Общество

Историяттан сэгэтэн

Сэбиэскэй Сойуус Дьоппуонньуйаны утары сэриитэ 1945 сыл атырдьах ыйын 9 күнүгэр саҕаламмыта уонна 24 күн устата ыытыллыбыта. Бу кэм иһигэр Хотугулуу Илиҥҥи Кытай, Хотугулуу Кэриэйэ, Соҕуруу Сахалин уонна Курил арыылара босхоломмуттара.

Дьоппуоньуйа Квантунскай аармыйатын утары сэриигэ Сэбиэскэй Сойуус  12 тыһыынчаттан тахса буойуна тыыннарын толук уурбуттара.  Дьоппуоньуйа сэриигэ хотторон капитуляция аактатын  1945 сыл балаҕан ыйын 2 күнүгэр баттаабыта.

Саха Сирин байыаннай комиссариата иһитиннэрэринэн, бу кырыктаах сэриигэ Саха Сириттэн 3 тыһ. 685 киһи кыттыыны ылбыт, олортон 2 тыһ. 727 дойдуларыгар этэҥҥэ эргиллибиттэр.

Бүгүҥҥү күҥҥэ Өрөспүүбүлүкэбитигэр Аҕа дойду улуу сэриитин аҕыс кыттыылааҕа олорор, кинилэр бары бу сэрии кыттыылаахтара буолаллар.  Кинилэр биһиги ытыктыыр бэтэрээннэрбит: Афанасьев Николай Иванович, Березкин Алексей Николаевич, Григорьев Мартын Герасимович, Колтовский Семен Иванович, Павлов Кирилл Егорович, Слепцов Наум Трифонович, Спиридонов Валерий Михайлович уонна Яковлев Петр Константинович. Кыайыы 80 сылын бэлиэтиир үөрүүлээх сылбытыгар Ил Дархан Айсен Николаев уурааҕынан кинилэр бары “Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бочуоттаах олохтооҕо” аатынан бэлиэтэммиттэрэ.

Владимир Путин Пекиҥҥэ

Бу күн, балаҕан ыйын 3 күнүгэр Пекиҥҥэ байыаннай параад ыытылылынна. Бочуоттаах ыалдьытынан дойдубут Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин буолла.

Кытай Норуодунай Өрөспүүбүлүкэтин бэрэссэдээтэлэ Си Цзиньпин көрсүһүү кэмигэр: “Арассыыйа уонна Кытай иккис аан дойдутааҕы сэрии сүрүн кыайыылаахтара”, -- диэн эппитин Кремль пресс-сулууспата иһитиннэрдэ. Кини Арассыыйа уонна Кытай лиидэрдэрэ ыам ыйын 9 уонна балаҕан ыйын 3 күннэригэр “Аан дойдутааҕы фашизм утары сэрии кыайыытыгар” анаммыт тэрээһиннэргэ кытталлара устуоруйаҕа ытыктабыл бэлиэтэ буоларын  уонна икки дойду сыһыаннаһыыларын бөҕөргөтөрүн чопчулаата.

Өрөспүүбүлүкэбитигэр бэлиэтээтилэр

Бу бэлиэ күн өрөспүүбүлүкэбитигэр араас таһымнаах тэрээһиннэр ыытылыннылар. Ол иһигэр өйдөбүнньүк аахсыйалар ыытылыннылар, бэтэрээннэри чиэстээһин буолла.

Балаҕан ыйын 2 күнүгэр Дьокуускайга Кыайыы пааркатыгар “Дьокуускай – үлэ килбиэнин куората” мемориальнай комплекска “Кыайыы өй дуораана: өйдүүбүт, киэн туттабыт, ытыктыыбыт” диэн патриотическай тэрээһин ыытылынна. Кыайыы болуоссатыгар Арассыыйа таһымнаах “Кыайыы уоттара”, бэтэрээннэр олорор сирдэринэн “Олбуорунан ыллыыбыт” аахсыйалар тэрилиннилэр.

Бэлиэ кыайыыны үйэтитиигэ анаммыт сүрүн тэрээһиннэр балаҕан ыйын 3 күнүгэр буоллулар. “Туймаада саллаата” мемориалга сибэкки дьөрбөтүн уурдулар. Норуоттар икки ардыларынааҕы “Сад памяти” аахсыйанан дьоруойдар ааттарынан мастары олортулар. Оттон эбиэт кэннэ Кыайыы волонтердара “Уһук Илиҥҥи кыайыы” диэн партиотическай ааахсыйаны ыыттыллар, куорат олохтоохторугар муаровай лиэнтэлэри сэргэ, бу күн суолтатын сырдатар илиистэри тарҕаттылар.

