Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Хаҥалас улууһун Улахан Аан бөһүөлэгэр «Эрэл» оҕо уопсастыбаннай түмсүүтүгэр, өссө былырыын, салайааччы Надежда Громова ыҥырыытынан, ыалдьыттыы: үлэни-хамнаһы билсэ, оҕолору кытта кэпсэтэ, кинилэргэ көмө, тирэх буолар сыаллаах бара сылдьыбыппыт. Үөрэхтээһин систиэмэтигэр суруналыыстыка, эргиэн эйгэтиттэн кэлбит эдэр киһи – Надежда Петровна, олус сэргэхтик, интэриэстээхтик үлэлээн эрэр эбит диэн сэмээр хайгыы көрбүппүт.

Хаҥалас улууһун Улахан Аан бөһүөлэгэр «Эрэл» оҕо уопсастыбаннай түмсүүтүгэр, өссө былырыын, салайааччы Надежда Громова ыҥырыытынан, ыалдьыттыы: үлэни-хамнаһы билсэ, оҕолору кытта кэпсэтэ, кинилэргэ көмө, тирэх буолар сыаллаах бара сылдьыбыппыт. Үөрэхтээһин систиэмэтигэр суруналыыстыка, эргиэн эйгэтиттэн кэлбит эдэр киһи – Надежда Петровна, олус сэргэхтик, интэриэстээхтик үлэлээн эрэр эбит диэн сэмээр хайгыы көрбүппүт.

Онтон бүгүн номнуо кинилэр ситиһии­лэрин, дьоһун бырайыактарын туһунан кэпсиир кэммит тосхойдо. Төһө даҕаны ыарахан дьыл буолан атахтаатар, эрдэттэн былааннаммыт олоххо киирэн, Улуу Кыайыы 75 сылын көрсө «Эрэл» оҕо уопсастыбаннай түмсүүтэ сэрии кэмин оҕолоругар, кэнчээри ыччакка үтүө бэлэх оҥорон уунна.

Үөрэх дьылын саҥатыгар «эрэллэр» былаан ылынан, сыал-сорук туруорунан, сэрии ыар сылларын эттэринэн-хааннарынан толору билбит, тыылга кыайыыны уһансыбыт, оччотооҕу кэм тыыннаах туоһуларын – сэрии кэмин оҕолорун, кытта көрсөргө, санааларын арыйан кэпсэтэргэ, диктофоҥҥа устан кумааҕыга түһэрэргэ соруммуттар. Үтүө саҕалааһыннарын бырайыак быһыытынан толорон, Хаҥалас улууһун баһылыгын граныгар кыттан, 30 тыһ. солк.  наҕараадаланан, үлэлэрин кинигэ быһыытынан таһаарар кыахтаммыттар.

«2017 сыллаахха улууспутугар оҕо уопсастыбаннай түмсүүлэрин үлэлэрин көҕүлүүр, социальнай хайысхалаах бырайыактарын дьаһалта таһымыгар өйүүр уонна үлэбит ис хоһоонугар салалта тус болҕомтотун ылар сыаллаах «Хаҥалас улууһун баһылыгын грана» диэн ньыманы тобулбуппут», – диэн кэпсиир «Хаҥалас эрэлэ» улуустааҕы оҕо уопсастыбаннай холбоһугун салайааччыта Наталья Шадрина.

IMG 20190513 WA0052

Сүрүн ирдэбил – оҕо бэйэтин тус толкуйунан, санаатынан суруллубут бырайыак буолуохтаах. Усулуобуйата  улахан уустуга суох эбит. Оҕолор үлэлэрин толорон баран, бастаан улуус хамыыһыйатыгар ыыталлар, онтон салгыы хаачыстыбалаахтык суруллубут үлэлэр дьүүллүүр сүбэ иннигэр көмүскэнэллэр. Ороскуоттарын, бырайыак суолтатын, көдьүүһүн туһунан оҕолор бэйэлэрэ, ыйытыыларга хоруйдаан, дьоһуннаахтык көмүскүүллэр эбит. Үс сыл иһигэр уопсайа 9 көҕүлээһин олоххо киирбитин, маннык дьаһал үлэҕэ быһаччы дьайар, олоххо ыпсар аналлааҕын коллегабыт бэлиэтиир.

