Уопсастыба

Холобур, урут Новопортовской оройуонугар 200-250 солкуобайга айанныыр эбит буоллахпына, билигин ортотунан 500 солкуобай  буолбут. Бу даҕаны суумаҕа арыт таксины булар уустуктардаах.

Автовокзалтан Каландарашвили уулуссатыгар диэри  саас 150-180 солкуобайга барар буоллахпына, билигин оннук сыана суох, аччаабыта 250 солкуобай дииллэр. Бу туохтан тутулуктааҕый? Маны билээри араас ыстатыйалары аахтым, атын эрэгийиэннэргэ балаһыанньаны билистим, олохтоох таксистары уонна суоппардары кытары кэпсэттим.

Дойдубут үрдүнэн балаһыанньа

Дойду үрдүнэн өҥө сыаната 2021 сыл муус устар ыйыттан үрдээбитэ бэлиэтэнэр. Бүтэһик 10 сылга  бу көстүбэтэх чахчы (2014 сылтан 2023 сылга диэри). Ол курдук Росстат иһитиннэрэринэн,  1 км. айаҥҥа сыана 32,53 солкуобайга диэри үрдээбит. Бу төрүөтүн такси сиэрбистэрэ саансыйалары кытары ситимнииллэр. Массыына сыаната үрдээбит, көрүү-истии, өрөмүөннүүр уустугурбут. Саҥа сокуон олоххо киириэҕиттэн сыана өссө төлө барыа диэн дьиксинэллэр.

Дойдубут үрдүнэн такси сыанатыгар балаһыанньа кытаатан турар эбит. Сыл саҕаланыаҕыттан  Мурманскайга 70%, Петербург уонна Екатеринбург куораттарга 100%, Пермьҥа 50-70%, Самарскай уобаласка 40-50%, Калининградка  40% такси өҥөтүгэр сыана үрдээбит.

Балаһыанньаны сорохтор балаҕан ыйын 11 күнүттэн олоххо киирбит “РФ легковой таксинан пассажирдары уонна таһаҕаһы таһыы” федеральнай сокуон кытаанах быраабылалары олохтообутун кытары ситимнииллэр. Ол эрэн, бу сүрүн төрүөт буолбатах эбит.

Саха Сиригэр такси өҥөлөрө

Саха Сиригэр такси өҥөлөрүгэр монополия диэн суох. Нэһилиэнньэ үксүн норуоттар икки ардыларынааҕы inDrive сыһыарыы сабыллыаҕыттан,  Drivee хампаанньа өҥөтүнэн туһанар. Онон биир такси сулууспата сыананы быһар диир биһиги киин куораппытыгар табыгаһа суох буолан тахсар.

Биирдиилээн сулууспаҕа үлэлиир таксист уолаттары кытары кэпсэттэххэ, сыаналарын бэйэлэрэ быһааралларын, ол эрэн сыһыарыыга төлүүр хамыыһыйалара биллэ улааппытын этэллэр. Маны тэҥэ Сахабыт Сирин кубулҕат сааскы, күһүҥҥү туруга, тыйыс тымныыта оруоллаах. Бырааһынньык кэмигэр сыана үрдүүрэ эмиэ өйдөнөр дииллэр. Суоллар сабыллан ыраах сирдэринэн эргийэллэр, сорох суоппардар бэйэлэрэ бырааһынньыктаары үлэлии тахсыбаттар, онон хаалбыт суоппардар сыананы быһалларыгар төрүөт үөскүүр.

Саҥа сокуон хараҕынан үлэлииргэ ыарахан диэн суоппар омук уола кэпсиир. Кини Арассыыйа гражданстволаах буолан эрэ үлэлиир кыахтаах. Билигин бэйэ дьарыктаах буоллум диир. Хас биирдии сакаастаан такси сыһыарыытын тэҥэ, бэйэтэ нолуок төлүүр буолбут. “Бэйэ дьарыктаах буолуутун туһунан электроннай докумуону “Госуслуга” саайтын нөҥүө эбэтэр “Мин докумуоннарым” офиһыгар оҥорторуохха сөп. Бу өҥө босхо, баҕалаахтар хаһан баҕарар оҥорторуохтарын сөп. Төлөммүт харчы киирэригэр анал каарта арыйтардым. Сакаас киирдэ, төлөөтүлэр даҕаны тутатына нолуокка харчы эмиэ тутуллар. Билигин төлөөн көрө иликпин эрээри, сууммата биллэр дии саныыбын. Маны тэҥэ, таксилыыр массыынам саппаас чааһа, уматыга барыта күннээҕи ороскуоту ирдиир. Киин куораппыт суоллара мөлтөхтөр. Ордук куорат таһыгар, чааһынай секторга киирдэххэ ол көстөр. Онон сыана түһүө диэн эрэммэппин. Таксиилааччылар арыт ороскуокка барабыт. Аны биир дойдулаахтарым урут таксилыыр этилэр. Билигин сокуоҥҥа олоҕуран линияҕа тахсыбаттар. Суоппар ахсаана аччаан массыыналаахтар сыананы үрдэтэргэ күһэллэбит, ким элбэҕи төлүүр клиеннары ылабыт”, - диэн кэпсиир.

