Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

АХСЫННЬЫ ЫЙ – БИЛГЭ ХААН АЙЫЫ ЫЙА. Бүтэй кэм. Айылҕа бүтүннүү утуйар. Сулустар сипсиһэр кэмнэрэ. Оннук кэмҥэ киһи билгэтэ күүһүрэр.

АХСЫННЬЫ ЫЙ – БИЛГЭ ХААН АЙЫЫ ЫЙА. Бүтэй кэм. Айылҕа бүтүннүү утуйар. Сулустар сипсиһэр кэмнэрэ. Оннук кэмҥэ киһи билгэтэ күүһүрэр.

Ахсынньы ыйы бэс ыйа батыһар

 Бу ахсынньы  ыйга Үрдүк Айыылартан биирдэстэрэ Билгэ Хаан чугаһыыр. Кини кэлбит бэлиэтинэн чаҕаан диэн кыл тэрил тыаһа буолар. Сүрүн болҕомто билиигэ ууруллар. Ити иһин өйү күүһүрдэр туом оҥоһуллар. Туомҥа Сээркээн Сэһэн суолтата улахан. Кини аата-ахсаана биллибэт остуоруйалаах, чабырҕахтаах, таабырыннаах.
 Кини итини таһынан күнү-дьылы билгэлиир, үтүө сүбэлэри биэрэр. Өйү эрэйэр, сатабылы сайыннарар хабылык, тыксаан, дуобат курдук оонньуулардаах. Сээркээн Сэһэн аам-даам тымныылаах ахсынньы ыйга биһиэхэ күүлэйдии кэлэр. Ахсынньы — саамай тымныы, хараҥа ый. Сыл бүтэһик ыйын сахалар Билгэ Хаан ыйа диэн ааттыыллар.

Ахсынньы -- бүтэй кэм. Айылҕа бүтүннүү утуйар. Сулустар сипсиһэр кэмнэрэ. Оннук кэмҥэ киһи билгэтэ күүһүрэр. Ол иһин былыргы сахалар балаҕаҥҥа хаайтаран олорон, олоҥхону, остуоруйаны истэллэрэ, таабырыннаһаллара, чабырҕахтаһаллара. Киһи өйө-санаата сытыырхайар, куйаар урсунунан, халлаан хаттыгаһынан айанныыр.

 Ахсынньы «ахсым тымныынан аныһыйар», тымныы өрөгөйдүүр. Халандаар сылын бүтэһик ыйа. Саамай кылгас күннээх, саамай уһун түүннээх ый. Сарсыарда аайы хойуу туман түһэр. Тымныы тыаһа сып-сырылас. Күн итиитэ төһө да мөлтөҕүн иһин, былыта суох ыраас хаарга араастаан чаҕылыйар. Хаарга лааскай суола тыргыллар. Кини кутуйаҕынан аһылыктанар буолан, кутуйах ханна баар да, онно баар буолар. Кураан дьылларга кутуйах дьон олорор сиригэр кыстыыр. Оттон лааскай эмиэ дьиэ таһыгар чугаһыыр. Дьылҕаһыттар этэллэринэн, көмнөхтөөх кыһыҥҥа саас хаартан элбэх уу кэлэр, үүнүүлээх дьыл буолар.

  2a03b86e be50 42c3 aff3 8479e2717e95

 Ахсынньы ый билгэтэ:

Ахсынньыга тымныы, хаара суох буоллаҕына, бэс ыйыгар кураан буолар, оттон хаардаах, ичигэс ый буоллаҕына, бэс ыйыгар тымныйар.Ахсынньылаах тохсунньуга тыалырдаҕына, бэс уонна от ыйыгар тоҥоруулар (хаһыҥҥанр) түһүөхтэрэ. Ойбон томточчу тоҥор буоллаҕына – уута суох саас. Ый түүн кыһыллыҥы өҥнөнөр эбэтэр иитэ эмиэ кытархай буолар – хаар түһэр.

 Ахсынньы сөҥүүтэ суох буоллаҕына, эмиэ оннук саас, сайын турар. Ахсынньыга тымныы, хаардаах, сотору-сотору тыаллаах, кырыалаах буоллаҕына — үчүгэй үүнүү буолар.

Ахсынньы 1 күнэ — бу күн хайдах буолар да, кыһын эмиэ маннык.

Ахсынньы 9 күнэ — Лэгэнтэйэп күнэ. Дьыл чиэппэрэ. Кыһыны туоруур аһы-үөлү, оту-маһы суоттанарга биир кэрдиис бэлиэ кэм. Эһэ (тыатааҕы) кытаанахтык утуйар, бөрө торҕоннуур.

Ахсынньы 12 күнэ — буурҕа түстэҕинэ, ахсынньы 19- гар диэри сэттэ хонуктаах силлиэ түһэр.

Ахсынньы 19 күнэ — кыһыҥҥы Ньукуола. Күн кылгыырын уһуга. Бу күн тымныы буоллаҕына — сайынын өлгөм үүнүүнү күүтэллэр.

Ахсынньы 25 күнэ — Испирдиэнэп күнэ. Бу күнтэн саҕалаан саамай күүстээх тымныы уонна тыал түһэр.

Ахсынньы 26 күнэ — күн кутуйах хаамыытынан уһуур.

Ахсынньы 29 күнэ — кыраһа түстэҕинэ — ичигэс, сарсыарда улаханнык тымныйдаҕына — Кириһиэнньэҕэ (тохсунньу 19 күнүгэр) диэри тымныы турар.

171843d9 9327 4e19 bcd6 cdd2f4138495

Күн-дьыл туруга

I декада- ый 1-10 күннэрэ

II декада- ый 10-20 күннэрэ

III декада- ый 20-30 күннэрэ

 КИИН УЛУУСТАР

Ахсынньы ый киин үгүс улуустарга урукку сылларга тэҥнээтэххэ балай да сымнаҕас буолара сабаҕаланар.

 I декадаҕа сөбүгэр соҕус хаардаах буолсу. Урукку сылларга тэҥнээтэххэ,  сымнаһыар күнүс --24С-34 С кыраадыс тымныы, түүнүн -30 С-35 С кыраһа хаара элбэх.

II декада сөҥүүтэ суох буолсу, күнүс -30-40 С, түүнүн  -41С -48С  кыраадыс тымныы.

III декада хаара кэмчи соҕус буолсу, көннөрү тымныйыыһык. Күнүс-37С-43С кыраадыс тымныы, түүн  -41С -47С  кыраадыс тымныы буолсу.

63961eb8 a9cb 4644 a283 ed2f16c48769

БҮЛҮҮ БӨЛӨХ УЛУУСТАР

 Бүлүү эҥэр улуустарга киин улуустарга тэҥнээтэххэ, балай да сымнаһыар буолсу, дьэ, уонна I-III декадаларга хаарынан хатаҕалыыһык.

 I декада урукку сылларга тэҥнээтэххэ сылаас, күнүс -28С-34С кыраадыс тымныы, түүнүн -31С-37С бу декадаҕа хаара элбэх.

II декада хаара кэмчи соҕус буолсу күнүс -32-36С кыраадыс тымныы, түүнүн  -37С -44С  кыраадыс тымныы.

III декада хаара балай да буолсу, былыттаах буолан, улахан тымныылар түһүө суохтар. Күнүс-34С-39С кыраадыс тымныы, түүн  -37С -41С  кыраадыс тымныы буолсу.

ӨЛҮӨХҮМЭ, АЛДАН, НЕРЮНГРИ

 Соҕуруулуу-арҕаа улуустарга бары улуустардааҕар бу ахсынньы ыйга хаарынан балай да хатаҕалыыһык , ол түмүгэр былыттаах күннэрэ баһыйаннар, улаханнык тымныйыа суох.