Кэпсэтиибитигэр Наталья Михайловна ордук чорботон «Эрэл» бырайыагын хайҕаата: «Салайааччылара дьоҕурдаах буолан, хомуллубут матырыйаалы барытын олус бэркэ сыныйан, аттаран, эрэдээксийэлээн, дьоһун үлэни ыыппыттар. Кинигэҕэ киирбит дьон туһунан ролик устан, нэһилиэк иһинэн презентация оҥорон, кэлбит дьоҥҥо кинигэ бэлэхтээн, бырайыактарын олус тэрээһиннээхтик түмүктээтилэр».

М.Е. Васильева аатынан II Малдьаҕар орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ, «Эрэл» оҕо уопсастыбаннай түмсүүтүн лидера Лилия Федорова кэпсииринэн, бырайыагы бары күргүөмүнэн толорбуттар: 5-11 кылаас үөрэнээччилэрэ уонна оскуола учууталлара.

«Кинигэбитигэр уопсайа 26 киһи олоҕун сырдаттыбыт. Үлэбит 70-ча сирэйдээх ботуччу кинигэ буолан таҕыста. Матырыйаалбытын хамаанданан арахсан, дьиэлэри кэрийэ сылдьан, кырдьаҕастары кытта эйэҕэстик кэпсэтэн, барытын диктофоҥҥа устан ылбыппыт. Кинилэр төһө даҕаны ааспыт кэм туһунан кэпсээтэллэр, биһиги олус чугастык ылыммыппыт. Аччыктаабыттарын, таҥас-сап тиийбэтин, сэриигэ барбыттары солбуйан хара үлэҕэ сылдьыбыттарын, ардыгар олус кыраларыгар чугас дьоннорун букатыннаахтыы сүтэрбиттэрин истэн, киһи элбэх толкуйга түһэр, саҥата суох барар. Ардыгар соһуйан, сонньуйан, уйадыйан да ылаҕын…», – диэн оттомурбут куолаһынан Лилия санаатын үллэстэр.

6219F383 EED7 4D5C B33D 77F9C0C26F2A

«Күннээҕи түбүктэн тэйэн, толкуйдаан ыллахха, чугас дьоммугар тыыннаахтарына сөптөөх болҕомтону, харыстабыллаах сыһыаны, сылаас мичээри уурбакка хаалабыт диэн санааттан бу бырайыакка тиийбиппит буолуо», – диэн кэпсиир «Эрэл» оҕо уопсастыбаннай түмсүүтүн салайааччыта Надежда Громова.

Кырдьык, дьоммут баалларына ыччакка бэйэлэрэ кэпсииллэрэ, санааларын тиэрдэллэрэ быдан тиийимтиэ уонна суолталаах буолара биллэр. Аныгы көлүөнэ ааспыты «пааматынньык» эрэ курдук көрөн эрэ кэбиспэккэ, сүрэҕинэн-быарынан, өйүнэн-санаатынан ылына, толкуйдаахтык олоро үөрэнэригэр, бэйэтин ыллыгын тэлэн саҕалыырыгар маннык иитэр-үөрэтэр сыаллаах үлэ-хамнас ыытыллара биһирэниэх эрэ тустаах. Этэргэ дылы, «мөкүнү», «суолтата суоҕу», «күннээҕини» сонуннаабакка, «үтүөнү», «үйэлээҕи» үксэтэргэ холонуохха, доҕоттоор!

«Үлэбит бэчээттэнэн тахсарыгар көмөлөспүт дьоммутун, ааптар быһыытынан кыттыспыт оҕолорбутун барыларын кинигэҕэ киллэрдибит. Ол барыта суолталаах. Хас биирдиибитигэр үөрэх кэриэтэ. Дьон олоҕо, дьылҕата, кини ураты суола-ииһэ тугу эрэ саҥаны саҕар, хорсун хардыыларга сирдиир», – диэн ыччакка туһаайыытынан Надежда Петровна кэпсээнин түмүктүүр.

Хайҕаллааҕа диэн, кинигэ 100 экземплярыттан бырайыак дьоруойдарыгар, оскуолаҕа, библиотекаҕа, администрацияҕа, үлэлэспит учууталларга барыларыгар бэлэх быһыытынан туттарбыттар. Атынын нэһилиэк дьонугар-сэргэтигэр атыылаан, «Эрэл» оҕо түмсүүтүн үлэтигэр-хамнаһыгар көмө оҥостубуттар. Аныгы кэм сиэринэн, эмиэ сөптөөх дьаһаныы! Күндү ааҕааччыларбыт, бу үтүө дьыаланы кэрэхсээбит буоллаххытына @sdooykt Инстаграм сирэйбитигэр киирэн, НВК «Саха» ханаал бэлэмнээбит видеосюжетын көрөргүтүгэр ыҥырабыт. Оҕолор үлэлэрин кэрэхсээҥ, дьоһун тэрээһинэргэ кыттыһыҥ, сонун бырайыактары көҕүлээҥ! 