Оттон Александр диэн саастаах саха эр киһитэ кэпсииринэн, бензин сыаната күннэтэ улаатар. Бу аҕыйах хонуктааҕыта эмиэ сыана үрдээбит. Бэйэ дьарыктаах буола илик эрээри, таксилыыр сыһыарыыта ирдээн эрэр диир. Оччотугар үлэлээн тохтуубун, ирдэбиллэр кытаанахтара бэрт диэн билинэр. Ол курдук сарсыарда ахсын анаалыстары туттаран путевой илиис ылыахтаах, сууттана сылдьыбатаҕын туһунан ыспыраапка тиксэриэхтээх, массыыната анал өҥнөөх буолуохтаах, шашка кэтэрдиллиэхтээх, нолуок төлүүрүн таһынан, сулууспаҕа эмиэ харчы биэрэр. Ороскуот элбиирин эрэ көрбөтөххө, оннук өҥөлөрү тутатына оҥорор сулууспа да суох. Онон баҕалаах да буолларгын, сокуону кэһии тахсыан сөп диэн билинэр.

Саппаас чаастар тиийбэттэр

Дьокуускайга массыыналаах киһи эрэ барыта таксилыыр буолбатах. Биирдиилээн суоппардартан саппаас чаастарын хантан атыылаһалларын ыйыталастым.

Зоя элбэх оҕолоох ийэ буоларын быһыытынан, быйыл массыына атыылаһан бэйэтэ сүүрдэр. Күннээҕи оҕолор куруһуоктарыгар, сайын даачатыгар, күһүн сир астыырга туһанар. Кыһынын сүүрдүбэккэ тоҥорор былааннаах. “Дьиэ эрэ сыаната буолбакка гараас куортамын сыаната бэйэтэ кыбартыыра сыанатын курдук буолла. Биирдэ эмит сылдьарга ночооттоох. “Наташа” диэн абыраллаах мал баар эрээри, быстах эрэ кэмҥэ туһанарга үчүгэй диэн уопуттаах суоппардар кэпсииллэр. Массыына кырааската лөглү барар, маны тэҥэ былырыын кыһын массыыналар эстибиттэрин өйдүүргүт буолуо. Онон сэрэхэдийэбин. Аны саппаас чааска тохтоон ааһыаҕыҥ. Бу сайын массыына көлөһөтүн үрдүн бүрүйэр “подкрылок” диэним алдьанна. Ханна баҕарар баара буолуо диэн хас даҕана мастарыскыайы кэрийэн булбатым. Хата биир мастарыскыай уолаттара сакаастаан аҕалтардылар. Владивосток куораттан. Оттон улахан сапаас чаастары, мотуордары отойун даҕаны булбаккын, өр күүтэҕин диэн кэпсээтилэр. Аны саппаас чаас бэйэтин сыанатыгар кэлиитин- барыытын, атыылаһааччы өҥөтүн эмиэ төлүүгүн. Онон такси сыаната үрдүүрүн өйдүүбүн. Саппаас чаастар сыаналара даҕаны охсор. Аны кыһын гараастарын сыанатын толуйуохтарын наада буолуо”,  - диэн санаатын үллэстэр.

Федеральнай таһымҥа санаалар

Саҥа сокуонунан такси тас көрүҥүгэр ирдэбиллэр киирдилэр. Уларыйыылар олоххо киирэллэригэр бириэмэ ирдэнэр. Ол эрэн дьыала сокуоҥҥа эрэ буолбатах. Сочи куоракка буолан ааспыт TAXI  норуоттар икки ардыларынааҕы кэмпэриэнсийэҕэ таксины сайыннарар Уопсастыбаннай сэбиэт бэрэссэдээтэлэ Ирина Зарипова таксопаркалары саҥардыыга кыһалҕалар баалларын эппитэ. Бу ааспыт сыллааҕы массыыналар уонна саппаас чаастар сыаналара үрдээбиттэриттэн  тутулуктаах. Оттон айаҥҥа сыана үрдээһинэ оҥоруу ажиотажтан тутулуктаах диир, агрегатордар этэллэринэн, килэмиэтиргэ айаҥҥа, тарыыпка даҕаны сыана уларыйбатах. “Ханнык баҕарар айаҥҥа сыана динамикаттан тутулуктаах. Айанныан баҕалаах элбэх, оттон өҥө оҥорооччу аҕыйах буоллаҕына, сыана үрдүүр”, - диэн этэр.