Бэтэрээннэргэ анаан Октябрьскай уокурук “Бэтэрээннэр, махтал эһиэхэ!” диэн үөрүүлээх быһыыга-майгыга тэрээһин ыыттылар, итии чэйдээх остуол тула ытык кырдьаҕастарын түмэн ирэ-хоро кэпсэттилэр.

Ийэ искибиэригэр “Байыаннай сыллар ырыалара” аһаҕас микрофонунан кэнсиэр, Аҕа дойду сэриитин туһунан документальнай киинэлэри көрдөрүү, араас быыстапкалар тэрилиннилэр.

Уһук Илиҥҥи кыайыы!

Балаҕан ыйын 3 күнүгэр “Уһук Илиҥҥи кыайыы” аахсыйаны “Кыайыы волонтердара” уопсастыбаннай хамсааһын  эрэгийиэннээҕи салаата тэрийдэ. Өрөспүүбүлүкэ, Доҕордоһуу уонна Кыайыы болуоссаттарыгар волонтердар куорат олохтоохторугар уонна ыалдьыттарыгар муаровай лиэнтэлэри уонна иһитиннэрэр матырыйааллары тарҕаттылар.

Муаровай лиэнтэ үрүҥ, саһархай уонна кыһыл өҥнөрө нацистыы Германия бүтэһик өйөөччүлэрин – милитарист Дьоппуоньуйаны кыайыы бэлиэтэ буолар. Хас биирдии өҥ ураты суолталаах: саһархай – күнү уонна сылааһы, кыһыл – кыайыыны бэлиэтииллэр, оттон маҥан – Дьоппуонньуйа былааҕын өҥө. Маннык лиэнтэлэр “Дьопуонньуйаҕа кыайыы иһин” мэтээл биир тутаах чааһа этилэр. Бу мэтээллэринэн кыргыһыыга кыттыбыт 1 мөл. 800 тыһ. сэбиэскэй байыаннай сулууспалаахтар уонна хамандыырдар наҕараадаламмыттара.

Дьон санаата

Бу аахсыйаҕа бэйэм волонтер быһыытынан кыттыбыппынан киэн туттабын. Лиэнтэ тарҕата сылдьан дьону кытары кылгастык кэпсэтэн, бу күн суолтатын төһө билэллэрин туоһуластым. Биһиги лиэнтэлэри Өрөспүүбүлүкэ болуоссатыгар тарҕаттыбыт. Күммүт сылаас, чаҕылхай буолан болуоссат иһигэр толору дьонноох: кыракый оҕолордоох эдэркээн ыаллар, көлүөнэнэн көрсүһээччилэр, биир идэлээхтэр, устудьуоннар.

Үксүлэрэ лиэнтэлэри үөрэ-көтө, махтана туттулар, суолтатын ыйыталастылар. Оҕолордоох ыаллар сэргээтилэр: “Оҕолорбутугар дойдубут, өрөспүүбүлүкэбит  устуоруйатын кэпсиибит. Кинилэр дойдуларын туһунан ордук күүскэ билиэхтээхтэр, кыайыы суолтататын өйдүөхтээхтэр. Маннык аахсыйалар олус туһалаахтар”,  - диэн мичилиһэллэрэ олус үөртэ.

Биир оннук көрсүбүт киһибитинэн Надежда Васильевна Ананьева буолла.