Кинигэ дьоруойдарын ахтыыларыттан … 

Екатерина ПЛЕТЦЕР, Ленинград блокадатын бэтэрээнэ:

—Плетцер Екатерина Александровна 1939 с. Ленинградскай уобаласка Колкино дэриэбинэҕэ төрөөбүт. Онтон 1942 с. Сталин Ыйааҕынан Покровскайга, Кирзаводка, ийэтин кытта Ультрих Юлия Михайловналыын көһөн кэлбиттэр. Аҕата Александр Георгиевич Плетцер, омуктарынан ньиэмэстэр. 1941 с. атырдьах ыйын 20 күнүгэр фашистскай Германия сэриилэрэ Ленинград-Москва икки ардыларыгар тимир суолу быспыттар. Ити кэмтэн ыла, 1941 сыл балаҕан ыйын 8 күнүттэн, 900 хонуктаах өлүүлээх-сүтүүлээх, хааннаах кыргыһыылардаах Ленинград куораты блокадалааһын саҕаламмыт. Ити кэмтэн ыла улуу ыраахтааҕы Петр I олохтообут Нева үрдүгэр турар Ленинград куоратыгар аччыктааһын, өлүү-сүтүү саҕаламмыт. Сурукка киирбитинэн, блокада кэмигэр 1 мөл. 200 тыһ. киһи өлбүт. Улуу куорат Ленинград 1944 сыл тохсунньу 27 күнүгэр биирдэ өстөөх төгүрүктээһиниттэн, блокадаттан босхоломмут. Екатерина Плетцер кэпсииринэн, 1992 с. Ленинград архыыбыттан “Ветеран Блокадного Ленинграда” диэн мэтээл уонна киниискэ кэлбит. 1995 с. “Кыайыы 50 сылынан” мэтээлинэн наҕараадаламмыт.

“Бастаан көһөн кэлэрбитигэр дьоммор ыарахан бөҕө буолуо. Мин кыра буолан ол кэми үчүгэйдик өйдөөбөппүн. Еланкаҕа бастакы кылааска киирэрбэр оҕолор саҥаларын истэн, биһиги атын омук эбиппит, туораталлар диэн онно өйдөөбүтүм. Ол эрээри бириэмэ аастаҕын аайы биһигини дьон ылынан барбыта. Үлэһит, үтүө майгылаах киһи син биир сэрии да буоллун, эйэлээх олох да буоллун, олорор, дьон ортотугар бэйэтин көрдөрөр эбит. Ийэм 61 сааһыгар өлбүтэ. Иккис дойду оҥостубут Улахан Ааныгар кистээбиппит”, – диэн Екатерина Александровна ахтар. 

Дария ФЕДОРОВА, сэрии тулаайаҕа:

Мин 1933 сыллаахха атырдьах ыйын 21 күнүгэр Улахан Аан Моонньообут диэн алааһыгар төрөөбүтүм. Аҕам барахсан мин ийэм иһигэр икки ыйдаахпар, мобилизацияҕа түбэһэн, көмүс хостуу барбыта уонна эргиллибэтэҕэ. Онон ийэм Еланкаҕа 2 кыыс оҕолоох Соломонов Павел Иванович диэн огдообо киһиэхэ кэргэн тахсан, Хоһой сиригэр, Токуруйар алааска, көспүппүт. Ийэм барахсан, мин биэстээхпэр, оҕолоноору (оҕотун кытта) өлбүттэрэ. Бииргэ төрөөбүтүм диэн суох, онон Соломонова Ылдьааналаах, Анастасияны кытта, бииргэ төрөөбүттэрим курдук, сылдьыбытым. 1942 с. аҕам сэриигэ барар аттары айааһаары акка бырахтаран, онтон эчэйэн өлбүтэ. Кини оннугар эдьиийим Ылдьаана бостууктаабыта, онтон Анастасия ыанньыксыттаабыта. Оччотооҕуга мин кинилэргэ көмөлөһөр этим. Онон сэрии кэмигэр эдьиийдэрбин кытта үлэ ыараханын, аччыктааһыны, тоҥору барытын эппинэн-хааммынан билбитим. Ынах маныы барарбар биир куопсук суораты, иэдьэгэйи хатаран сиирим. Биир быһыы килиэби киэһэ биирдэ биэрэллэрэ. Наһаа ыксаатахпына тыһаҕаһым үүтүн ытыспар ыан иһэр этим. Сайынын аҕабыт туутунан балыктыырбыт. Дьэдьэн, моонньоҕон хомуйан айахпытын минньитэрбит. Ынах хаанын өһөҕүн буһаран сиирбит, бурдук атаҕынан хааһы оҥосторбут. Уҥуоҕу мунньан, илдьиритэн, силгэтин сиирбит. Таҥас кырыымчык буолан, сайынын атах сыгынньах сылдьарбыт. Аармыйаҕа барбыт дьон булууһаларынан биһиэхэ ырбаахы тигэн биэрэллэрэ. Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр аҕыс саастаах этим. Тэлиэгэлээх атынан сэриигэ барар дьону атаара Еланкаҕа  киирбиппитин өйдүүбүн. “Сүөһүгүтүн үчүгэйдик көрөөрүҥ, харса суох элбэх үүтү ыарыҥ”, – диэн барбыттара. Дьон ытаһыы, аймалҕан бөҕө этэ. Оҥочону өргө диэри көрөн турбуппут. Аҕабыт бырааттара, улахан уола сэриигэ барбыттара уонна дойдуларыгар кыайан эргиллэн кэлбэтэхтэрэ. Сэрии бириэмэтигэр Арыыһыт Ааныс диэн эмээхсини кытта түүннэри арыыбытын дьаамҥа туттарарбыт, үтүлүк, кэтинчэ тигэргэ көмөлөһөрбүт, ону барытын фроҥҥа ыытар этилэр. 

