Кыайыыны уһансыбыттар

Мария Дмитриевна Софронова 1935 сыл кулун тутар 8 күнүгэр Эргэ Лииндэ уонна Бүлүү быысаһар сирдэригэр Былгандаҕа Ульяна Федотовна, Дмитрий Софронович Софроновтар дьиэ кэргэттэригэр иккис оҕонон күн сирин көрбүтэ.

 Мария Дмитриевна бүгүн үбүлүөйдээх тэрээһинигэр бэлэмнэнэрин быыһыгар, олоҕун эргитэн көрөр, үөрэр-көтөр, ол быыһыгар хараҕын симэн, ыраах төрөөбүт дойдутугар Лииндэтигэр тиийэн-түгэнэн ылардыы сананан ылар.  Аас-туор олохтоох сэрии кэмигэр тыылга улахан дьону кытта тэҥҥэ Кыайыыны уһансыбыт киһи билигин хос сиэннэрин кытта бииргэ хаамсар, кинилэри кытта тэҥнээхтэринии бары тиэмэҕэ көҥүллүк кэпсэтэр, баай ис хоһоонноох олоҕуттан үгүһү үллэстэр.

Киһи олоҕо хайа да киһи олоҕор майгыннаабат, уратылаах диэн этии Мария Дмитриевна олоҕор лоп курдук сөп түбэһэр диэххэ сөп.  Кини олоҕо үөлэннээхтэрин  олоҕун  кытта биир ситимнээх эрээри, уратыта элбэх.

Мария Эдьигээн 7 кылаастаах оскуолатын бүтэрээт, Дьокуускайдааҕы фельдшерскэй-акушерскай оскуолаҕа үөрэнэ киирбитэ. Түөрт сылынан биэлсэр идэтин ылбыт кыыһы дойдутугар Эдьигээҥҥэ ыраах Натаараҕа аныыллар. Балтараа сыл буолаат хомсомуол Эдьигээн оройуонунааҕы кэмитиэтин II-с сэкирэтээринэн быыбардыыллар. Бу кэмҥэ,1958 с. кини дьоҕурун таба көрөннөр Москубаҕа ЫБСЛКС КК иһинэн Үрдүкү хомсомуол оскуолатыгар үөрэххэ ыыталлар. Эдэр сааһын сырдык сирдьитинэн буолбут хомсомуола манна кинини олоҕун аргыһын, Горнайтан төрүттээх Сергей Андреевтыын көрсүһүннэрбитэ. Эдэрдэр тапталларын холбоон ыал буолаллар уонна олох устун сиэттиспитинэн баартыйа сорудаҕынан хотунан-соҕуруунан үлэлииллэр. Сергей Степанович эппиэтинэстээх салайар үлэҕэ, кэлин оскуолаҕа дириэктэринэн, нэһилиэк сэбиэтигэр бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ.

Мария Дмитриевна доруобуйа харыстабылыгар 50 сыл үлэлээн, дьон доруобуйата тупсарыгар сүдү кылаатын киллэрбитэ. Кини Красноярскайдааҕы авиапорт поликлиникатыгар, Новосибирскайдааҕы травматология уонна ортопедия үнүстүүтүн нейрохирургическай, Дьокуускайга өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһа терапевтическай отделениеларыгар сиэстэрэнэн, Мэҥэ Хаҥалас Наахаратын учаастактааҕы балыыһатыгар биэлсэринэн, Горнай Солоҕонун медпуунугар, Кэбээйи Тыайатын ФАП-гар сэбиэдиссэйинэн, төрөөбүт Лииндэтин учаастактааҕы балыыһатыгар биэлсэринэн, сэбиэдиссэйинэн, акушерынан, Эдьигээн улууһун киин балыыһатыгар, тубдиспансерга, СЭС-кэ сиэстэрэнэн, лаборанынанүлэлэбитэ. Ону ааһан, 1970-73 сс. Лииндэ олохтоох Сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн, 1963 с. солбуйар бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитин бэлиэтиэххэ сөп.

