Кыайыыны уһансыбыттар

2024 с. сэтинньитигэр буолбут тыын тыыҥҥа киирсиини ВСУ саллаата төбөтүн шлемугар иилбит GoPro хаамыратынан устубут хабыр хапсыһыыга кыайтаран тыына быстыбыт видеотын тарҕатан кэбиспиттэрэ. Кыра, хатыҥыр саха саллаата утарылаһааччытын эрэллээхтик кыайбытын көрөн Илон Маск кытта сөхпүтэ.

Ефрейтор Андрей Григорьевка дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Арассыыйа Дьоруойа албан ааты иҥэрбитин, Ил Дархан Айсен Николаев саха быһаҕын бэлэхтээбитин кэнниттэн хаһыакка суруйаары төлөпүөннүү сатаатыбыт даҕаны, олох ылбат, бассаапка эппиэттээбэт. Дойдутугар, Ньурба улууһун дьаһалтатыгар, ийэтин, кэргэнин төлөпүөнүн биэрэр бобулларын, дьоруойдарын харыстыылларын туһунан эппиттэрэ.

Ол иһин «Саха Сирин военкордара» телеграм-ханаалга, онтон «УлусМедиа» тахсыбыт байыаннай суруйааччы Александр Седалищев документальнай уочаркатын сахалыы тылбаастаан бэчээттиибит. Анал байыаннай дьайыыга сылдьан илэ хараҕынан балаһыанньаны көрөн-истэн дьиҥ олоххо буолбут хаан тохтуулаах хабыр хапсыһыыны хайдах суруйбутун мантан салгыы ааҕыҥ. 

Хонууга соҕотох буойун

Бу күннэргэ барыта биир тэҥ сиэрэй былыттаах күннэр сабардаан турдулар, күһүҥҥү силбиктээх ардаҕы кытта инчэҕэй хаар түһэн, сири-дойдуну илиттэ. Блиндажка уолаттар буржуйканы оттон иттэ сатыыллар даҕаны, мас көстөрө кырыымчык. Ким эрэ сылытар тэрили холбуур эрээри, тулаҥ барыта сиигирбитин кыайар уустук.

Угледар кэнниттэн укроптар куотуохтара дии санаабыппыт да,  кинилэр хас биирдии дэриэбинэ уонна бөһүөлэк көмүскэлин бөҕөргөттүлэр. Тута чааһа Трудовое диэн кыра эрээри, истиэп устун ойуур быыһыгар тарҕаммыт сэлиэнньэ иннигэр турар. Сыалбыт-сорукпут ити сэлиэнньэни ылыахтаахпыт.

Тута дьонун кытта инники кирбиигэ 2024 с. сэтинньи 12 күнүгэр киирбитэ. Укроптар рациянан уолаттар тугу кэпсэтэллэрин барытын истэ олорор буоланнар, штурмовиктар рацияҕа сахалары олордубуттара. Намыһах сиргэ сибээс быста-быста кэлэр буолан, ону иккистээн хатылыырга быстах кэмҥэ радиһынан Тутаны анаабыттара.

Биир сиргэ өр олорорун сөбүлээбэт уол үлэтигэр чуҥкуйа санаабыта. Хамсаабакка биир сиргэ олорон рота хамандыыра, эбэтэр штурмовиктар тугу эппиттэрин тиэрдэр, дьиҥэр, уустуга суоҕа. Уол радистаан олорор кэмигэр штурмовиктар кимэн киириигэ барбыттара, ол онно Тута снайпер уонна саппаас бөлөххө хамандыыр быһыытынан киирэрэ. Бэйэтин дьонун кытта барсаары хамандыырыттан хаста даҕаны көрдөһө сатаабыта. Сэтинньи 16 күнүгэр диэри туох да эппиэт суоҕа, онтон ити күн уол рота блиндаһыгар тиийэригэр сорудахтаабыта. 

