Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -13 oC

«Якутия помнит/Саха Сирэ умнубат» норуот дьокутааттарын эстафетатын бүгүн Ил Түмэн  норуодунай дьокутаата, саппаас капитана, «Партийнай килбиэнин иһин», «Партия иннигэр үтүөлэрин иһин» уордьаннар, «Үлэҕэ килбиэнин иһин» мэтээл, «Гражданскай килбиэн» бэлиэ хаһаайыннара,  Чурапчы улууһун уонна Хатылы нэһилиэгин  ытык киһитэ, социальнай сулууспа туйгуна, социальнай эйгэ бочуоттаах үлэһитэ  Семен Иванович Никитин салҕыыр. Кини биһиги,  «Ил Түмэн» эрэдээксийэтэ, саҕалаабыт бу бырайыакпытын өйөөн туран, бэйэтин аҕатын туһунан ахтыытын ыытта.

«Якутия помнит/Саха Сирэ умнубат» норуот дьокутааттарын эстафетатын бүгүн Ил Түмэн  норуодунай дьокутаата, саппаас капитана, «Партийнай килбиэнин иһин», «Партия иннигэр үтүөлэрин иһин» уордьаннар, «Үлэҕэ килбиэнин иһин» мэтээл, «Гражданскай килбиэн» бэлиэ хаһаайыннара,  Чурапчы улууһун уонна Хатылы нэһилиэгин  ытык киһитэ, социальнай сулууспа туйгуна, социальнай эйгэ бочуоттаах үлэһитэ  Семен Иванович Никитин салҕыыр. Кини биһиги,  «Ил Түмэн» эрэдээксийэтэ, саҕалаабыт бу бырайыакпытын өйөөн туран, бэйэтин аҕатын туһунан ахтыытын ыытта.

Аҕабыт олоҕо салҕанар 

— Биһиги күндү аҕабыт  Иван Данилович Никитин — Аҕа дойду Улуу сэриитин уонна үлэ бэтэрээнэ. Кини баара буоллар бу  2020 сыл тохсунньу 20 күнүгэр 108 сааһын туолуо этэ. Аҕабыт  Көбөдөк ийэтин ууһуттан төрүттээх киһи, 9-с көлүөнэҕэ дылы сурукка тиһиллибит биэс бииргэ төрөөбүттэр Чыраадыма үрэҕэр Ньылахыга кыстыктанан, Сантараакка сайылыктанан олорбуттара.  Бэйэтин олоҕо-дьаһаҕа, үлэтэ-хамнаһа төрөөбүт дойдутун, дьонун-сэргэтин ортотугар ааспыта. Аҕабыт оччотооҕу тыа ыалын оҕото буолан, олус сэмэй этэ, дьон кыһалҕатын кыһалҕа оҥосто улааппыта.

7361187d 102e 4eb3 bf50 208740bf119a копия

Кыра эрдэҕиттэн дьиэ ис-тас үлэтигэр, сайынын оттооһуҥҥа,  от-мас бэлэмнээһинигэр бииргэ төрөөбүттэрин батыһыннара сылдьара. 1925 сыллаахха Сылаҥ нэһилиэгин Эмпэ учаастагар бастакы начаалынай оскуола аһыллыбыта. 1926-1927 үөрэх дьылларыгар, аан бастаан 14 сааһыгар 1-кы кылааска үөрэнэ киирбитэ. Кини бастакы учуутала Григорьев Гаврил Михайлович этэ. Кэлин даҕаны кырдьаҕас учуутала куораттан тахсан, аҕабытыгар хонон-өрөөн киирэрэ. Олус истиҥник, уһун киэһэни быһа кэпсэтэллэрэ. Аҕабыт Эмпэ начаалынай оскуолатын бүтэрэн, 1936-1937 сылларга САССР наркомпроһун иһинэн Дьокуускайдааҕы политпросвет үлэһиттэрин кууруһун куоракка үөрэнэн бүтэрбитэ. Ол кэнниттэн баартыйа Чурапчытааҕы райкомун уурааҕынан Одьулуун нэһилиэгэр тахсан,  хомсомуол сэкирэтээринэн талыллан үлэлиир. Бу сылларга Былатыан Ойуунускай кэлэригэр, Сантараат сайылыгар тырыбыына туттарар. Оччотооҕу хомсомуоллар нэһилиэккэ, култуурунай өрөбөлүүссүйэни олоххо киллэриигэ, үөрэҕэ суох дьону ааҕарга-суруйарга үөрэтиигэ, дьиэттэн хотону араарыыга, сир түҥэтигэр, трахоманы, о.д.а. сыстыганнаах ыарыылары утары араас элбэх өрүттээх аҕытаассыйалыыр-маассабай, өйү-санааны уһугуннарар үлэлэри  ыыталлара.  Икки сыл үлэлээбитин кэннэ, Чурапчы оройуонун типографиятыгар наборщигынан үлэҕэ аныыллар. Бу үлэлии сылдьан ыал буолан, дойдутугар «Коммунизм кыһата» холкуоска тахсан үлэлиир. 1940-1941 сыллаах кыстыкка оттоон баран, ол отторун сиэтэ сүөһү үүрэн киирэн, Нам оройуонугар аҕатын, оҕолорун илдьэ барбыттара. Бэйэтэ өрүскэ киирэн, сылгы аһатар уонна ферма сэбиэдиссэйинэн ананар. Ити олордохторуна, аҕата Дайыла 1941 сыллаахха ыалдьан өлбүтэ. Иван Данилович эдэр эрдэҕинэ сытыы-хотуу, кэлэр-барар киһи, уопсастыбаннай үлэҕэ көхтөөхтүк кыттан сылдьыбыта. 

Ол курдук, «Коммунизм кыһата» холкуостан хаһыа да буолан Ааллаах Үүҥҥэ таһаҕас таһыытыгар, хаста да холкуоһун дьонун салайан илдьэ бара сылдьыбыта. Айанын кэмигэр элбэх эрэйи, кыһалҕаны көрсүбүтүн кэпсиир буолара.

Аҕа дойду Улуу сэриитэ саҕаламмытыгар, саастыылаахтарын кытары 1942 сыллаахха бэс ыйыгар, Чурапчыттан Аллараа Бэстээххэ дылы сатыы тиийэн аармыйаҕа барар. Бастаан Өлүөнэ эбэ устун уунан, онтон тимир суолунан Свердловскай уобаласка тиийэн, Уралга Бершеть байыаннай лааҕырга байыаннай үөрэҕи ааһар. Ити кэнниттэн фронҥа тиийэн 181-с строевой дивизияҕа 40-с стрелковай биригээдэҕэ, 67-с байыаннай батальонҥа минер-саперунан ананар. Сапер быһыытынан биһиги чаастарбыт кимэн киирэллэригэр, өстөөх иитэлээбит миинэлэрин ыраастыыр, разведкаҕа түүн  өстөөх оборуонатын туоруур суолларын бэлэмниир, өрүстэргэ тиэхиньикэ туорууругар анаан муоста тутуһар, инженернэй мэһэйдэри, тутуулары, понтоннай муосталары туруораллар. Аны санаатахха, сүрдээх сэрэхтээх, олус эппиэттээх байыаннай бирикээһи толорбут эбит. Итиннэ миинэ ыраастыы сылдьан, сыыһа-халты туттууттан сылтаан миинэ эстэн, араас түбэлтэлэргэ табаарыстара суорума суолланалларын туһунан мэлдьи долгуйа, уйадыйа кэпсиирэ.

Бу уоттаах кыргыһыыга сылдьан, атаҕар бааһыран госпитальга эмтэнэн тахсан, 243-с отдельнай өрөмүөннүүр батальоҥҥа минер-сапер быһыытынан  Сталинград куорат туһаайыытынан Польша сиригэр-уотугар тахсан, Варшава куораты босхолооһунҥа кыттар.

Аҕабыт бойобуой наҕараадалара:  «ССРС Гвардията» бэлиэ, «Бойобуой үтүөлэрин иһин», «Варшаваны босхолооһун иһин», «Германияны кыайыы иһин».  «Кыайыы 20 сыла», «Кыайыы 25 сыла» бэлиэлэр, «ССРС Сэбилэнилээх күүстэрин 50 сыла» үбүлүөйүнэй мэтээллэрдээх.