Мария Дмитриевна 2000 сыл тохсунньу 19 күнүттэн  2015 сыл  сэтинньи 26 күнүгэр диэри 16 сыл устата Эдьигээн улууһун сэрии, тыыл бэтэрээннэрин уонна бойобуой дьайыылар кыттыылаахтарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн бэрт таһаарыылаахтык үлэлээбитэ.  Бу  устуруокалар кэннилэригэр уһун, киэҥ устуоруйалаах, дьаныардаах олох, күүрээннээх үлэ турбутун, эрэл, хомолто саспытын ааҕан да көрүллүбэт буоллаҕа!

Мария Дмитриевна кыратыттан тыа олоҕор үөрүйэх буолан,  оҕолоро кыраларыгар бэйэтэ Вихрь мотуорунан сылдьара, ааттаах балыксыт, наада буоллаҕына кусчут, бэргэн сааһыт. Кини кэргэнинээн 5 оҕону төрөппүттэрэ, кэргэнэ  өлбүтүн кэннэ оҕолорун бэйэтэ атахтарыгар туруортаабыта, үөрэхтээбитэ.

Оҕо сааһым Лииндэтэ

90 сыл анараа өттүгэр Эдьигээн Лииндэтигэр күөх окко күөлэһис гыммыт Мария оонньооботох оҕо саас, олох ыарахана диэни этинэн-хаанынан билбит киһи билиҥҥи сааһын үрдүгүттэн олорон бэрт элбэҕи эргитэ саныыр.

– Былыргы дьадаҥы ыал, билигин санаатахха, наһаа да тиийиммэт-түгэммэт, кырыымчык олохтооҕо. Үөл тиит сутукатын курууһуба курдук чараас гына үтүөхтээн ылаллара, бытархай гына кырбыыллара уонна мунду лыыбатын, тары кытта барытын холбуу оргуталлара. Оччоҕо балаҕаммыт иһэ минньигэс үөрэ сытынан дыргыйара. Оннук олох кыһалҕата кыра саастан барыны бары харыстыырга, кэмчилииргэ үөрэтэр эбит.

Ыал улахан оҕотун сайын буоллун, кыһын буоллун, аҕам мэлдьи илдьэ сылдьара. Кыһын ыраах бултуу бардаҕына балааккаҕа соҕотоҕун күнү быһа оһох оттон, оҥорон хаалларбыт лэппиэскэтин буһарарым, чэй оргутарым. Тимир оһоххо оттор маспытын аҕам таһырдьа хайытан барара. Мин ону куттана-куттана тахсан, отой тыаһаабаккабын балааккабар киллэрэбин. Иһирдьэ киирэн баран, олох дурдалаах-хаххалаах курдук сананан чэпчии түһэбин. Дьоҕойон, харабыл хара ыттаахпын, ол доҕор буолар. Сороҕор халлаан хараҥардаҕына, аҕабын күүтэ сатаан баран, утуйан хааларым. Биирдэ аҕам бултуйан, үөрэн-көтөн кэлэн миигин сыарҕатыгар мэҥэстэн, булдун көрдөрө илдьэ барбыта, тиийэн көрбүтүм, аарымалаах тайаҕы охторбут этэ.  Ити бөһүөлэктэн олох ыраах быһыылааҕа. Оттон сайын кустууруугар, соболууругар илдьэ сылдьан, сонно отууга буһара охсон сиэтээччи. Мин күүһүм кыайарынан сүгэһэргэ көмөлөһөрүм. Булпутун, балыкпытын бэйэбитигэр ордоруммакка, ыалларбытыгар түҥэтэр идэлээх этибит, - диэн Мария Дмитриевна оҕо сааһын умнуллубат түгэннэрин бу баардыы өйдүүр. 90 саас диэн ытыктанар, бэлиэ саас. Кини бу сааһыгар диэри өйө-санаата дьэҥкэтин сөҕүөххэ сөп, ол курдук кини туох, ханна, хаһан буолбутун,  ким аатын, араспаанньатын барытын чуолкайдык ууран биэрэр сэргэх сэһэнньит. Төрөөбүт Лииндэтин туһунан төһө баҕарар кэпсиир сир түннүгэ киһи кини.  

