Уопсастыба

Биллэн турар, саха сайдар кэскилэ култуураҕа эрэ сыппат буолан баран, норуот ис кута күүстээх, санаата бигэ буолара култуураттан уонна ону сэргэ итэҕэлтэн быһаччы тардыылаах. Ис кут, ис күүс элбэҕи быһаарар. Онуоха бу күннэргэ саха кэскилин, отут сыл устата тугу ситиспитин, туохха сыыспытын, сирбитин-уоппутун хайдах чөл тутан хааларбыт, кэлээччи баһаам элбэх ахсааннаах атын омуктары кытта хайдах дьүөрэлэһэр ордугун, ыччаты туох идеяҕа иитэрбит, кэлэр өттүгэр хайдах дьаһанарбыт сөбүн туһунан “Биһиги, сахалар... Туруулаһыы” диэк кинигэтигэр уон икки оҥкулга арааран, ыраас илиискэ ууран биэрэр Ульяна  Винокурова.
Биһиги, сахалар биир балаҕаҥҥа баппат майгылаахпыт дэһэбит. Хас саха бөлүһүөк, айар куттаах. Инньэ гынан, биир тылга кэлиибит ахсааннаах. Ол эрээри, билигин кэм-кэрдии атын, салгыы сайдары саныыр буоллахпытына атыннык дьаһаныахтаахпытын ааптар ылыннарыылаахтык суруйар.

Бу кинигэ салайар үлэҕэ олорооччуларбыт остуолларыгар сытыахтаах диэн көрөбүн. Галина Попова-Сайыына эппитин курдук, бу үлэ – өрөспүүбүлүкэ сайдар суолун бэлэм бырагырааммата. Дьүөгэм Анна Холмогорова Ульяна Алексеевна кинигэтин Өксөкүлээх Өлөксөй интеллигенцияҕа суругар холоотум диэбитин ааҕан баран, кырдьык, ситимнии санаатым. Ульяна Алексеевна уларыта тутуу сылларыгар тахсыбыт маҥнайгы “Биһиги, сахалар...” диэн кинигэтэ оччотооҕу “Пропагандист” кинигэ маҕаһыыныгар А.Е.Кулаковскай “Саха интеллигенциятыгар” кинигэтин кытары биир долбуурга кэккэлэһэ турарын көрөн баран, кыбыстан таһырдьаны былдьаспытын олус ис киирбэхтик суруйар. Ол кэнниттэн отуттан тахса сыл будулуйан ааһа оҕуста. Норуокка тугунан бүрүүкүүрэ биллибэт эмиэ бу тирээн кэлбит быыһык кэмҥэ аны бу үлэтин дьонугар-сэргэтигэр уунна.
Ульяна Алексеевна тыл баайдаах. Уустугу киһи эрэ өйдүүр гына хомоҕой тылынан уу сахалыы суруйар. Бу аата кини бэйэтин тус билиитин үллэстэр, суруйар. Биир оннук үрдүк таһымнаах, билиилээх, хайдах да уустук тиэмэни судургутук тиийэр гына этэр-тыынар, суруйар киһибитинэн бары ытыктыыр профессорбыт Виктор Данилович Михайлов буолар. Биир кэм таһаарбыт дьоно. Уларыта тутуу сылларыттан саха кэскилин инники күөҥҥэ сылдьан түстэспит дьоммут. Мин оччолорго “Сахаада”, кэлин “Саха сирэ” хаһыаттарга үлэлии сылдьан, Ульяна Алексеевнаттан хас да төгүл интервью ылан турабын. Биирдэ дьиэтигэр, 1 №-дээх поликлиника кэтэҕэр, бара сылдьыбытым. Онно олус сөҕө санаабытым -- бачча элбэх үлэлээх, учуонай киһи хайдах дьиэтин-уотун, оҕолорун көрөн, бэл диэтэр, этэрбэһи кытта тигэн, ыпсаран олороруй диэн. Ол сөҕүүм күн бүгүн да ааспат. Хайдах барытыгар кини болҕомтото, эрчимэ тиийэрэ буолуой диэн ис сүрэхтэн сөҕөбүн аныгы олохпутугар киирбит соцсиэттэр нөҥүө кини үлэтин көрө-билэ олорон.
“Биһиги, сахалар. Туруулаһыы” кинигэтэ олус хорсун. Бу курдук олоҕу билэр, дириҥ билиилээх, тэҥнээн көрөр кыахтаах учуонай суруйуон сөп, кини кыралыйар кырдьыгы суруйарын иһин төрүттэрбит, күүстээх өбүгэлэрбит дохсун тыыны биэрэллэр дии саныыбын. Сахалар куттанан этиэхпитин эппэппит баар суол, ол тоҕотун билимҥэ олоҕуран, бэрт сөптөөхтүк ааптар эмиэ быһаарар. Кырдьыгы этэр киһи куттаммата сөп. Мин биир суолтан өссө Ульяна Алексеевнаны олус ытыктыыбын. Ол – байыаннай эпэрээссийэ буолбутугар саха ыччатын халы-мааргы тутан ыытааһыннарын бастакы уоҕар кини ким хайа иннинэ сыыһа дьаһал таҕыста диэн, саха ыччатын көмүскээбитэ. Кини аан бастаан хотугу дойдуга эр киһитэ суох олох олох буолбатын сөптөөхтүк, ылыннарыылаахтык суруйбута. Ону норуот тута өйдөөбүтэ уонна сүрэҕэр киллэрбитэ. Норуот барытын билэр, өйдүүр. Ол санаабын Ульяна Алексеевна Арчыга буолбут кинигэтин сүрэхтэниитигэр эппиппэр, мустубут дьон ытыстарын таһыммыттара. Дьон «лыык» курдук мустубут этэ. Норуот ытыктабылын тус дьайыынан, үлэнэн эрэ ылаҕын.
Биһиги, сахалар, Ульяна Алексеевна курдук дьонноохпутунан дьоллоохпут.

– Саха омук үс атахтаах толору кымыстаах чороону күөрэччи көтөхпүт көрүҥнээх: биир атах – киин сахалар, иккис атах – Бүлүү сахалара, үһүс атах – хотугу сахалар. Оттон биир атах доҕолоҥноотоҕуна – омук сатарыйыа, кымыһа тохтуо, – диэн олус бэргэнник этэр Ульяна Алексеевна.
“Биһиги, сахалар” кинигэ биир сүрүн идиэйэтэ – УЛУУ ИЛ ол эбэтэр СОМОҔОЛОҺУУ. Күүспүт ТҮМСҮҮГЭ эрэ диэн итэҕэтиилээхтик дакаастыыр социология наукатын доктора, профессор, саха норуота ытыктыыр киһитэ Ульяна Винокурова.