Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -36 oC

Тохсунньу 24 күнүгэр Литэрэтиирэ П.А. Ойуунускай аатынан түмэлигэр саха дьахталларыттан биир бастакы идэтийбит суруйааччы, суруналыыс, Саха АССР уонна РСФСР култууратын үтүөлээх үлэһитэ, ССРС суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ Анастасия Саввична Сыромятникова төрөөбүтэ 110 сылын бэлиэтиир истиҥ-иһирэх ахтыы күнэ буолан ааста.

Тохсунньу 24 күнүгэр Литэрэтиирэ П.А. Ойуунускай аатынан түмэлигэр саха дьахталларыттан биир бастакы идэтийбит суруйааччы, суруналыыс, Саха АССР уонна РСФСР култууратын үтүөлээх үлэһитэ, ССРС суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ Анастасия Саввична Сыромятникова төрөөбүтэ 110 сылын бэлиэтиир истиҥ-иһирэх ахтыы күнэ буолан ааста.

Анастасия Саввичналыын алтыспыт түгэннэрим

Анастасия Сыромятниковаҕа анаммыт тэрээһиҥҥэ мин, биир үлэ күммүн көҥүллэтэн, Томпоттон анаан-минээн кэлбитим. Кийиит буоларым быһыытынан, Кириэс Халдьаайыга сыһыаннааҕы мэлдьи чугастык ылынабын, итиэннэ Анастасия Саввичналыын алтыспыт күннэрбин санаан-ахтан ааһаары, кини сиэннэрин, чугас дьоннорун кытта көрсөн кэпсэтээри.

Настаа Һэрэмээт

Мин Анастасия Саввична туһунан аан бастаан, биллэн турар, Сунтаар Түбэйин аҕыс кылаастаах оскуолатыгар үөрэнэ сылдьан истибитим. Убайбыт Борис Софронович оскуолаҕа саха тылын уонна литэрэтиирэтин кэбиниэтигэр кинигэлэр тастарын оҕолорунан ойуулаппыт этэ. Ыалбыт кыыһа Михайлова Ирина санныгар сырдык былааттаах кэннинэн турар кыыһы уруһуйдаабыт. Арай аахпытым – «Кыыс Хотун» диэн. Тоҕо эрэ, ити аат өйбөр иҥэн хаалбыта.

Күнүс дьиэбэр аҕабар кэпсээбиппэр, Анастасия Сыромятникова айымньыта буоларын быһаарбыта. Ол курдук, Анастасия Саввична миэхэ Хотун аатынан, туох эрэ кистэлэҥнээх курдук, дьиктитик киирбитэ…

Онтон Анастасия Саввичнаны бэйэтин устудьуоннуу сылдьан көрсүһүүгэ көрбүтүм. Ол кэнниттэн 1984 с. Кириэс Халдьаайы уолугар кэргэн тахсан, күһүн дойдубар Сунтаарга барарбытыгар, Анастасия Саввичналаахха түспүппүт. Онно үөрэ көрсүбүтэ, киммин-туохпун сыныйан ыйыталаспыта уонна, оҕолор бэйэҕит талбыккытынан астанаарыҥ диэн, туохха барытыгар көҥүл биэрбитэ. Сунтаартан төннөрбүтүгэр, даачатыгар сылдьыбыппыт. Моонньоҕон, сугун кэһиилээх этибит. Онно олус үөрбүтэ уонна барыанньалаабыта. Мин гречканан ыһаары буһарбыппын өйдүүбүн. Кэнники Кириэскэ кэлэн баран, дьоммутугар мин буһарбыт ыһаарыбын наһаа хайҕаан соһуппута.

1985 с. үбүлүөйүгэр дьиэтигэр хоно сытан бырааһынньыктаабыппыт. Мин онно, дьэ, үчүгэйдик билбитим, кэргэним Романы олус чугастык саныырын, атаахтатар да курдуга. Арыы Толоонтон, Кириэстэн үбүлүөй этэ-аһа кэлбитин олус да үөрэ кэпсиирэ, сотору-сотору дьон аатын ааттаан махтанара. Арай миэхэ: «Сылгы иһэ буһарын көрөөр», – диэбитигэр, хаһан да ону буһаран көрбөтөх киһи бастакы сүрэхтэниибин онно ааспытым. Дьиҥинэн, илиигинэн тиритэ-хорута тугу да гыммат буоллаҕыҥ, ол эрээри, санаабар, наһаа да улахан эппиэтинэстээх курдук санаммытым. Онно эмиэ хайҕаабыта. Наһаа да үчүгэй үбүлүөй ааспыта. Билиҥҥэ диэри өйдүүбүн.

Мин Анастасия Саввична диирбин, кини; «Көннөрү Настаа диэ», – диэбитэ. Оттон кыыһа Надя: «Настаа Һэрэмээт диириҥ өссө ордук”, - диэн сүбэлээбитэ.