– Төрөөбүт сирим туһунан билиһиннэрдэххэ, бэйэтэ эмиэ туспа  устуоруйалаах. Лииндэ үрэх үөһээ тардыытын сиринэн тайаан сытар дойду. Билиҥҥитэ Бүлүү, Эдьигээн, Өлөөн быыстара.

Биһиги нэһилиэкпит П.А. Ойуунускай САССР Киин ситэриилээх кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн олорон 1925 сыл от ыйын 16 күнүгэр бэйэтин ыйааҕынан Эдьигээн оройуонун «Лииндэ нэһилиэгэ» диэн аатынан тэриллибитэ. Бу ыйааҕынан  Лииндэ үрэх эҥээр 5 колхуоһу холбоон – Бүлүүттэн Чорду, Дьооху, Кэлтээки уонна Өлөөнтөн Оһоҕостоох, Солоҕон колхуостары биир Лииндэ нэһилиэккэ киллэрбиттэр. Өбүгэлэрбит түҥ былыргыттан бултаан, балыктаан, таба ииттэн олорбуттар.

Сэрии ыар тыына билигин да ааспат...

Мария Дмитриевна харааста саныыра, хомойоро ханна барыай. Сэрии ыар тыына билигин да ааспат.

– Билигин биһиги көлүөнэ олох аҕыйаатыбыт. Саха Сиригэр  тарбахха баттанар сэрии кыттыылаахтара хааллылар,  олоххо дьулуурдарынан уонна дьылҕа хаан биэрбитинэн  туруулаһаллар. Тыыл бэтэрээннэрэ эмиэ кэм кэрдии ыйааҕынан баран иһэллэр. Оннук, кэлиҥҥи статистика биллэрэринэн, өрөспүүбүлүкэҕэ 1500  кэриҥэ тыыл бэтэрээнэ баар.  Мин 2000 с. бэтэрээннэр сэбиэттэригэр кэлэрбэр Эдьигээн улууһугар 184 тыыл бэтэрээнэ баара, билигин бүтэһик дааннайынан 10 кырдьаҕас хааллыбыт. Кэлин түөрт сыл ыам ыйын 9 күнүн дойдубар Эдьигээҥҥэ көрсөбүн. Оҕолорум сөмөлүөккэ билиэти эрдэ ылаллар. Быйыл да билиэттээхпин, Кыайыы 80 сылын дойдубар көрсүөҕүм.

Биһиги, Саха Сирин кырдьаҕас көлүөнэ дьоно, бастакы Бэрэсидьиэммитигэр Михаил Ефимович Николаевка махталбыт улахан. Кини ыйааҕынан 1935 сылы хабан туран төрөөбүттэр тыыл бэтэрээннэрин ахсааннарыгар киирбиппит. Арассыыйаҕа, 1931 сылга диэри төрөөбүттэр тыыл бэтэрээнигэр киирсэллэр.

Ыарахан кэм, уоттах сэрии бара турарын, оннооҕор мин оҕо киһи оччолорго дьэҥкэтик өйдөөн хаалбытым. Дьон ыарахан олохтооҕо, аччыктааһын да баара.  Таба ыстаадатын биригэдьиирэ Иванов Семен Васильевич диэн киһини  биир табаны өлөрөн дьоҥҥо түҥэппитигэр хаайыыга ыыппыттара. Ыксаан, муҥур уһукка тиийэн ол көҥүл биэрээхтээбит. Кэлин хаайыыттан тыыннаах эргиллээхтээбитэ.

Биир күн  итинник  балааккабытыгар тугу эрэ гына сырыттахпына, тыа-уус бөҕө буолла, табаларбыт туохтан эрэ үргэн балааккабыт таһынан тамайан аастылар. Ким да суох, соҕотохпун. Куттанан балааккабыт хайаҕаһынан көрө, кыҥастаһа сатыыбын. Кыһыл былаах диэн биир таптыыр табам барахсан ойон кыыратан ааста. Олох куоттулар, ырааттылар. Мин бэйэм табалары тохтоппоппун диэн син өйдүүбүн. Аны ити куоппут табаларбытын ирдэһэн аҕабын тутан хаайыыга ыытыахтара диэн куттанным ахан уонна ол балааккам хайаҕаһынан көрө тураммын аҕабын аһыйан ытаатым. Табаларбын аһымматым, өссө кыыһырдым. Соннук, ол 6 саастаах оҕо сэрии ыарын, кытаанах кэми өйдөөн хаалар эбит.   

Сэрии кэмигэр аҕам итинник 6-7 саастаах кыыһы батыһыннара сылдьан бултаан, түүлээхтээн дойдубут хааһыната кэҥииригэр, кыайыы туһугар балайда кылаатын киллэрбитэ диэн сыаналыыбын.  

Оччолорго тырааныспарбыт диэн таба дьаама. Биһиги өрүстэн хас эмэ сүүһүнэн килэмиэтир тэйиччи, түҥ тайҕа, үрэх баһа сиригэр сонун сойон, кэлин кэлэр буоллаҕа. Ол да буоллар бөһүөлэкпитигэр интэринээттээх начаалынай оскуолалаахпыт. 1942 сыллаахха   Чурапчылары хоту көһөрүү кэмигэр  Эдьигээҥҥэ бэрт элбэх колхуостааҕы өрүһүнэн борохуотунан аҕалбыттара. Үгүстэрин Өлүөнэ эҥэр балыктааһыҥҥа хаалларбыттара.  Ити сыл мин 7 сааспын туолан оскуолабытыгар бастакы кылааска бардым. Бастакы учууталым Чурапчытааҕы педучилище выпускнига Варламов Иннокентий Андреевич диэн, Чурапчы көһөрүүтүгэр түбэһэн кэлбит уонна биһиги нэһилиэкпитигэр учууталынан ананан, эдьиийинээн кэлбит. Сэрии бүппүтүн, Кыайыы буолбутун биһиги Ньычаалаах күөл үрдүгэр истибиппит. Сайын этэ, сонун оннук хойутаан кэлэрэ.  

Сэриини кытта ситимниир биир өйдөбүлүм диэн, 1947 сыллаахха биһиги бөһүөлэкпитин көһөрөн, Өлүөнэ эбэ кытылыгар Хонор Аппа диэн сиргэ аҕалбыттара. Онно оскуола суох буолан, өрүс уҥуор Сыалаах нэһилиэгин оскуолатыгар 4-с кылааска таһаарбыттара. Онно Чурапчы көһөрүүтүгэр кэлбит хас да оҕону кытта бииргэ  үөрэммиппит.

Сэрии сылларыгар тыыннаах хаалбыппытыгар махтанарым диэн интэринээт баарыгар. Манна киирбит оҕо тыыннаах хаалара биллэр этэ. Аччык, аас-туор олох, сэрии алдьархайа  олус элбэх оҕону илдьэ барбыта. Ону кытта Эдьигээҥҥэ сэрии кэмигэр райисполком бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит, улуу булчут, биһиги Эдьигээннэр сүдү киһибит Николай Васильевич Шемяков аатын киэн тутта, махтана, сүгүрүйэн туран ааттыах кэриҥнээхпин. Аҥаардас ликбез үөрэхтээх, стахановец, кэлин ССРС Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаата, П.А. Ойуунускайдыын бииргэ сылдьыспыт, үлэлээбит киһи мин олохпор эмиэ улахан оруоллаах. Эдьигээн оскуолатын 7-с кылааһын бүтэрбиппитигэр , олохтоох үөрэхтээх каадырбыт суох диэн, биһигини 10 оҕону талан, алларааттан Дьокуускайга өксөйөн  иһэр  борохуоту тохтотон баарсатыгар олордон үөрэххэ ыыппыта.    

ххх

Далааһыннаах далбар хотун

Мария Дмитриевна бүгүн үбүлүөйдээх күнүгэр оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ эҕэрдэлиэхтэрэ, күндү киһилэригэр сылаас, истиҥ махтал тылларын аныахтара. Бу таһаарыыга салгыы бүгүҥҥү үбүлүөйдээх далбар хотуммут оҕолоро, чугас дьоно кини туһунан тугу саныылларын, кэпсииллэрин билсиэҕиҥ.

