Түһүлгэ

«Эшкобилгын дуо?», — диэбиттэригэр үөрэн сэгэс гына түспүт. Ыраахтан кэлбит күтүөттэрин «УАЗ»-ик массыынанан Туйаара дьиэтигэр илдьэн биэрдилэр.

Аҕыйах хоноот, аймахтар бары түмсэ түһэн, дьиэлэрин тиэргэнигэр улахан балаакка тардан, уруу дьоро киэһэтин хайдах тэрийэллэрин сүбэлэстилэр. Уол ыал буолан эрэбин диэн ийэтигэр эрийэ сылдьыбытын Дилобар: «Атын итэҕэллээх кыыһы аҕалыма, манна сүүһүнэн барааннаах Озода кыыһы эйиэхэ кэргэн биэрэр туһунан кэпсэтиллибитэ», — диэн тимир-тамыр курдук эттэ.

Саха кыыһыгар харааччы иирэ сылдьар Эшкобил ийэтигэр иннин биэрбэтэ. «Туйаараны кэргэн ылабын, ону утарсар буоллаххытына, аны Узбекистаҥҥа барбаппын, Саха Сиригэр хаалабын!”, — диэбитигэр Дилобар ыксаан, санаата уларыйан хаалла. «Кишлакка кыыскын аҕалаар, биһиэхэ кэлэн олоруҥ, сиэммитин көрүөхпүт», — диэтэ.  

Онон ЗАГС-аланан, Туйаара Ибрагимова буолан, тарбаҕар кыһыл көмүс биһилэх кэтэн, эдэр ыал Узбекистаҥҥа көттүлэр.

Аһыыр остуолга эриэн үөн түстэ  

Кыыс сөмөлүөттэн тахсыбыта Ташкеҥҥа +45-50С уот куйаас, күн киһи этин быһа сиир, маннык итиигэ үөрэммэтэх киһиэхэ тыынарга да ыарахан курдук. Бэл чыычаахтар көтөн иһэн кынаттара умайан, сууллан түһэллэр. Эдэр ыал массыынанан Карши куоракка тиийэн баран аны кишлакка өр да өр айаннаатылар.

Уол ийэтэ-аҕата, уонча бииргэ төрөөбүттэрэ бары дьиэттэн тахсан кийииттэрин көрүстүлэр, саҥа кэлбит киһини эргийэ сылдьан көрүү-истии. Эдэрдэри туспа хоско олохтоон, аймахтарын, чугас дьонун ыҥыртаан, уруу киэһэтин тэрийдилэр, дьахталлар туһунан, эр дьон атын остуолга аһаатылар.

Уол дьоно бараан, куурусса иитэллэр эбит, таһырдьа дастархан уһун остуол тардан сиргэ олорон, илиилэринэн аһыыллар, сып-сырдык өҥнөөх күөх чэйи иһэллэр.

Узбекистаҥҥа оччолорго дьиэлэрин мас каркаас тардан, туой буору кутан биир да тоһоҕону туттубакка оҥороллоро. Күҥҥэ хас да лэппиэскэни тандыр оһох иһигэр төгүрүччү ууран буһараллар. Аһыыр сирдэрин үрдүгэр виноград хас да көрүҥэ ыйанан турар, талах сэбирдэхтэрэ эриллэ-эриллэ үүнэн, күнү хаххалыыллар. Ол быыһыгар эриэн үөн уйаланан, саҥа аһаары пловтарын кутан эрдэхтэринэ, сип-синньигэс үөн остуолга түстэ, оҕотун батыһан, обургу көрүҥнээх ийэтэ, улахан кобра кэнниттэн ситэн кэллэ.

Дьон аймана түстүлэр, уол аҕата мас ылан икки үөнү быһыта охсон, хамсаабат буолбуттарын кэннэ дьаама хаһан, онно угаттаан баран бенсиин саба ыһан, уматан кэбистэ. Эриэн үөн хаан сытын ыллаҕына, элбэх буолан иэстэһэ кэлэллэр эбит. Онон үөнү өлөрдөххүнэ хаанын түргэнник сууйа охсуохтааххын.

Узбек уонна саха оҕото — Дилафруз

Сайын итиитэ бэрдиттэн илии суунар уулара эбиэт иннинэ оргуйан хаалар. Туйаара буһарык итиини тулуйбакка дьиэттэн тахсыбат, кыайан аһаабакка дэлби кубарыйан, илиитэ-атаҕа, сирэйэ хатан хаалла, иһэ эрэ төгүрүйэр. Плов минньигэс курдук эрээри, арыыта элбэҕэ бэрт, бу төрөөрү сылдьар дьахтар ону сатаан сиэбэтэ. Кэргэнин дьонун үтүктэн илиинэн баһан сии сатаата даҕаны, тарбаҕын сиэтэн, аны арыынан кэҕирдэн киэр илгэн кэбистэ. Бачча ыраах дойдуга таптыыр киһитин батыһан кэлэн баран хайыай, тулуйарыгар эрэ тиийэр.