Кириэс Халдьаайыга кыыһа Полина Светатынаан, Анастасия Саввичнаҕа кэллэхтэринэ, хайаан даҕаны дьоммутугар хоноллоро, налыччы кэпсэтэллэрэ. Биирдэ суруйааччылар Валентина Гаврильева, Иван Ласков буоланнар кэлбиттэрэ. Настаа дьоммутугар хоммута, оттон Валентина Гаврильевалаах аһаан бараннар, Алдан кытылыгар балаакка тардынан утуйбуттара. Онно иһиттэхпинэ, кини Валентина Николаевнаны аһынар курдуга, талаанын тоһоҕолуура. Оҕо сылдьан доргуччу аахпыт «Дөлүһүөн уга», арыычча улаата түһэн баран аахпыт «Суол» сэһэним ааптарын наһаа да килбик, саҥата суох эбит дии санаабытым.

Айар аартыкпын алҕаабыт эбит

Биирдэ Настаа Һэрэмээт: «Арыы Толоон дьахталлара: «Кыыс Хотун» айымньыга Ньургуунаны тоҕо өлөттөрдүҥ, тыыннаах хаалларбатыҥ, уларыт дииллэр ээ, кыыһыраллар, хомойоллор», – диэн кэпсээбитэ. Тыыннаах хаалара сатамматын, айымньы күүһүн этэрэ. Ол иһин Арыы Толоон диэн сир миэхэ, Кыталыктаах курдук, оттон Арыыса, Саабыска, Бочуона Саҥас, Ааныс эҥин бары онно хааман, олорон ааспыт курдук санаан ылбытым. Харахпар үрүҥ хатыҥ, онно аҥаар илиитинэн хатыҥы кууһан олорор үрүҥ куопталаах Кыыс Хотун-Ньургууна Таскина хойуу хара суһуоҕа түөһүгэр намылыйан, хамсаабат буолан, төбөтүн хоҥкутан олороро салгыҥҥа ойууланан хаалбыт хартыына буолан, ол сир дьонун санаатыгар өрүү баара мин уйулҕабын эмиэ таарыйбыта...

Биирдэ дьоммутугар чэйдии олорон, Анастасия Саввична кэргэнэ Спиридон Ксенофонтович Дмитриев: «Мин эйигин Томпо тоҥуһа диэн тахсарым да, дьиҥнээх тоҥус мин бэйэм ээ», – диэн өлүөн иннинэ билиммитин, бырастыы гыннарбытын наһаа истиҥник ахтыбыта кулгаахпар хаалан хаалбыт.

Аҕыс уон сааһын бэлиэтиир үбүлүөйгэ Кириэс Халдьаайы аатыттан Эҕэрдэ сурук илдьэн, трибунаттан ааҕан туттарбытым. Оройуонтан куоракка Нина Валентиновна Ханаровалыын иккиэ буолан бэлэм массыынанан кэлбиппит. Бырааһынньык кэнниттэн ыалдьыттары оптуобуһунан дьиэлэринэн бэрт үчүгэйдик тарҕаппыттара. Мин бэйэм эдьиийим аахха түүн тиийэн, үбүлүөйү, остуолга Г. Колесов Алампаттан хайдах курдук иэйэн ыллаабытын сарсыардааҥҥа диэри кэпсээбиттээхпин.

Сарсыныгар быһыылааҕа, Анастасия Саввична дьиэтигэр эҕэрдэ суруктары ааҕа олороро. «Эн бэйэҥ суруйбутуҥ дуо?» – диэн ыйыппыта, олус астыммытын, үөрбүтүн бэлиэтээбитэ. Мин улахан суруйааччы диэн наһаа толлор, кыбыстар этим, оччолорго тугу да ыйыталаспатаҕым. Кэллэхтэринэ, эбээ Марыыналыын, ийэбит Анна Андреевналыын, аҕабыт Роман Романовичтыын кэпсэтэллэрэ, санаһаллара да элбэх буоллаҕа. Кэргэним Роман аҕатынан эбэтэ Марыына уонна Настаа ийэтэ Матрена Ивановна-Мачыаһа бииргэ төрөөбүттэр эбит. 

Биир сайын Мэҥэ Алдан ыһыаҕар барарга «Заряҕа» Настаа киирэн кэллэ. Аны дьон элбэҕэ, мин тута миэстэбин туран биэрдим. Настаа олороот, өйдөнөр бокуой биэрбэккэ, бэйэтин түһэҕэр миигин олордон кэбистэ. Мин туран эрдэхпинэ: «Кырдьаҕас суруйааччы эдэр суруйааччыны көтөҕүүм, олор», – диэтэ. Мин олус кыбыһынным, хайдах саастаах киһиэхэ көтөхтөрүөхпүнүй?. Ол иһин: «Мин суруйааччы буолбатахпын», – диэн тураары гынабын. Настаа иннин биэрбэт: «Суруйааччыгын, суруйааччы буолуоҥ», – диэн күүһүнэн оннук олордубута. Мин эмиэ да кыбыстабын, эмиэ да долгуйабын. Билигин санаатахпына, алҕаабыт эбит.