Манна диэн бэлиэтээтэххэ, кыра кыыһа Яна Сергеевна Андреева кулун тутар 5 күнүгэр  Ил Түмэҥҥэ ыытыллыбыт  Саха Сирин үлэһит дьахталларын бастакы сийиэһин 100 сылыгар, Улуу Кыайыы 80 сылыгар анаммыт Саха Өрөспүүбүлүкэтин парламентарий дьахталларын уопсастыбаннай-бэлитиичэскэй кулуубун киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар Эдьигээн улууһун аатыттан кыттыбыта. Ону тэҥэ, Эдьигээн оройуоннааҕы Мунньаҕын (Суглан) дьокутаатын быһыытынан  «Бастыҥ дьахтар - дьокутаат» өрөспүүбүлүкэтээҕи кэтэхтэн куонкуруска кыттан, кыайыылааҕынан биллэриллибитэ уонна I истиэпэннээх Дипломунан наҕараадаланна.

"Ийэбит Мария Дмитриевна Софронова Эдьигээн Лииндэтигэр күн сирин көрбүт дьоллоох. Сэрии саҕаланыытыгар алталаах кыысчаан оонньооботох оҕо сааһа бу эргин тыаларынан, күөллэринэн ааспыта. Күн күбэй ийэбит олох ыарахана диэн тугун этинэн-хаанынан билбит киһи. Эдьигээн 7 кылаастаах оскуолатын бүтэрэн, 1952 сыллаахха олоҕун аартыгын тэлэр идэтигэр, Дьокуускайдааҕы фельдшерскай-акушерскай оскуолаҕа киирбитэ.

Идэтин толору баһылаабыт эдэр исписэлииһи Эдьигээн Натааратыгар фельдшерскэй-акушерскай пуун сэбиэдиссэйинэн аныыллар. Эдэр салайааччы дьоҥҥо истиҥ сыһыаннаах, сымнаҕас илиитинэн, холку майгытынан биһирэтэрэ.

Үлэтигэр бэриниилээх, толоругас, холобур буолар эдэр кыыһы бэлиэтии көрөн, комсомол оройуоннааҕы кэмитиэтигэр иккис сэкиритээринэн талаллар. Оччотооҕу комсомолецтар күүстэринэн Эдьигээн сэлиэнньэтин кулууп дьиэтэ дьэндэйбитэ, нэһилиэги тупсарыы үлэтэ балысханнык барбыта. Хас биирдии ыытыллыбыт үлэни Дьокуускайга кэлэн отчуоттууллара. Манна эдэр салайааччы сатабыллаах үлэтэ биһирэнэрэ, холобур буолара. Эдэр киһи бастыҥ көрдөрүүлээх ыччаттар ахсаннарыгар киирэн, аан бастаан тэриллибит устудьуоннар уонна ыччаттар бэстибээллэрин кыттыылааҕа буолар чиэскэ тиксэр.

Таһаарыылаах үлэ үөһүгэр сылдьан, дьылҕатын бэлэҕин, тапталлаах кэргэнин, Горнай улууһун чулуу уолун Сергей Андреевы көрсөн, ыал буолаллар. Сергей Степанович партийнай оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар Мария кэргэнин өйөөн, соҕуруу олохсуйаллар. Красноярскай куоракка патронажнай сиэстэрэнэн, Новосибирскайдааҕы травматология уонна ортопедия институтугар дьуһуурунай сиэстэрэнэн үлэлиир. Бу оргуйар олох үөһүгэр эдэр ыал икки улаханнара - Степан уонна Петр күн сирин көрөллөр.

Соҕуруу дойдуттан «эбиллэн» кэлэн, аҕаларын үлэтинэн ананан Мэнэ-Хаҥалас Наахаратыгар олохсуйаллар. Манна дьиэ кэргэҥҥэ бастакы кыыс oҕo Татьяна дьылҕа бэлэҕэ буолан төрүүр. Икки кыраларын Янаны Горнай Солоҕонугар, Дмитрийи Эдьигээн Баахынайыгар үлэлии олорор кэмнэригэр оҕолоноллор.