Аармыйаттан кэлэригэр кэргэнэ Натааһа ыарыһах буолан тоһуйар, ол кэннэ өр буолбакка бу олохтон эрдэ туораахтыыр. Онон аҕабыт үс оҕотун кытары аҥардас туран хаалбыта.

Салгыы дойдутугар эйэлээх олоҕу чөлүгэр түһэриигэ үлэлиир. Үксүн таһаҕас таһыытыгар сылдьыбыта. Оччолорго үлэни кыайар дьону үксүн үстүү-түөртүү көлөнөн, Дьокуускайтан таһаҕас таһыытыгар аныыллара. Аҕабыт Иван Данилович баһылыктаах Афанасий Николаевич, Николай Егорович Макаровтар уонна Платонов Семен Петрович буоланнар, ол дьыл үлэҕэ анаммыттара. Биир оннук сырыыларыгар, куораттан төннөн иһэн, Төҥүлү таһыгар Горькай аатынан холкуос "Мара" диэн пиэрмэтигар таарыйан, тохтоон, көлөлөрүн сынньата сылдьан пиэрмэҕэ түөрт кыыс ыанньыксыттыылларын сылыктаан ааспыттар. Саастаахтара Иван Данилович кэргэн кэпсэтэргэ этии киллэрбит уонна «үллэртээбит»: «Мин, саастаах киһи, оҕолоох Максимова Вераны, Сэмэн бэтэринээр Еленаны, Охонооһой буоллаҕына Өкүлүүнү, оттон эдэр киһи Ньукулай кырасаабысса Натааһаны ылыаҕыҥ», — диэн быһаарбыт. Бары сөбүлэһэн, хаста да кырынан билсэн-кэпсэтэн, биир күн төрдүөннэрин сүгүннэрэн бараллар. Ол курдук, Горькай аатынан холкуос түөрт үлэһититтэн биир күн илии соттор, онтон «Коммунизм кыһата» дьоно: «Холкуоспут түөрт үлэһит илиинэн эбиллэр», —диэн туһугар үөрүү-көтүү, үллэҥнэһии бөҕө буолбуттар. Биһиги ийэбит Вера Васильевна Максимова үрдүк соҕус уҥуохтаах, номоҕон дьүһүннээх дьахтар этэ, кэлээт даҕаны ыанньыксыттаабыт. Юрий диэн батыһыннаран аҕалбыт уоллааҕа. Иван Даниловичтан биэс оҕолонон «Ийэ албан аата»  мэтээл кавалера буолар. Кэлин, элбэх оҕону ииппитин иһин, иккиһин ити мэтээли ылбыта. Ийэбит бастакы кэргэнэ сэрииттэн ылбыт баастарыттан сылтаан дойдутугар кэлэн баран уһаабатах үһү. Кинилэр төһө да икки өттүттэн оҕолордоох дьон буоллаллар, олус эйэлээхтик, быр-бааччы ыал буолан, Уһун Күөл дэриэбинэтигэр бэркэ үлэлээн-хамсаан олорбуттара.

Мин 1950 сыллаахха саас, кулун тутар 3 күнүгэр, ыал буолбуттарын кэннэ бастакы оҕонон күн сирин көрбүтүм. Сотору кэминэн инилэрим Иван, Вера, Петр уонна Мотя төрүүллэр. Онон барыта 9  оҕо буолан бииргэ иитиллибиппит. Убайдарым, эдьиийдэрбит Бэрэ учаастагар олорон Булгунньахтаах оскуолатыгар, сорохпут интэринээккэ олорон үөрэммиттэрэ. Кэлин убайбыт Ньукулай уонна Ааныс Чурапчыга салгыы үөрэммиттэрэ. Убайым Дьууруй Кытаанахха үөрэммитэ. Мин оскуолаҕа киирэр сылбар Булгунньахтаах оскуолатын Уһун Күөлгэ көһөрбүттэрэ. Онон Надя Сылаҥҥа үөрэҕин салҕаан иһэн, куоракка тиийэн үөрэммитэ. Улахан эдьиийбит Анна кэргэн тахсан, Кытаанах нэһилиэгэр туһунан ыал буолбута. Кыралар бары дьоммутун кытары бииргэ сылдьыбыппыт. 1961 сыллаахха муус устар 3 күнүгэр ийэбит эмискэ ыалдьан күн сириттэн букатыннаахтык барар. Эмискэ ийэтэ суох хаалар олус ыарахан, эрэйдээх этэ. Онтон ыла аҥаардас аҕаҕа улааппыппыт. Оччолорго бэкээринэ нэһилиэккэ суоҕа, килиэби эдьиийбинээн Надялыын бэйэбит мэһийэн буһарарбыт. Кыраларбытын бэйэбит көрөрбүт, таҥас-сап сууйуута барыта биһиэхэ тиксэрэ. Тулаайах хаалбыт кэммитигэр араас үчүгэй санаалаах дьон көмөлөрүнэн, үтүө сүбэлэринэн бэйэ-бэйэбитин көрсөн, атахпытыгар туран киһи-хара буолбуппут. Күһүн үөрэх дьыла саҕаланнаҕына биирдэ тарҕаһарбыт. Үөрэх дьыла бүттэҕинэ, бары дьиэбитигэр мустан, биир остуол тула олорон аһаан-сиэн улааппыппыт.