Блиндажка рота хамандыырыттан ураты кини көмөлө­һөөччүтэ Хика, радист Кондрат уонна эмиэ бэйэтэ көрдөһөн кэлбит буойун Гик бааллара.

– Байыанный сорудах биэрэбин. Өйдөөн истиҥ. Бөлөх ыстаарсайынан Тутаны аныыбын, эһиги сэлиэнньэҕэ тиийэн биир эмит дьиэни булан, кырыыһатыгар былааҕы ыйыахтааххыт. Ханнык дьиэ сөп түбэһэрин бэйэҕит талыаххыт. Кондрат биһиги чыычаахпытын ыытыаҕа, ууруллубут былааҕы устуоҕа. Оттон эһиги илиигитинэн далбаатыахтааххыт, өйдөөтүгүт да?

– Өйдөннө.

– Дэриэбинэ устун матаһыыкылынан барыаххыт, кытыытыгар тиийэ сатаарын, онно биһиги штурмалыыр бөлөхпүт баар, сорудаҕы толорон баран кинилэргэ кыттыһаҕыт, - диэн тарбаҕынан ханна барыахтаахтарын көрдөрдө.

– Өйдөөтүбүт, хаһан барабыт?

– Флагштоктан былааҕы ылыҥ уонна сибилигин айаҥҥа турунуҥ.

– Сөп.

Тута тута сэргэхсийэ түстэ, оттон Гик туохтан эрэ санааҕа баттаппыт курдук кэри-куру көрүҥнээҕэ. Киһитин сүргэтин көтөҕөөрү уолу санныттан таптайбыта уонна кууһан ылан:

— Гик! Сэргэхсийэ түс! Сорудахха бардыбыт, тыыннаах эргиллэн кэлиэхпит!

– Тохтоо, Тута, уоскуй.

– Уолаттаар, матаһыыкыл блиндаж таһыгар турар, бэнсиини куппуппут, барарга уонна төттөрү кэлэргэ бэлэм. Арба, эһиги анараа бөлөҕү кытта хаалаҕыт дии, матаһыыкылы дьон көрбөт сиригэр ууран кэбиһээриҥ, – Хика блиндажтан тахсан эттэ.

Байыаннай кэмпилиэги, куйаҕы кэтии, аптамааттары, матаһыыкылы бэрэбиэркэлээһин элбэх бириэмэни ылбата. Чаас аҥаара буолан баран Тута уонна Гик рота блиндааһыттан тахсан, Трудовое диэн дэриэбинэ диэки айаннаан куугуната турдулар.

Матаһыыкылы Гик ыыппыта, оттон Тута кэннигэр былааҕы тэлибирэччи тутан олорбута. Суол көбүс-көнө, кыра бытархай тааһынан кутуллубут этэ, ол иһин уолаттар гаастаан биэрбиттэрэ. Халлааҥҥа укроптар дроннара көтөн кэлиэхтэрин сөп, ол иһин бытааннык айанныыр сэрэхтээх. Дэриэбинэҕэ чугаһаан истэхтэринэ дрон кинилэри бэлиэтии көрөн субу көтөн элээрдэн кэллэ. Кыараҕас суолга аһаҕас сиргэ дронтан куотар туһата суоҕун билэн, Гик уонна Тута иннилэрин хоту гаастаан истилэр.

Кыра кээмэйдээх дрон кэннилэриттэн көтөн кэлэн матаһыыкыл иннигэр киирээт, эстэр сэби бырахта. Тута хаһыытыы түстэ, Гик уруулун эмискэ туора тутан кэбистэ, ол иһин коптер бырахпыт гранатата арыый тэйиччи түстэ. Граната эстибитин кэнниттэн матаһыыкыл түҥнэстэн, тиэрэ баран түстэ, уолаттар суол кытыытыгар сууллан түстүлэр. Коптер эргийэн баран көтө турда. Бүтэһик граната буолан биэрдэ быһыылаах. Матаһыыкылтан бырахтаран баран уолаттар эчэйии ылбатылар, каскалара уонна куйахтара быыһаатаҕа. Оннооҕор киһи сөҕүөх флагштоктара кытта бүүс-бүтүн.