Олох барахсан киһи дьылҕатын ханнык эмэ кэрдииһигэр биһигин ыйаабыт сиригэр сиэтэн аҕалар дьиктилээх. Мария Дмитриевна Мэҥэ-Хаҥалас Наахаратыгар, Горнай Солоҕонугар, Кэбээйи Тыайатыгар, Эдьигээннэ бүттүүнэ 50 сыл устата доруобуйа эйгэтигэр үтүө суобастаахтык үлэлээн, дьон махталын ылбыт, элбэх киһиэхэ олох кэрэтин бэлэхтээбит үрүҥ халааттаах аанньал буолар. Кини оройуон бэтэрээннэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлээн, билигин да нэһилиэк бары тэрээһиннэригэр өрүү инники күөҥҥэ сылдьар. Нэһилиэк дириҥ, баай историятын тиһэн «Лииндэ нэһилиэгэ» кинигэ тахсыытыгар сүҥкэн кылааттаах. Мария Дмитриевна билигин кэнчээри ыччакка сүбэтинэн-аматынан, биир дойдулаахтарын сүрэҕин сылааһынан, дууһатын сырдыгынан угуттуу сылдьар үтүөкэннээх киһи.

Эбэбитинэн киэн туттабыт

Оҕо сааспыт кэрэ кэмнэрэ күндү киһибитин - эбэбитин кытта ситимнээхтэр. Сыл ахсын эбэбитигэр дэриэбинэҕэ сайылыы атаарылларбыт. Hahaa да үчүгэй буолара, эбэбит сылаас тапталыгар сууланан көҥүл көччүйэ, төһө баҕараргынан күөлэһийэ сылдьарыҥ...

«Куоракка төрдүс этээстэн кирилиэһинэн түһэн, таһырдьаны булаҕын. Эбэбит дьиэтигэр - ааны арыйа баттаатын да, таһырдьа баар буола түһэҕин. Куорат оҕолоругар онтон ордук туох дьоло кэлиэй. Эбэм астаабыт aha наһаа да минньигэс буолара. Куруук хобордооххо сымыыт бyhapapa, сылабаарга чэй өрөрө. Сылабаардааҕын иһин, дьоммор кэлэн, эбэм «муха-цокотуха» эбит диэн кэпсээн күллэрэрим», - диэн сиэнэ Ньургун кэпсиир. «Билигин тэйиччи да сырыттарбын, эбэм куруук аттыбар баар. Мадридка олорон, өрүү сибээспитин быспакка кэпсэтэбит. Дойдубар күүлэйдии кэллэхпинэ, эбэбэр атаахтаан, oҕo сааспын санаан ылабын. Кини аатынан сүрэхтэнэн, Мария диэн ааттаахпыттан киэн туттабын. Эбэм - мин холобур оҥостор күндү киһим», - диэн Маша ахтар. «Эбэбитигэр өрөбүллэргэ хоно-өрүү тиийэн, атаахтаан кэлэрбит. Сарсыардааҥы аһылыкпытын ороҥҥо аҕалара, оннук маанылыыра. Дьүөгэлэрин кытта лотуолууллара, онон оскуолаҕа киириэхпит инниттэн сыыппаралары эндэппэккэ билэрбит», - диэн Рита, Сережа кэпсииллэр.

Мааны саҥаспыт

Афанасий Степанович АНДРЕЕВ, РФ геологиятын туйгуна маннык сэһэргиир:

- Ытыктыыр саҥаспыт Мария Дмитриевна улахан убайбытыгар Сергейгэ олоҕун apгыһа буолан, 24 сыл устата дьоллоохтук олорбуттара. Истиҥ сырдык санаалаах, эйэгэс, сэмэй кийииппитин көрдө-көрөөт, сөбүлээбиппит. 5 оҕону төлкөлөөн, Андреевтар удьуордарын салгыыр ыччаттары бэлэхтээбититтэн, биһиги аймах махталбыт мунура суох.

