

Кыстатыамтан Эдьигээҥҥэ 

Аартыка улуустарыгар олорор оҕолорго киин улуустары кытары тэҥ усулуобуйа тэриллиэхтээх. Ол эрээри, Эдьигээн улууһун Кыстатыам орто оскуолатын бүтэрэр оҕолор сыл ахсын улуус киинигэр, Эдьигээн бөһүөлэгэр, баран эксээмэннэрин туттараллар. Быйыл эмиэ тиһэх чуораан кэнниттэн, 11-с кылаас оҕолоро салайааччыларын Любовь Семенованы кытары  Кыстатыамтан бөртөлүөтүнэн Эдьигээҥҥэ көттүлэр. Ол туһунан Кыстатыам орто оскуолатын нуучча тылын учуутала Туйаара Винокурова кэпсиир:

– Быйыл Кыстатыам орто оскуолатын түөрт кыыс бүтэрдэ: Туйаана, Туйаара Семеновалар, Аина Харитонова уонна Саша Васильева. Икки игирэ кыыспыт мэдиссиинэ эйгэтигэр, маны сэргэ култуура уонна юридическай хайысхаҕа туттарсыахтара. Оскуолабыт дьоҕус кэмпилиэктээх буолан, эксээмэни тутар пууну арыйбаттар. Инньэ гынан, сыл аайы улуус киинигэр бөртөлүөтүнэн көтөн тиийэн эксээмэннэрин туттараллар. Эксээмэннэр ыам ыйын 23  күнүттэн саҕаланнылар. Литература, химия, обществознание, биология  уонна история биридимиэттэрин туттарыахтаахтар.

Эксээмэн түмүктэрин тутан баран, улуус үөрэнээччилэрэ урукку сылларга үөрэх туттарсаары куоракка бараллара. Ол биир төрүөтүнэн интэриниэппит мөлтөҕө этэ. Быйыл 4G киирэн, оннук балаһыанньаттан тахсар инилэр диэн эрэнэбит.

Эдьигээн улууһугар үс нэһилиэк баарыттан, саамай бөдөҥнөрө Кыстатыам буолан, оскуолабыт 11 кылаастаах. Бэстээх уонна Баахынай нэһилиэктэрин оскуолалара ситэтэ суох ортолор, ол эбэтэр 9 кылаастаахтар, ирдэнэр судаарыстыбаннай эксээмэни нэһилиэктэригэр туттараллар. 

Эксээмэн туттарар кэмнэригэр оҕолор улуус киинигэр аймахтарыгар, билэр дьонноругар олороллор, ыала суохтарга олорор сир көрүллэр. Бөртөлүөтүнэн айан ороскуотун улуустааҕы үөрэх управлениета сайабылыанньанан толуйар. Бырайыас сыаната быйыл үрдээтэ, бу иннинэ 3 500 солкуобай буоллаҕына, быйыл хомуурдары кытары холбоон 5 000 солк кэриҥэ буолла. Мин бэйэм нуучча тылын учууталабын. Кыстатыамҥа үлэлээбитим номнуо уонча сыл буолла. Биридимиэппэр оҕолор көрдөрүүлэрэ үчүгэй, ортотунан 60 -70 баалы ылыахтара диэн эрэнэбин.

Быйыл оскуоны бүтэрээччилэр тустарынан кэпсээтэххэ, бары өттүнэн дэгиттэр талааннаах оҕолор. Бастакы учууталлара Анастасия Сергеева. Кыргыттар төрдүөн «Серун» оҕо түмсүүтүн чилиэннэрэ. Икки сыл улууска «Бастыҥнар хамсааһыннарыгар» бастаатылар. Маныаха сүрүн көмөлөһөөччүлэринэн учууталлара Владимир Горохов уонна Алена Никифорова буолаллар. Салайааччылара — Варвара Ильинова.

Саша Васильева өрөспүү­бүлүкэтээҕи НПК-ҕа  былырыын үһүс, быйыл иккис миэстэ  буолла. Арассыыйа таhымнаах кэмпэриэнсийэҕэ  эрэкэмэндээссийэ ылан, Ярославль куоракка буолбут «Открытие» диэн Арассыыйатааҕы кэмпириэнсийэҕэ ситиһиилээхтик кытынна. «Арктика – территория сотрудничества» диэн норуоттар икки ардыларынааҕы кэмпириэнсийэҕэ үһүс миэстэни ылла. Бу икки тэрээһиҥҥэ мин киниэхэ научнай салайааччы быһыытынан барса сылдьыбытым.

Айыына Харитонова быйыл норуоттар икки ардыларынааҕы «Я решаю»  математика күрэҕэр иккис туурга тахсары ситиспитэ. Салайааччыта Наталья  Ужнекова этэ. Бу курдук үөрэнээччилэрбит ситиһиилэринэн киэн туттабыт.  Кинилэр олохторун биир бэлиэ күнүнэн эҕэрдэлиибит, эксээмэннэригэр үрдүк бааллары ылан, талбыт идэлэринэн үөрэххэ киирэллэригэр баҕарабыт.

Галина МАТВЕЕВА

Хаартыска: Любовь Семенова, Кыстатыам