– Гик, биһиги дьиэлэргэ, дэриэбинэ ортотугар ыкса чугаһаатыбыт, былаахпытын манна ыйыахха.

– Чэ, түргэнник хамсаныахха.

– Ротабытыгар этиэхпит.

– Кондрат, Кондрат, ыл, эппиэттээ, Тута сибээскэ таҕыстым, - диэн уу сахалыы саҥарда.

– Баарбын, - Хика рация нөҥүө уһугар хардарда.

– Дэриэбинэ ортотугар кэллибит, былаахпытын манна ыйыыбыт да?

– Бишкек көҥүллүүр, чыычаах көттө, илиигитинэн далбаатаарыҥ.

– Сөп, өйдөөтүм.

Тута рациятын арааран баран Гик инники барарыгар соруйда, онтон кини былааҕын туппутунан батыһан иһэрин туһунан эттэ. Уолаттар үрдүк кирпииччэ дьиэни булан, былааҕы онно ыйаары кирилиэһинэн кырыыһаҕа тахсан уҥа-хаҥас көрбүттэрэ чуумпу курдук. Арай дьиэ таһыгар мөһөөччүктэр быыстарыгар пулеметчик уоту ыытар туочуката баар эбит. Кэлин биллибитинэн, манна укроптар ыстааптара турбут. Хата, дьолго пулеметчик ыҥырыыта суох кэлбит ыалдьыттары өйдөөн көрбөтө.

Уолаттар хайыахтарай, бэриллибит сорудаҕы толоруохтарын наада. Тэйэ түһэн баран флагштогу турбаҕа скотчунан сыһыардылар, үөһэ көтөн кэлбит чыычаахха илиилэринэн далбаатаатылар, хомойуох иһин, көтөрү кинилэр эрэ көрбөтүлэр. Аллараа айдаан оргуйа түстэ, нууччалыы, эмиэ да украинскайдыы хахаара түстүлэр. Биллэн хаалбыт буойуннар кырыыһаттан кирилиэс устун түстүлэр уонна кэлбит суолларынан куотан истилэр.

Гик инники сүүрдэ, Тута уонча миэтэрэ хаалла, эмискэ пулемет тоҕута ытыалаан, сүүрэн испит уолу биирдэ суулларан түһэрдэ. Тута эмиэ сиргэ сытынан кэбистэ, арай үрдүгэр туох эрэ тыаһыыр, аҥаар хараҕынан көрбүтэ гранаталаах коптер көтө сылдьар, түргэнник ойон туран туора ойдо, онуоха граната эстэн, оскуолактара сирэйин таарыйдылар, иһигэр куйах нөҥүө курдары киирбэтэ эрээри, илиитин эчэттэ. Сирэйин устун кыа хаан сүүрдэ, хараҕын бүөлээтэ, хата илиитэ хамсыыр, хаана аҕыйах.

Тута тыын ылар кэмигэр биир укроп кэлэн Гик хамсаабакка сытарын аптамаатынан өссө ситэрэн биэрдэ. Тута ыксаан төттөрү били былаах ыйаабыт дьиэлэрин диэки сүүрдэ, тэйиччи сытар атын уһаайбаҕа киирдэ. Учаастакка шлакоблоктарынан тутуллубут сарайга киирэн саста. Түннүгүнэн тула өттүн көрүннэ, сүрэҕэ битигирэччи тэбэн, айаҕынан тахса сыста, маннык балаһыанньаттан хайдах тахсарын туһунан түргэнник толкуйдуу сатаата.

(Салгыыта бэчээттэниэ)

Хаартыскалар: Комсомольская правда, SakhaNews, Первый Канал саайтан.