Убайбыт Сергей оҕолоро кыра эрдэхтэринэ, олохтон туораабыта. Мария Дмитриевна соҕотохпун, кыайбаппын диэн тохтоон турбакка, оҕолорун тустарыгар сыратын-сылбатын ууран, киһи-хара оҥортоон, үлэһит-үөрэхтээх дьон бэртэрин иитэн таһаартаата. Ол курдук, Петр СР тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна, Татьяна - үөрэҕирии туйгуна, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, «Учууталлар учууталлара», Ил Дархан гранын, Кирилл уонна Мефодий аатынан бириэмийэ хаһаайката, Яна - норуот хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ.

Күндү киһибит барахсан

Оҕолор ийэлэрин туһунан бу курдук истиҥник ахталлар:

- Ийэбит кыратыгар ийэлэрин сүтэрэн, бырааттаах балтын көрөн, аҕатыгар илии-атах буолан, дьиэ ис-тас үлэтигэр, оннооҕop булка, балыкка тэҥҥэ сылдьар тутаах көмөлөһөөччү буола улааппыта. Бултарын тэҥҥэ acтahapa, ыалларын күндүлүүллэрэ. Ийэбит бу ылбыт сатабыла олоҕор элбэххэ көмөлөспүтэ. Эдэр сылдьан, «Вихрь-25» мотуорун собуоттаан, балыктыы, илим көрө барара. Бултуурун, айылҕалыын алтыһарын сөбүлүүр. Күндү түүлээхтэн биһиэхэ барыбытыгар бэргэһэ, саҕынньах, унтуубут билэтин сиэдэрэй гына тигэр. Быйыл орто уолугар курумуу тигэн бэлэхтээтэ. Бары олус үөрэбит, ийэбит бачча сааһыгар диэри оҕолуу бүөбэйдиириттэн, биһиги туспутугар кыһалларыттан.

Oҕолор бары өйдүүбүт, ийэбит хайдах курдук үлэтигэр бэриниилээҕин. Медик киһи чугас дьонун туһугар эрэ буолбакка, бүтүн оройуон дьонун туһугар күннэтэ түбүгүрэр. Кини сылаас, сымнаҕас илиитинэн төһөлөөх элбэх киһи олох дьолун билэн, сомсон сырыттаҕа...

Новосибирскай, Красноярскай куораттарга бииргэ үлэлээбит дьүөгэлэрин кытта күн бүгүнүгэр диэри билсэр, күүлэйдии баран кэлэр. Сиэнэ Рита эбэтин дьүөгэтигэр 5 сыл олорон үөрэнэн, Новосибирскайдааҕы техническэй университеты бүтэрэн, аска-үөлгэ инженер-технолог идэтин баһылаан, билигин Дьокуускайга үлэлиир. Ити курдук, ханна да тиийдэрбит, төрөппүттэрбит доҕотторо, ийэбит дьүөгэлэрэ күүс-көмө, өйөбүл-тирэх буолаллар.

Ийэбит - хаһаайка бастыҥа. Туппута эрэ кэрэхсэнэр, оҥорбута эрэ барыта сандаарар. Дьиэбит толору сибэккинэн симэнэрэ, олордубут оҕуруота быйаҥынан күндүлүүрэ. Аны, асчыт мааныта, билигин да минньигэс бөрүөгүнэн, сандалы бэрэскитинэн оҕолорун, сиэннэрин, хос сиэннэрин маанылаан тоһуйар.

Кыра бырааппыт 5-с кылааска үөрэнэ сырыттаҕына, 1983 сыллаахха аҕабыт ыарахан ыарыыттан олохтон туораабыта. Ийэбит 5 оҕону соҕотоҕун иитэн-үөрэттэрэн, ыал оҥортоон, сиэннэрин, хос сиэннэрин тапталларынан угуттанан олорор. Күндү киһибит, өссө да уһуннук, дьоллоохтук олор, кырдьар диэни билиммэккэ биһигини куруук үөрдэ-көтүтэ сырыт диэн алгыыбыт!"

Бэлэмнээтэ Алексей МАТВЕЕВ

Хаартыска М.Д. Софронова архыыбыттан