Кини бу күннэргэ ыытыллыбыт сэллиги утары охсуһууга анаммыт эрэгийиэннэр икки ардыларынааҕы билим-быраактыка кэмпириэнсийэтигэр кытта сылдьар эбит. Аҕата, Василий Семенович Филиппов сэриии бэтэрээнэ буоларын, онон кыайыы кинилэр дьиэ кэргэттэригэр ураты суолталааҕын эттэ: “Мин бэйэм Хаҥалас улууһун Үөдэй диэн кыра нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. Аҕам Василий Семенович Филиппов Квантунскай аармыйа утары сэриилэспит Сэбиэскэй аармыйа байыаһа этэ. Кини  аармыйаҕа 1940 сыллаахха  бэйэтин баҕа санаатынан барбыт. Ол кэмҥэ саҥа ыал буолан, уоллаах кыыс оҕоломмуттара. Сэрии толоонуттан 1946 сыллаахха төннүбүтэ. Кэлин ийэбинээн өссө алта оҕоломмуттара, онон бииргэ төрөөбүттэр аҕыспыт. Дойдутугар ураты бэриниилээх, дьиэ кэргэнигэр олус истиҥ сыһыаннаах этэ. Кини олоҕо, оҥорон ааспыта биһиэхэ барыбытыгар холобур. Онон маннык аахсыйалар ыытыллалара, аҕа көлүөнэбит, аҕаларбыт, эһэлэрбит  оҥорбут хорсун быһыыларын эдэр ыччакка тиэрдэр ураты суолталаах дии саныыбын”,  - диэн эттэ.    

Бу күн болуоссакка сиэнин кытары күүлэйдии сылдьар ытык кырдьаҕас Семен Михайлович Никифоровы көрүстүбүт.

Кини этэринэн,саастаах дьоҥҥо бу ураты өйдөбүллээх  күн буолар: “Бу биһиги дойдубут устуоруйатыгар, кыаҕырыытыгар улахан суолталаах күн буолар. Дойдубут бэрэсидьиэнэ Вадимир Путин бу күннэргэ Кытайга үлэлээтэ, Кыайыы тэрээһиннэригэр кытынна. Бу ситиһиилээх сырыы икки дойду биир тиһиктээх устуоруйатынан, кыайыыга кылаатынан сомоҕолонно. Онон экэниэмикэбит салгыы сайдарыгар олук буолуо диэн үөрэ сылдьабын”,  - диэн этэр.

Дьокуускай куорат 18-с нүөмэрдээх буочта салаатыгар үлэлиир Павел бу күн 20 аадырыһы кэрийэ сылдьарын, эҕэрдэ суруктары тарҕатарын кэпсээтэ: “Кыайыы 80 сылын бэлиэтиир үөрүүлэх сылбытыгар биир даҕаны бэтэрээн, сэрии оҕото умнууга халыа суохтаах. Ол чэрчитинэн, бүгүн мин бэйэм учаастакпар эҕэрдэ суруктары тиэрдэ сылдьабыт. Билиҥҥитэ 20-чэ суругу ытык кырдьаҕастар илиилэригэр туттардым, өссө даҕаны 10 киһиэхэ тиэрдиэхтээхпин. Кырдьаҕастарбыт үксүн кыбартыыраларыттан сатаан тахсыбаттар. Онон киирэн, илиилэригэр туттарабыт. Маннык суруктарга олус үөрэллэр, болҕомто баар диэн этэллэр. Бу курдук ис хоһоонноох суруктары ыам ыйын 9 күнүгэр эмиэ тарҕаппыппыт”.

Түмүккэ

Аныгы кэм ирдэбилинэн, патриоттуу  иитии, дойдуга бэриниилээх буолуу ураты суолталаах. Маныаха ыччаппытын устуоруйаҕа олоҕуран иитэбит, үөрэтэбит.

Улахан дьону кытары үлэ эмиэ тиһигэ быһыллыбакка ыытыллар. Бу күннэргэ Дьокуускай куоракка кыраасданнары патриотическай иитиигэ анаммыт ый усталаах тэрээһинэр  бара тураллар. Уопсастыбанньыктар кэпсэтиилэри, ырытыылары оҥороллор, тупсарыыга этиилэри киллэрэллэр. Биир оннук көрсүһүү Октябрьскай уокурук олохтоохторугар тэрилиннэ. Модераторынан «Open» үнүстүүт дириэктэрэ, экэниэмикэ билимин хандьыдаата Майя Васильевна Курнева буолла. Көрсүһүүгэ уокурук бэтэрээннэрин, ыччатын, дьахталларын сэбиэтин чилиэннэрэ, управа үлэһиттэрэ, үөрэх эйгэтин бэрэстэбиитэллэрэ  кыттыыны ыллылар. Уокуруктарыгар тугунан киэн тутталларын, өссө тугу оҥоруохха сөбүн ырытыстылар.

Бу курдук көрсүһүүлэр дьиҥ чахчы дьону сомоҕолуур, түмэр, биир идиэйэҕэ киллэрэн инники үлэ суолларын  торумнууллар

Галина МАТВЕЕВА

Ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ.