Спорт

Самаан сайыммыт силигилээн турар кэмигэр Оҕо саас, Спорт уонна Эйэ ѳйдѳбүллэрэ күѳрэччи тутуллан, Сахабыт Сирин, Арассыыйа уонна аан дойду олоҕор ураты сүүрээни киллэриэхтэрэ. Бар дьон бүттүүн оҕолорбут спорка күѳн кѳрсүhүүлэрин үѳрэ, долгуйа кэтиэхпит. Онон билиҥҥи чэпчэкитэ суох кэмнэргэ үчүгэй тыыннаах, сырдык эйгэлээх тэрээhин ыытыллары турара кэрэхсэтэр уонна олус күүтүүлээх.

Бастакы Бэрэсидьиэн Михаил Николаев тѳрүттээбитэ

Аан бастакы «Азия оҕолоро» норуоттар икки ардыларынааҕы спортивнай оонньуулар 1996 сыллаахха, аныгы кэм Олимпийскай оонньууларын 100 сылларыгар ананан, Дьокуускайга ыытыллыбыттара

«Оҕо норуодунай дипломатиятын» бырайыагын кѳҕүлээччинэн Саха Ѳрѳспүүбүлүкэтин Бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев буолбута. «Азия оҕолоро» норуоттар икки ардыларынааҕы спортивнай оонньууларын тѳрүттээhиҥҥэ, ыытыыга уонна киэҥ эйгэҕэ таhаарыыга ѳҥѳтүн иhин Михаил Ефимович бу Оонньуулары тѳрүттээччи быhыытынан билиниллибитэ. 

Чахчыта да, кэм-кэрдии аастаҕын аайы сүдү киhибит ыччаппыт кэскилин түстүүргэ ѳйүн-санаатын ууран, оҕолорго аналлаах ханна да суох Оонньуулары — Арассыыйа эрэгийиэннэрин, Азия дойдуларын хабар улахан спортивнай түhүлгэни — Саха Сиригэр аан бастакынан саҕалаабыт үтүѳтэ үүнэн-үрдээн иhэр. СѲ Ил Дархана Айсен Николаев: «Михаил Николаев 1996 сыллаахха бастакы «Азия оҕолоро» оонньуулары толкуйдаабытыгар уонна ыыппытыгар үгүстэр ѳйдѳѳбѳт да этилэр, инникитин бу туохха кубулуйуоҕун. Оттон «Азия оҕолоро» билигин, 2024 сылга, Арассыыйа сиригэр-уотугар бѳдѳҥ спортивнай күрэхтэhиилэринэн буолуохтара», — диэн бэлиэтээбитэ.

Ол курдук, тэрээhин быйыл дойду үрдүнэн саамай улахан спортивнай сабыытыйанан буолуоҕа диэн сабаҕаланар. Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин бу күрэхтэhиилэри ааттаах-суоллаах, киэҥ сурахтаах буолуохтара диэбитэ. «Азия оҕолоро» – Арассыыйа араас эрэгийиэннэрин уонна Азия кэккэ дойдуларын талааннаах, спордунан үлүhүйбүт оҕолорун бэйэлэрин былассааккаларыгар холбуур оҕо-ыччат спордун эйгэтигэр интэриэhинэй уонна ситиhиилээх бырайыактартан биирдэстэрэ», — диэн кини Кузбасска кыhыҥҥы Оонньуулар кэмнэригэр бэйэтин туhаайыытыгар эппитэ.

Быйылгы оонньуулар аhыллыыларыгар Михаил Николаев сырдык аата дорҕоонноохтук ахтыллыаҕа. Манна даҕатан санаттахха, ааспыт 2023 сыл бүтэhигэр «Азия оҕолоро» VIII сайыҥҥы оонньууларга бэлэмнэнии туhунан бырабыыталыстыба чааhыгар Ил Түмэн дьокутааттара, наукаҕа уонна үѳрэхтээhиҥҥэ сис Кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Антонина Григорьева, доруобуйа харыстабылыгар сис Кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Светлана Давыдова «Азия оҕолоро» оонньуулары тѳрүттээбит СѲ Бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев аатын бу Оонньууларга ѳрүү ааттатар үгэhи олохтуурга, кэлэр сайын Дьокуускайга искибиэрин аhыыны бырагыраамаҕа киллэрэргэ этии киллэрбиттэрэ. Ол этии олоххо киирэрэ саарбахтаммат.