Биһиги аҕабыт Иван Данилович, олоҕун тиһэх кэмнэрин Чурапчыга олорбута уонна үлэлээбитэ. Кини тас ыалларын, биир дойдулаахтарын кытары олус эйэлээҕэ. Кинилэр кыһалҕаларын кыһалҕа оҥосторо, мэлдьи өйүү, сүбэлии сылдьара. Кини биир ураты дьарыга — оһохчут этэ. Тэрилтэлэргэ биһигини, уолаттарын, илдьэ сылдьан дуогабар түһэрсэн, оһох оҥорон, кыһыҥҥы оттук маһы бэлэмнээн харчы аахсарбыт, сайынын окко ыыталыыра.  Аҕабыт оччотооҕу тиийиммэт-түгэммэт кэмнэргэ биһигини үлэлэтэн, харчы булунарга, үлэни сыаналыырга дьоһуннук ииппитэ. Кини биһигини төрөөбүт дойдуну таптыырга, кырдьыксыт буоларга, ылыммыт дьыаланы тиһэҕэр тиэрдэргэ бэйэтин үтүө холобурунан үөрэппитэ. Дьэ, ол да иһин кини биэс уола бэһиэн Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр баран ытык иэспитин чиэстээхтик толорон, элбэх махтал суруктаах, бырабыыталыстыбаттан тиийэ наҕараадалардаах кэлбиппит. Кини кэриэһин толорон, олох эстафетатын ыччаттарбытыгар биэрэбит. Ол курдук, тоҕус оҕоттон 35 сиэннээх, 40-тан тахса хос сиэннээх, төрөөбүт дойдутуттан  харыс да сири халбарыйбакка,  сэрии-үлэ бэтэрээнэ  Никитин Иван Данилович бу сиргэ суоҕун да иһин,  олоҕо салҕанар!

Кини кэнчээри ыччаттара Сэбиэскэй систиэмэ эстибитин да иһин,  олоххо ылбыт уопуппутунан, төрөөбүт Чурапчыбыт култуурунай, экэнэмиичэскэй сайдыытыгар сэмэй кылааппытын киллэрэн кэллибит. Улаханнык убаастыыр аҕабыт, эһэбит уонна хос эһэбит, Улуу Кыайыыны уһансыбыт фронтовик, сэрии уонна үлэ бэтэрээнэ олоҕун бүүс-бүтүннүү ыраас суобаһынан, бар дьонун туһугар анаабытыттан биһиги, кини оҕолоро, аҕабытынан киэн туттабыт итиэннэ соргулаахтык олорорго, үлэлииргэ-хамныырга туруулаһабыт, айабыт-тутабыт.


 Убаастабыллаах Саха сирин олохтоохторо

Yakutia-pomnit.ru сайтка киирэн билсэргитигэр сүбэлиибит уонна  Адрес электронной почты защищен от спам-ботов. Для просмотра адреса в вашем браузере должен быть включен Javascript.  диэн электроннай почтаҕа суруйууларгытын күүтэбит.   Билсэр төлөпүөннэргит: 89644170467, 89618695654. Инстаграм: @yakutia_pomnit

Бары кыттыһан өрөспүүбүлүкэтээҕи өйдөбүнньүк кинигэни оҥоруоҕуҥ!

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23