Уопсастыба

«Сибэкки Дуунньа»

Оскуолаҕа уонтан тахса сыл нуучча тылын уонна литературатын учууталынан үлэлээбит Евдокия Степановна ыарахан ыарыы, уустук эпэрээссийэ кэнниттэн, олоххо тардыһар күүһү булунарыгар сибэккини, күөх үүнээйини таптыыр дьарыга тирэх буолбута. Ону кэргэнэ Анатолий Николаевич кэмигэр өйдөөн уонна өйөөн, сөптөөх усулуобуйаны тэрийэн, доруобуйата көнөн, дьиэтин-уотун уонна тиэргэнин араас үүнээйинэн симээн, биир дойдулаахтарыгар үтүө холобур, туһалаах сүбэһит буолбута. Намнар дэлэҕэ кинини «Сибэкки Дуунньа» диэн таптаан ааттыахтара дуо?

Саас аайы арассаада тылыннаран сайын устата сибэкки уонна оҕуруот аһын арааһын үүннэрэр буолбута. Уопутуран истэҕин ахсын, санаата күүһүрэн, саха дьоно холоно илик култуураларыгар ылсан, арбузтары, бэл, бинэгирээди олордон, өлгөм үүнүүнү хомуйар буолбута. Үүнээйитин көрүҥэ төһөнөн элбиир даҕаны, бу барахсаттар үйэлэрэ биир сайынынан эрэ муҥурдамматын ситиһэр наада буолбута. Ол иһин Анатолий Николаевич тиэргэҥҥэ буруус маһынан акылааттаан, эркинин уонна үрдүн суотабай поликарбонатынан бүрүйэн, 11 миэтэрэ усталаах, 5 миэтэрэ туоралаах, ону таһынан гаас оһоҕу кытары уу бааҕа туралларыгар анаан кыра салҕааһыннаах, кыһыҥҥы дьоҕус тэпилииссэни тутан биэрбитэ. Ити 2016 сыллаахха этэ.

Евдокия Степановна бу тэпилииссэтигэр кыһыҥҥы сибэккилэрин (пальмаларын, драценаларын, пеларгонияларын, бегонияларын, антуриумнарын, спатифиллумун, ампельнай декоративнай сэбирдэхтээх үүнээйилэрин) уонна розаларын, виноградтарын, клубникаларын кыстатара. Сайыҥҥы сибэккитин итиэннэ оҕуруотун аһын эрдэтээҥи арассаадаларын олунньуттан тылыннарара, өссө элбэҕи олордуоҕун тэпилииссэтэ кырата атахтыыра.

Бырагыраамаҕа тирэҕирэн

Итини көрө-билэ сылдьаннар, тыа хаһаайыстыбатын улуустааҕы управлениетын салайааччыта Владимир Макаров уонна исписэлиис Юрий Петров аныгы ирдэбилгэ сөп түбэһэр, толору хааччыллыылаах, улахан кыһыҥҥы тэпилииссэни туттарга сүбэлээбиттэрэ. «Харчы суох, кыаллыбат», – диэбитин истэ да барбатахтара, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин иһинэн үлэлиир «Агростартап» диэн федеральнай бырагыраама баарын, онно кыттарга туох наадатын быһааран биэрбиттэрэ. 

– Инньэ гынан, былырыын граҥҥа киирсэргэ быһаарыммытым, харыбын ньыппарынан, ирдэбил быһыытынан биирдэм тэрилтэ тэриммитим, итиэннэ биисинэс-былаан оҥостубутум, – диэн кэпсиир Евдокия Степановна. – Бырайыактары көмүскээһин атырдьах ыйын бүтүүтүгэр, пандемиянан сибээстээн онлайн киэбинэн ыытыллыбыта. Бырайыакпын көмүскүүрбэр улууһум баһылыга Юрий Слепцов хамыыһыйаҕа: «Биһиги киниэхэ эрэнэбит, бырайыагын олоххо хайаан да киллэриэ, улууһун сибиэһэй оҕуруот аһынан хааччыйыа», – диэбитэ. Оо, онно наһаа да үөрбүтүм, чахчы халыҥ хаххалаах, суон дурдалаах эбиппин дии санаабытым! Араас улуустартан 140 сайабылыанньа киирбититтэн, ситэтэ суох докумуоннаахтар туоратыллан, куонкуруска 118 бырайыак киллэриллибитэ. Түмүккэ грант 38 киһиэхэ бэриллибитэ, ол иһигэр мин эмиэ баарбыттан олус долгуйбутум. Манна мин Бааһынай (пиэрмэр) хаһаайыстыбаларын уонна тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтииптэрин Ассоциациятын (АККОР) Саха Өрөспүүбүлүкэтин салаатын толорооччу дириэктэрэ, тыа сирин дьахталларын лиидэрэ Зарема Бочкареваҕа улаханнык махтанабын.

Куонкуруска саҥа кыттар дьон билбэппит-көрбөппүт элбэх буоллаҕа, ол иһин хас биирдии киһи докумуонун сиһилии көрөн-истэн эрэ баран туттарар, ханна, туох сыыһа-халты баарын чопчу ыйан, сүбэлиир-амалыыр, көннөрөр кыаҕы биэрэр. Аны грант ылбыт кэнниттэн барыбытын кытары сибээһи тута сылдьар, ити былааннаах үлэбитин олоххо киллэрэрбитигэр, отчуоппутун толорорбутугар улахан тирэх буолар. Заремма Романовна биһиги биир дойдулаахпыт, Намҥа олорор сылларыгар ыал ийэлэрин түмэн, оҕуруот аһын үүннэриигэ уопут атастаһыннарара, сэминээрдэри ыытара. Ол үлэтин билигин өрөспүүбүлүкэ таһымынан тэрийсэ, үс тыһыынча пиэрмэр үлэтин иилии-саҕалыы сылдьара үөрүүлээх.