Ил-эйэ, доҕордоhуу үгэстэрэ тутуhуллаллар

«Азия оҕолоро» Оонньуулар Азия дойдуларын уонна Арассыыйа эрэгийиэннэрин 17 диэри саастаах эдэр спортсменнарын түмэр, эйэни, доҕордоhууну бѳҕѳргѳтѳр уонна чѳл олоҕу пропагандалыыр сыаллаахтар.

Аан бастакы «Азия оҕолоро» Оонньуулар 1996 сыллаахха атырдьах ыйын 9-16 күннэригэр спорт 8 кѳрүҥүнэн Казахстан, Кытай, Кэриэйэ Ѳрѳспүүбүлүкэтэ, Киргизия, Монголия, Таиланд, Бурятия, Тыва уонна Саха Сирэ хамаандалара кыттыылаах ыытыллыбыттара. Боксаҕа, кѳҥүл тустууга, дзюдоҕа, чэпчэки атлетикаҕа, норуоттар икки ардыларынааҕы дуобакка, саахымакка, остуол тенниhигэр, оҕунан ытыыга 224 мэтээли ылар иhин 12 омук дойдутун уонна Арассыыйа эрэгиийиэннэрин 250-тан тахса кыттааччылара киирсибиттэрэ.

Бастакы Оонньууларга кыттыбыт оҕолортон биhиги биллэр-кѳстѳр, ааттаах-суоллаах спортсменнарбыт үүнэн тахсыбыттара. Пекиҥҥэ ыытыллыбыт Олимпиадаҕа Георгий Балакшин боруонса мэтээли ылары ситиспитэ. Тустууктар Леонид Спиридонов, Александр Контоев, дуобатчыт Гаврил Колесов ааттара аан дойду спортивнай түhүлгэлэригэр бастыҥнар ортолоругар иhиллибиттэрэ.

Бэлэмнэнии үлэтэ күүскэ барар

 «Азия оҕолоро» VIII сайыҥҥы норуоттар икки ардыларынааҕы спортивнай Оонньуулар Дьокуускай куоракка ыытыллаллара чугаhаатар-чугаhаан иhэр. Сахабыт Сирин киэн туттуутунан буолбут, биhиэхэ тѳрүттэнэн киэҥ билиниини ылбыт Оонньуулары үрдүк тэрээhиннээхтик ыытарга улахан үлэ барар.

Тэрийээччилэр ортолоругар бастакы 1996 сыллааҕы Оонньуулар кыттааччылара, биллэр спортсмен, билигин Саха Ѳрѳспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) норуодунай дьокутаата, Ил Түмэн ыччат дьыалаларыгар, физкултуураҕа уонна спортка сис Кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Георгий Балакшин баар. Саҥа 2024 сыл бастакы үлэ күнүгэр Георгий Руслановичтан Оонньууларга бэлэмнэнии үлэтин туhунан кылгастык сырдатарыгар кѳрдѳстүм.

Онно кини бу курдук эппиэттээтэ: — «Азия оҕолоро» VIII Оонньуулар Балаhыанньалара 2023 сыл бэс ыйын 15 күнүгэр РФ спордун миниистирэ Олег Матыцинынан уонна СѲ Баhылыга Айсен Николаевынан Петербургдааҕы норуоттар икки ардыларынааҕы экэнэмиичэскэй пуорум чэрчитинэн бигэргэтиллибитэ.