Бүүһүн скульптор Василий Сивцев оҥорбута

Кинигэлэрэ хос бэчээттэнэллэрэ буоллар

Кылгас да кэмҥэ алтыһан аастарбын, олус истиҥник саныыбын. Үтүөкэн ыалга кийииттээн, дьон-сэргэ маанылыыр, ытыктыыр суруйааччытын илэ көрөн, кэпсэтэн ааспыт дьоллоохпун.

Бу ааспыт ахтыы күнүгэр Настаа сиэнэ Светлана Степановна миигин көрөөт билбититтэн үөрдүм, ааспыт кэмнэри санаһан ыллыбыт. Аймахтар ааттарыттан эбэ Марыынанан эдьиийбит Изабелла Яковлевна Жерготова тыл этэн туран, Настаа бииргэ төрөөбүт балта быраас идэлээх Ольга Саввична бэйэтэ суруйбут ыстатыйалаах хаһыатын, тус докумуоннарын Анастасия Саввична Сыромятникова аатын сүгэр Арыы Толоон оскуолатын түмэлигэр уола Валерий Николаевич Попов ыыппытын туттарда. Ону таһынан аҕата Яков Дмитриевич Настаалыын Күннүк Уурастыырапка ыалдьыттаабытын туһунан ахтыытын билиһиннэрдэ.

Суруйааччы сиэн быраата, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ Василий Яковлевич Сивцев: «Айар олохпор Эдьиий Настаа улахан оруолу оонньообута, айар үлэ уйатын Эдьиий Настааҕа көрбүтүм», – диэн махталын тиэрдэрбитэ тоҕоостоох. Кини «Дьүөгэлиилэр» айымньыга скульптурнай дьүһүйүүнү 25 см. үрдүктээх мрамортан оҥорон, Анастасия Саввичнаҕа 80 сааһыгар бэлэхтээбит. Иккистээн боруонсаттан түһэрбитин билигин араас быыстапкаларга туруорар эбит.

А. Сыромятникова суруйааччы Виктор Астафьевтыын бииргэ үөрэнэн, М. Горькай аатынан ССРС суруйааччыларын үрдүкү литературнай кууруһун 1961 с. бүтэрэллэр, билсэллэр эбит. Василий Яковлевич 2005 сыллаахха  В.П. Астафьевка боруонсаттан 25 см үрдүктээх пааматынньык эскизнэй бырайыагын оҥорбута – эмиэ эдьиийигэр махталын туоһута. Кини Кириэс Халдьаайыга 2015 сыллаахха Анастасия Сыромятникова үйэлээх уобараһын боруонсаттан куппута, онон ытыктыыр суруйааччыбыт сүппэт мөссүөнэ хас күн аайы саҥа күнү көрсөр.

Анастасия Саввична төрөөбүт дойдутуттан Томпо оройуонун Бочуоттаах гражданина Николай Егорович Ефимов, суруйааччыны кытта алтыспыт түгэниттэн ахтан туран, билигин бибилэтиэкэлэргэ кинигэтэ лаппа аччаабытын, суох да кэриэтэ буолбутун бэлиэтээн туран: «СӨ Бырабыыталыстыбатыттан анал үп көрүллэн, хос бэчээттэнэрэ буоллар», – диэн баҕа санаатын эттэ.

Билигин оскуола бырагырааматыгар кини айымньыларын ааҕыы суох. Онон учууталлар кылаас таһынан аахтарыыга бэйэбит киллэрдэхпитинэ эрэ, Анастасия Саввична Сыромятникова айымньылара умнуллуо суохтара, оҕо аймах кинигэни таптыырыгар кини оҕолорго анаан суруйбут кэпсээннэрэ кытаанах олук буолуо дии саныыбын.

Тэрээһин түмүгэр саха норуодунай суруйааччыта Наталья  Харлампьева Анастасия Саввична Кириэс Халдьаайы бастакы аата Кэриэс Халдьаайы диирин санатан, сир төрүт аатын төннөрөрбүтүгэр сүбэлээтэ, баҕа санаатын эттэ. Сүрдээх истиҥ киэһэни ыыппытыгар кэлбит дьон махтанан, бары саҥа сылаас иэйиилээх тарҕастыбыт.

Хаартыскалары ааптар тиксэрдэ.

  • 1
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением