Уопсастыба

Сунтаарга – Сибиэрэп күнэ

Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Оһуокай» түмсүү (салайааччы Александр Данилов) үлэтигэр олоҕуран, ол этии төһө оруннааҕар санаабын үллэстиэхпин баҕарабын. Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Оһуокай» түмсүү тэриллибитэ 35 сылын былырыын бэлиэтээбипит.

Кэлиҥҥи сылларга, чуолаан, коронавирус пандемиятын кэмигэр, элбэх кырдьаҕас этээччи олохтон туораата. Ол эрээри, көлүөнэ саҥанан солбуллан иһэр, хас улуус ахсын оһуокай түмсүүлэрэ тэриллэн, култуура управлениеларын кытары былааннаһан үлэлииллэр. Пандемия тохтобулун кэнниттэн, быйылгыттан түмсүү иһинэн балай да хамсааһын таҕыста. Нам, Горнай, Ньурба улуустарыгар оһуокай түмсүүлэрин тэрээһиннэрэ тиһигин быспакка ыытыллаллар. Сунтаар улууһа иккис сылын улуу Сэргэй Сибиэрэп күнүн муус устар 9 күнүгэр биллэрэн, фольклор тоҕус көрүҥэр улахан күрэҕи тэрийдэ. Онно «Кылаан этээччи» аатын уонна 100 тыһ. солк. бириэмийэни Надежда Николаева (Үөһээ Бүлүү) ылла. Оҕолорго «Кылаан этээччи» аатын Сиэйэ орто оскуолатын үөрэнээччитэ Дьуур Егоров ылан, 50 тыһ. солк харчыны тутта. Дархан этээччи Сахаайта Мойтохонова (Үөһээ Бүлүү) култуура уонна үөрэх министиэристибэлригэр «Күн оһуокайа» диэн оҕолорго телевизионнай бырайыагы көмүскээн, улахан дьаһалы тэрийэн ыытта.

«Эҥсиэли оһуокайа» түмсүү
Нам улууһугар Олоҥхо дьиэтин иһинэн үлэлиир «Эҥсиэли оһуокайа» түмсүү 2013 с. тэриллибитэ. Түмсүүнү Аппааны олохтооҕо Татьяна Евсеева салайар. Түмсүү тумус туттар киһитэ, Сунтаартан төрүттээх, удьуор оһуокайдьыт Валентин Хорунов «оһуохай» диэн баран муннукка ытаабыт Семён Алексеевтыын Нам улууһун, Энсиэли оһуохайын ааттарын өрөспүүбүлүкэҕэ, улуустарга ыытыллар элбэх ахсааннаах түһүлгэлэргэ, оһуокай күрэхтэригэр ситиһиилээхтик көмүскүүллэр. Ааспыт өттүгэр улууска биэс тарбах иһинэн оһуокайы этээччи баар буоллаҕына, Валентин Васильевичка үөрэнэн-уһуйуллан, бу кэм устатыгар элбэх этээччи үүнэн-сайдан таҕыста, олор истэригэр 13 үтүөлээх оһуохай этээччи, отуттан тахса үтүөлээх оһуохай кынатчыттара бааллар. Күрэхтэргэ элбэх буолан, күргүөмүнэн киирэн этэр үгэс олохсуйда.

Аны ыччаттары кытары үлэ ыытыллан, элбэх эдэр этээччи тахсан эрэр. Кинилэр кэккэлэригэр Партизантан Мария Аргунова, Аппааныттан Элеонора Егорова, Намтан Саргылаана Колодезникова, Айтал Осипов, култуура үлэһитэ Вера Цыпандина о.д.а. ааттарын киһи киэн тутта этэр. Түмсүүгэ араас саастаах, идэлээх, дьарыктаах дьоннор бааллар. Улуус Ытык киһитэ, Саха Өрөспүүбүлүэктин үөрэҕириитин туйгуна Людмила Черноградская, Граф Биэрэгин олохтооҕо, сааһын тухары оҕолорго, ыччаттарга саха фольклорун үөрэппит, 87 саастаах Варвара Сивцева түмсүү көхтөөх чилиэннэрэ, ыйар-кэрдэр сүбэһиттэрэ, көмөлөһөөччүлэрэ, туллар тутаахтара буолаллар. Бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыт ытык дьоннор сааһырдыбыт диэбэккэ, сүһүөхтэрэ уйарынан, оскуолаларга тиийэннэр, оҕолору оһуокайдыырга, сөпкө тутуһан хаамарга, этэргэ үөрэтэллэр, саха төрүт култууратыгар тапталы иҥэрэллэр.

Нэһилиэктэр хаалсыбаттар

Улуустааҕы «Эҥсиэли оһуокайа» түмсүүгэ тирэҕирэннэр, хас нэһилиэк ахсын оһуокай түмсүүлэрэ тэриллэн, эмиэ бэрт көхтөөхтүк үлэлиилэр, улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар ыһыахтартан, араас тэрээһиннэртэн туора турбаттар. Хатырыкка оһуокай түмсүүтүн салайар Мария Пинигина уһуйбут дьонуттан Людмила Дьяконова, Аглаида Макитова, Татьяна Иванова, Сайдам Мухин, Любовь Левина оһуокайы этээччи быһыытынан биллэн-көстөн, биһирэбили ыллылар. Аппааны нэһилиэгэр оһуохай түмсүүтүн Анастасия Корякина салайбыта, киниттэн муоһаны тутан быйылгыттан Ньургуйаана Адамова үлэлии сылдьар, Нам сэлиэнньэтигэр анал фольклор үөрэхтээх Вера Цыпандина ананан үлэтин саҕалаата.

Бу курдук холобуругу элбэҕи аҕалыахха сөп. Маннык эрэллээх кынаттардаах буолан, «Эҥсиэли оһуокайа» түмсүү быйылгы үлэтин биир сүрүн ситиһиитинэн улуус киинигэр, Нам сэлиэнньэтигэр, олунньу ый бастакы бээтинсэтигэр Оһуокай күнүн ыытары олохтообута буолар. Улуус уонна сэлиэнньэ дьаһалталара кэлэр өттүгэр Оһуокай искибиэрин оҥорорго былаанныыллар.

Уон сыллаах үбүлүөй
Муус устар 19 күнүгэр А.Ф. Шестаков аатынан улуустааҕы норуот айымньытын дьиэтин тэрийиитинэн, «Эҥсиэли оһуокайа» түмсүү тэриллибитэ уон сылын бэлиэтиир үөрүүлээх тэрээһин буолан ааста. Улуус дьаһалтатын баһылыга Юрий Слепцов, култуура улуустааҕы управлениетын начаалынньыга Семен Ядрихинскай, өрөспүүбүлүкэтээҕи «Оһуокай» түмсүү салайааччы Александр Данилов, Нам сэлиэнньэтин баһылыга Петр Сокольников, «Эҥсиэли оһуокайа» түмсүү салайааччыта Татьяна Евсеева, Олоҥхо дьиэтин дириэктэрэ Вера Колпашникова мустуубут дьону, түмсүү кыттыылаахтарын, оһуокайга сүгүрүйээччилэри эҕэрдэлээтилэр уонна наҕараадалары туттардылар.
– Бу сылларга Нам улууһуттан Саха Сиригэр биллэр-көстөр оһуокайдьыттар үүнэн таҕыстылар. «Эҥсиэли оһуохайа» түмсүү 2017 с. оһуокай түмсүүлэрин өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэригэр бастакы миэстэни ылбыта. Саха оһуокайа Гиннес рекордугар киирэр кэрэ түгэнин үтүө чааһыгар улууспут түмсүүтэ көхтөөх кыттыыны ылбыта. Кинилэргэ тирэҕирэн, оһуокай улууспутугар сайдар. Түмсүү уон сыллаах сыралаах үлэтин түмүктэрэ барыбытын үөрдэллэр. Саха оһуокайа дьону түмэр, эмтиир-чэбдигирдэр, сүрү көтөҕөр, куту ыраастыыр сүдү күүстээх. Нэһилиэктэрбитигэр оһуокайы сүрүннүүр, тэрийэр дьоннордоохпут. Инникитин былааммыт элбэх. Ыччаты оһуокайга уһуйуу үлэтэ салҕаныаҕа. Улууспут киинигэр Оһуохай искибиэрин оҥоруохпут, кинигэ таһаарыахпыт. Төрүт култуурабыт сайдыытыгар үлэлии-хамныы сылдьар дьоммутугар махтанабыт, -- диэтэ улуус дьаһалтатын баһылыга Юрий Слепцов.

Утум салҕанар
Сунтаар улууһуттан силис тардан, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн тарҕаммыт биир үтүө үгэс баар. Бу үтүө үгэһи Дархан этээччи Иван Васильев урут, Сунтаардааҕы райисполком култуураҕа салаатын начаалынньыгынан үлэлиир сыларыгар, олохтообута. Ол – оһуокай тылын этээччи хайаан да бэйэтин үөрэнээччитин таһаарыахтаах диэн ирдэбил. Бу үтүө ирдэбил суруллубатах сокуон быһыытынан, толорулла сылдьар. Холобур, Тойуктаах Маарыйа, Екатерина Захарова курдук биллэр-көстөр этээччилэр ити бачыымы саастарын тухары өрө туттулар. Билигин орто көлүөнэ этээччилэртэн Дархан этээччилэр Лариса Иванова, Светлана Зедгенидзева, үтүөлээх этээччилэр Мария Афанасьева, Саргылаана Васильева, Марина Хомподоева о.д.а. «Бастыҥ этээччилэр үөрэнээччилэрэ» диэн күрэхтэргэ көхтөөхтүк кытталлар. Кинилэр хас биирдии бэйэлэрэ элбэх киһини иитэн-үөрэтэн таһаардылар, ол үөрэнээччилэрэ эмиэ элбэх ыччаты үөрэттилэр, үөрэтэ сылдьаллар.

Онон, «оһуокайбыт баар, сүппэт, сайдар, байытыллар, оһуокайы этээччилэр тахсан иһэллэр, кырдьаҕастары саҥа көлүөнэ этээччилэр утумнууллар», – диэн санаанан ыстатыйабын түмүктүүбүн.