«Ойуурдаах куобах охтубат»

Евдокия Степановна бу тылы таптаан туттар. Киһиэхэ көмө кэмигэр оҥоһуллара олус наада эбитин ордук быйыл билбитин бэлиэтиир. Кини граныгар 2 мөлүйүөн 700 тыһыынча солкуобайы ылбыт, ол эрээри сааҥсыйанан сибээстээн кириисис буолан, сыана үрдээн хаалан, ити харчыта былааннаммыт үлэтин аҥаарын эрэ толуйар буолбут. Инньэ гынан, баантан улахан суумалаах кирэдьиити ыларга күһэллибит, кини балаһыанньатын өйдөөннөр, нэһилиэк дьаһалтата (баһылык Петр Сокольников) уонна улуустааҕы социальнай управление (салайааччы Феврония Охлопкова) харчынан көмөлөспүттэр.

Ол түмүгэр Гаврильевтар тиэргэннэригэр 224 кв.м. иэннээх, толору хааччыллыылаах, гааһынан үлэлиир кыһыҥҥы тэпилииссэ дьэндэйбит: туората 8 миэтэрэ, устата 28 миэтэрэ, эркинин аллараа өттө сэндвич-панель, үөһээ өттө уоннна үрдэ – поликарбонат. Тэпилииссэни Владислав Соловьев тэрилтэтин үлэһиттэрэ биригэдьиир Валентин Егоров салалтатынан туппуттар, электро-уот ситимин Алексей, Александр Пономаревтар, Григорий Замятин тардыбыттар, сыбааркалыыр үлэни Александр Дьяконов толорбут, Дария Соловьева, Александр Ядрихинскай сылытар ситими күүһүрдэн биэрбиттэр, уу бааҕын Михаил Овчинников оҥорбут, «күөх төлөнү» киллэриигэ «Стройуниверсал» тэрилтэ уонна Андрей Новгородов салайааччылаах «Сахатранснефтегаз» АУо Намнааҕы учаастага үлэлээбиттэр, улууска архитектордаабыт Анна Сысолятина сири мээрэйдээһинтэн саҕалаан гаас ситимэ холбонуор диэри туох наадатын ыйан-кэрдэн, сүбэлээн-амалаан биэрбит. Оттон оҕуруот буорун оҥорууга, кутууга Евдокия Степановна үөрэппит оҕолоро, Намнааҕы педколледж устудьуоннара, Дьахтар сүбэтин чилиэннэрэ, түөлбэ олохтоохторо, доҕотторо, дьүөгэлэрэ, оҕолоро, сиэннэрэ көмөлөспүттэр. Ити курдук, хаһаайка бэрт элбэх киһи аатын махтана ахтар, ол быыһыгар сорох дьонум аатын долгуйаммын умуннум быһыылаах диэн бэркэ кыбыстар.

Салаат быһылынна!

Тэпилииссэ иһэ киэҥ, сырдык, сылаас. Киирэ түһээти кытары хаҥас диэки үстүү туонналаах икки баах турар. Буор алта эрээтинэн кутуллубут. Анатолий Николаевич куораптары халыҥ хаптаһыннарынан, 60 сантиметр кэтиттээх, 24 миэтэрэ усталаах гына оҥорбут. Олорго толору кутуллубут буорга арассаадалар көстөллөр. 

– Таастаахтан, саха сүөһүтүн иитэр хаһаайыстыба пиэрмэтиттэн, хас да сыл сыппыт кунуһу тиэйтэрэн ылбыппыт, – диир Евдокия Степановна. – Дьэ, ол онно бааһына буорун, күөл былыыгын, ынах сүөһү ноһуомун  булкуйаммыт, буор оҥорбуппут. Саамай түгэххэ сылгы киитин тэлгээбиппит. Бу билигин салааттары олордон уонна оҕурсуубутун арассаадалаан туруорабыт. Салааттары хаста да быстыбыт, онон бастакы бородууксуйа баар диэххэ сөп.  

Куораптар үрдүлэринэн филолаампалар ыйаммыттар. Билигин саамай тымныы уонна күн сырдыга кылгас кэмигэр дьэ кинилэр абырыыр – күн уотун 90 бырыһыанын солбуйар эбиттэр. Арассаада олордуллар буорун хас биирдии квадратнай миэтэрэтин ааҕан-суоттаан, барыта 63 фитолаампаны Таганрогтан сакаастаан ылбыттар.

Таһырдьа бытарҕан тымныы, халлаан эрдэ хараҥарар, оттон манна – үлэһит дьонун дьулуурун  уруйдаан, арассаадалар силигилииллэр!

Бэлиэтээһин

«Дьоҕус биисинэһи уонна урбаанньыттары өйүүр көҕүлээһиннэр»  национальнай бырайыак чэрчитинэн «Бааһынай хаһаайыстыбалары өйүүр тиһиги оҥоруу уонна тыа хаһаайыстыбатын кэпэрээссийэтин сайыннарыы» бырагыраама ылыллыбыта. Бу бырагыраамаҕа бааһынай хаһаайыстыбалары уонна кэпэрэтииптэри өйүүргэ туһуламмыт «Агростартап» грана 2019 сыллаахтан киллэриллибитэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр бу граны сыллата улахан сүүмэрдээһини ааспыт 40-ча киһи ылан, тыа хаһаайыстыбатын үлэтин-хамнаһын араас көрүҥүн тэрийэллэр.