Салгыы сыана инфляцияҕа, биисинэс сокуоннарыгар  олоҕуран 10 % үрдүөн сөп диэн эспиэр сабаҕалыыр.

Арассыыйа тырааныспарын миниистиэристибэтин Уопсастыбаннай сэбиэтин бэрэссэдээтэлин собуйааччы Илья Зотов атын этиилээх.

“Таски өҥөтүгэр сыана улаханнык халбаҥныа суоҕа. Маныаха ханнык даҕаны фактордар, такси ОСАГО-тыттан ураты, суохтар. Такси өҥөтүгэр сыана үрдээһинэ сыл, балтараа иһигэр массыына, саппаас чаастар, ОСАГО сыаната үрдээбититтэн саҕаламмыта, онно сокуон оруолу оонньооботоҕо”, - диэн этэр.

Бензин сыаната аччыа дуо?

Такси өҥөтүн сыаната үрдүүргэр өссө биир биричиинэ - уматык сыаната үрдүүрэ. Бензинынан элбэх улууһу хааччыйар “Саханефтегазсбыт» уматыкка сыана аччаабатын туһунан иһитиннэрэн турар. Бу биһиги эрэгийиэммит уратыларыттан тутулуктаах. Ол курдук, аныгыскы сылга оттук саппааһын Саха Сирэ толору атыылаһан олорор, оттон улахан кууһунан атыылаһыыччылар ырыынактарыгар сыананы бэрээдэктээһин миэрэлэрэ соторутааҕыта ылыллыбыттара.

Санатан эттэххэ дойду Федеральнай антимонопольнай сулууспата биржаларга сыана түһүүтүнэн, АЗС-тарга оттукка сыананы аччатарга эппитэ.

Норуот дьокутаата, «Саханефтегазсбыт» АУо салайааччыта Виктор Лебедев экспортка бобууларынан ылыллыбыт миэрэлэр фоннарыгар, кылгас кэмҥэ Санкт Петербургтааҕы норуоттар икки ардыларынааҕы табаар-сырье биржаларыгар улахан кууһунан атыылаһыыга сыана түспүтүн бэлиэтиир.

Оттон биһиги өрөспүүбүлүкэбит атыылаһан, тиэйэн, Саха Сирин сапараапкалырыгар тиэрдиэр диэри бириэмэ ирдэнэр. Маны тэҥэ ыраах, мөлтөх суоллаах-иистээх сирдэргэ тиэрдии өссө элбэх бириэмэни эрэйэр. Навигациянан тиэрдиллэр оттук кэлэр сылга саппаастаахтык атыылаһыллар. Онон сыана түһэрэ күүтүллүбэт диэн Виктор Лебедев этэр.

“РФ бырабыыталыстыбатын кыттааһына суох Хотугу завоз кэмигэр тиэрдиллэр оттук сыанатын сыллааҕы үрдээһинин кыһалҕата быһаарыллыа суоҕа. Биһигини Саха Сирин бырабыыталыстыбата бүддьүөтүнэн (судаарыстыбаннай) кирэдьиит биэрэн өйүүр. Маны тэҥэ собуоттартан ньиэп бородуукталарын тиэрдиигэ өйүүр”, - диир.

Түмүккэ

Үөһээ этиллибиккэ олоҕуран толкуйдаатахха, такси өҥөтүгэр сыана түһэрин күүппэппит. Арай сокуон оҥорон таһаарааччылар өттүлэриттэн сымнатыылартан, өйөбүл миэрэлэр олохтоноллоруттан  эбэтэр массыына, саппаас чаастара, оттук сыаналара түһэриттэн тутулуктаах  диэн эспиэрдэр этэллэр.

Оттон биһиги Сахабыт Сиригэр бу хайысхаҕа саҥа уураахтар ылыллан, балаһыанньа тупсуо диэн эрэнэбит.

Галина МАТВЕЕВА.

Хаартыска куйаар ситимиттэн