Василий ИВАНОВ, убайдарын сэриигэ сүтэрбит кырдьаҕас

1942 с. муус устар 11 күнүгэр кадровай булчут, колхуос чилиэнэ Гаврил Иннокентьевич уонна Аграфена Михайловна Ивановтар дьиэ кэргэттэригэр кырачаан уол күн сирин көрөр. Бу биэс оҕолоох ыалга Василий Гаврильевич Иванов иккис оҕонон төрөөбүт. Сэрии инниттэн төһө да дэриэбинэттэн туспа олорбуттарын иһин, дьон айманарын син биир билэллэрэ, сэрии ыар тыына, аймалҕана кими да аһымматаҕа... Василий Гаврильевич сэрии кэмин туһунан оччотооҕу дьон кэпсээниттэн тугу өйдөөн хаалбытын, бэйэтин оҕо сааһын туһунан маннык кэпсиир. “Сэрии саҕаламмытыгар колхуоска мунньах бөҕө буолбут: арыыга, сыһыыга, харыйаҕа, пятилеткаҕа, баҕадьаҕа. Оройуонтан боломуочунай кэлэн: “Сэрии буолла! Германия Сэбиэскэй сойууһу сэриилээтэ!”, – диэн айдаан бөҕө тардыбыт. Дьон соһуйуу бөҕөнү соһуйбуттар. Уоттаах сэриигэ биhиги аймахтан алта киhи ыҥырыллыбыта. Убайдарым Дмитрий Иннокентьевич, Филипп Егорович иккиэн тэҥҥэ 1942 с. барбыттара. Петр Егорович 1939 с., Иван Дмитриевич 1942 с., Яков Петрович 1942 с., Василий Егорович 1943 с. Мантан Филипп, Бүөтүр сэриигэ охтубуттара, уоннааҕылар төннөн кэлбиттэрэ. “Кыһыл сулус” колхуос үлэтигэр, Сыһыыга, 10 сааспыттан от үлэтиттэн саҕалаан сыстан барбытым, үксүгэр оҕус сиэтэр этим. Күһүн балык былаанын биэрэллэр, муҥхаһыттар Амчаахха биригээдэнэн тахсаллара. Хата сэрии кэмигэр куобах дэлэй буолан, эккэ быстарбатахпыт. Ол кэмҥэ куобаҕы бары бултууллара, ордук кырдьаҕас эмээхситтэр. Оччолорго таҥнар таҥаспыт үксэ тирии буолара. Ынах тириититтэн түүппүлэ. Сайынын үксүгэр атах сыгынньах сылдьаҕын, оннук атах таҥаһа ардахха сытыйан хаалара. Окко сылдьан улахан оонньуу диэн суох, арай саабылалаһан оонньуур идэлээх этибит, маһынан лапта оонньуур буоларбыт. “Городки” диэн биэс маһы туруоран баран, маһынан быраҕан сууллара оонньуурбут”.

Геннадий Охлопков, СӨ ыччат уонна оҕо общественнай тэрилтэлэригэр тирэх буолар  ресурснай киин дириэктэрэ,  РФ суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23