Сайын буолаары турар Оонньуулары бэлэмнээhиҥҥэ федеральнай уонна ѳрѳспүүбүлүкэтээҕи тэрийэр кэмитиэттэр, 21 хамыыhыйа үлэлииллэр. Бары наадалаах  кэнсиэпсийэлэр бигэргэннилэр. Ыҥырыы суруктар Азия Олимпийскай сэбиэтигэр киирэр 45 дойдутугар, итиэннэ Армения, Азербайджан, Турция Ѳрѳспүүбүлүкэлэрин уонна Былыргы Олимпия куорат аадырыстарыгар тиэрдилиннилэр. Арассыыйа Федерациятын эрэгийиэннэриттэн 8 хамаанда кыттара күүтүллэр. Кыттарга сайаапкалары биэрии кулун тутар ыйга түмүктэниэҕэ. Бу күҥҥэ Дьокуускайга 2863 кыттааччыны «Спортсменнар дэриэбинэлэрин» баазатыгар олордор кыах баар.

Быйылгы күрэхтэһиилэр 24 араас спорт көрүҥнэринэн ыытыллыахтара. Урут бачча элбэх көрүҥҥэ күрэхтэр ыытылла иликтэрэ. Бу сырыыга бырагырааммаҕа спорт эбии кѳрүҥнэрэ киллэрилиннилэр: үҥкүү спорда, саахымат, Го, кик-боксинг, стендэҕэ ытыы. Ону таһынан, “демонстрационнай кѳрүҥнэр” диэн статустаах очуоска ыттыы (скалолазание) уонна алыш (киргизтэр национальнай курдаһан тустуулара) киирдилэр.

2024 сылга Арассыыйа иһигэр «Азия оҕолоро» Оонньуулар курдук киэҥ хабааннаах атын спорт тэрээһинэ икки эрэ диэххэ сѳп. Биhиги тэрээhиммититтэн ураты «Бүтүн аан дойдутааҕы сайыҥҥы Эрэл Оонньуулара” (“Всемирные летние Игры Надежды”) ыытыллаллара кэтэһиллэр.

Сайыҥҥы Оонньууларга биһиги икки хамаанданы туруорабыт. Онон маннык үрдүк таһымнаах күрэхтэһиигэ кыттан уопут ылалларыгар элбэх оҕолорбутугар кыах биэрэбит. Билиҥҥитэ эдэр спортсменнарбыт сбордарга эрчиллэ сылдьаллар. Күүс-уох, ѳй-санаа ѳттүнэн тургутууну ааhарга бэлэмнэнэллэр.

Мин бэйэм 1996 сыллаахха бастакы “Азия оҕолоро» Оонньууларга кыттыбытым. Спортка кыайыы үөрүүтүн-ѳрѳгѳйүн бастаан онно билбитим. Ол тэҥинэн быйылгы Оонньуулартан кынаттанан, биһиги элбэх эдэркээн сулустарбыт улахан спорт аанын эрчимнээхтик арыйыахтара, инникитин Сахабыт Сирин былааҕын муҥутуур улахан күрэхтэһиилэргэ күөрэтиэхтэрэ диэн эрэнэбин.

Түмүккэ

Уонунан сыллар усталарыгар «Азия оҕолоро» Оонньуулар эдэр спортсменнары улахан спорт түhүлгэтигэр атаараллар: саҥа ааттары арыйаллар, чѳмпүйүѳннэри иитэн таhаараллар. Сүрүнэ, Саха Сирин киэҥ эйгэҕэ ааттаталлар, ѳрѳспүүбүлүкэбит сайдарыгар-үүнэригэр тѳhүү буолаллар.

Аны сайын Дьокуускай куорат спорт бырааhынньыгын тупсан-киэркэйэн кѳрсүѳҕэ. Оонньууларга анаан, аныгы спорт эбийиэктэрэ тутуллаллар, сѳргүтүллэллэр, тэрээhин кэннэ саалаларга олохтоохтор дьарыктанар кыахтаналлар. Итиэннэ, биллэн турар, Георгий Балакшин бэлиэтииринэн, «Азия оҕолоро» Оонньуулар норуоттар икки ардыларынааҕы сыhыаннарга, эрэгийиэннэр сыhыаннаhыыларыгар улахан кылааттаахтар. Оттон ол саамай сыаналаах. 

Сүрүн хаартыскаҕа: «Азия оҕолоро» бастакы Оонньуулар кэмнэригэр. 1996 с.