Эшкобил хлопокка ардаҕы түһэрбэт, былыты үрэйэр чааска үлэлиир. Нэдиэлэнэн ыраах сиргэ үлэлии барбыт киһи тэһийэн-тулуйан сылдьыбакка Туйааратыгар түүн аайы кэлэ турар уонна сарсыарда эрдэ күн тахсыан иннинэ туран барар.  

Аҕыйах хонугунан кэргэнэ үлэлии барбытын кэннэ кыыс талыыта киирэн, сытар-турар да бокуой бэрдэрбэт. Дилобар кыракый хлопок баатаны эрийэн баран ханнык эрэ оту уматан саҥара-саҥара буруолатаатын кытта Туйаара ыарыыта ааһан хаалла. Онтон массыына булан, балыыһаҕа бардылар. Хотуна кийиитин аттыгар сытыы быһаҕын кыбыммытынан олорунан кэбистэ. Хата аара суолга төрөөбөккө, балыыһаҕа киирээт, кыыстанна. Саҥа төрөөбүт дьахтары хоннорбокко дьиэтигэр илдьэ бардылар. Оҕону Дилафруз диэн ааттаатылар.

Чалмалаах оҕонньор «дьээбэтэ»

Күн-дьыл ааһан иһэр, Туйаара итии күннээх Узбекистаҥҥа кыайан үөрэммэккэ дойдутун кырыа кыһынын, чэбдик салгынын, хаар түһэн кыыдамныырын ахтара элбээтэ. Дьонугар сурук суруйдаҕына Эшкобил барытын ааҕан, бэрэбиэркэлээн баран биирдэ буочта дьааһыгар угар.

Дилобар хоһуттан тахсыбат, тугу да аһаабат уҥуохтаах тирии эрэ хаалбыт кийиитин аһынан, Гюльшан кыра кыыһын кытта ырыынакка, бэбилитиэкэҕэ баран сэргэхсийэн кэлиҥ диэтэ. Аара суолга төбөлөрүгэр чалмалаах, илиилэригэр оҕуруо туораахтарын эргитэ олорор оҕонньоттор кэлии кыыһы Туйаараны көхсүн дьөлө көрө сыстылар.

Ырыынакка саахартан, фруктаттан оҥоһуллубут нават, парварда, пашмак, нишалда барыта минньигэс, онно сахсырҕа сахсыҥнас. Бэбилитиэкэҕэ киирбиттэрэ кинигэлэрэ умса бырах, тиэрэ бырах барыта узбектыы.

Кыыс син сэргэхсийэн дьиэтигэр киирээт, иһин түгэҕэ быһыта туппахтаан, аһаабакка сытынан кэбистэ.

Эшкобил үлэтиттэн кэлэн баран Туйаараны аһата сатаата онтон ханна сылдьыбытын ыйыталаста, кини көҥүлэ суох кэргэнэ таһырдьа тахсыа суохтаах. Ийэтэ тугу да эппэтэ, балтын таһыйбытыгар барытын кэпсээн биэрдэ. Чалмалаах оҕонньор аптаах-хомуһуннаах буолан, итинник дьону дьээбэлиир идэлээх эбит. Эшкобил кинини салгыҥҥа аҕыйахта үктэтэн начаас аҕалла.

Оҕонньор кирдээх болотуогар силлээн баран тугу эрэ дорҕоонноохтук саҥара-саҥара Туйаара көхсүн сотто. Уол тимир харчы биэрэн баран оҕонньору дьиэтигэр атаарда. Кыыс сонно тута ыарыыта ааһан, туран кэллэ. «Эппитим дии, ханна да барымаҥ!», — диэн Эшкобил тарбаҕын чочоҥнотор. 

Туйаара үөрэммэккэ-үлэлээбэккэ, эбиитин дьиэттэн муннун да быктарбакка олох курсуйаары гынна. Биир күн Сунтаарын ахтан: «Тулуйарбын аастым, миигин баһаалыста кэлэн ылыҥ, дьиэттэн тахсыбаппын, сатаан аһаабаппын, манна +50С ип-итии», — диэн тэтэрээт лииһигэр хараҕын уутун таммалатан, дьонугар сурук суруйда. Оҕолорго минньигэс биэрэн, суругун буочта дьааһыгар кистээн уктарда.  

(Салгыыта бэчээттэниэ)