 I декада урукку сылларга тэҥнээтэххэ сылаас,  күнүс -22С-28С кыраадыс тымныы, түүнүн -25С-30С тымныы.

II декада хаара балай соҕус буолсу, күнүс -22-28С кыраадыс тымныы, түүнүн  -32С -39С кыраадыс тымныы.

III декада хаара балайда буолсу көннөрү тымныйыыһык. Күнүс-27С-33С кыраадыс тымныы, түүн  -33С -37С  кыраадыс тымныы буолсу.

ebbf810b a672 4f95 b4e4 7fe76ad65895

 ӨЙМӨКӨӨН УЛУУҺА

Өймөкөөн Сахабыт сирин саамай тымныы улууһунан биллэр, онон урукку сыллар курдук балай да тымныы буолсу. Хаарбыт кыра соҕус, I декадаҕа баар, I-II декадаларга хаар суоҕун кэриэтэ. Онон III декадаҕа балай да тымныйара буолуо диэн сабаҕалыыбын.

 I декада күнүс -40С-45С кыраадыс тымныы, түүн -47С-51С тымныы.

 II декада балай да тымныы буолсу күнүһүн -43С-48С кыраадыс тымныы, түүнүн -49С-54С  кыраадыс тымныы.

III декадаҕа күнүһүн -46С-51С кыраадыс тымныы, түүн -53С-56С кыраадыс тымныы.

 ҮӨҺЭЭ ДЬААҤЫ УЛУУҺА

 Үөһээ Дьааҥы улууһа Сахабыт сирин биир эмиэ саамай тымныы оройуонунан биллэр. Быйылгы сыллаахха хаара суоҕун кэриэтэ, онон бу ыйга улаханнык тымныйан,  өрөспүүбүлүкэҕэ тымныытынан бастыҥ миэстэҕэ тахсара буолуо диэн саарбаҕалаабаппын.

 I декадата күнүс -45С-50С кыраадыс тымныы, түүнүн -48С-55С тымныы.

II декада балай да тымныы буолсу, күнүһүн -45С-52С кыраадыс тымныы, түүнүн -55С-60С  кыраадыс тымныы.

III декадаҕа Тымныыта муҥутаан күүһүрүүһүк.Күнүһүн -48С-53С кыраадыс тымныы, түүн -55С-62С кыраадыс тымныйыыһык.

3ea7117e 18cc 4a05 8294 d3caada129e7

АБЫЙ, МУОМА, ХАЛЫМА, ҮӨҺЭЭ ХАЛЫМА, АЛЛАРАА ХАЛЫМА, АЛАҺЫАЙ УЛУУСТАРА

 Халыма-Индигиир эҥээр улуустарга бастакы декада хаара кэмчи соҕус буолсу, иккис декадаттан хаарбыт олох да суох буолсу.

 I декадата күнүс -37С-41С кыраадыс тымныы, түүн -38С-42С тымныы.

II декада хаара суох буолсу, көннөрү тымныы буолсу күнүһүн -38С-42С кыраадыс тымныы, түүнүн -40С-45С  кыраадыс тымныы.

III декадаҕа күнүһүн -39С-42С кыраадыс сылаас, түүн -40С-45С кыраадыс тымныы.

 АНААБЫР, ӨЛӨӨН, ТИКСИИ

 Аартыка эҥээр улуустарга ый бастакы үһүс декадаларыгар балай да хаардаах буолсу. Үһүс декадатыгар хаара кэмчи соҕус буолсу.

I декадаҕа күнүс -40С-45С кыраадыс тымныы, түүн -43С-47С тымныы.

II декада көннөрү тымныы буолсу күнүһүн -33С-36С кыраадыс тымныы, түүнүн -42С-46С  кыраадыс тымныы.

III декадаҕа ый бүтүүтэ хаардаах буолсу.Күнүһүн -38С-42С кыраадыс тымныы, түүн -40С-45С кыраадыс тымныы.

 

Галина Давыдова хаартыскаларын туһанныбыт. 

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23