Уопсастыба

Түөрт сыллааҕыта Ил Дархан Айсен Николаев кулун тутар бастакы күнүгэр Табаһыт күнүн бэлиэтиир туһунан ыйааҕа тахсыбыта. Бу – табаһыттар сыралаах үлэлэрин билинии, кинилэр өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтигэр киллэрэр кылааттарын сыаналааһын буолар.

Күн бүгүн бас билии көрүҥүттэн тутулуга суох өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 172 тыһыынча таба баар. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ бу салааҕа үһүс бастыҥ көрдөрүүлээх эрэгийиэн буолар. 20 улууска, 114 таба хаһаайыстыбатыгар 1 325 киһи үлэлиир. Өрөспүүбүлүкэ сирин-уотун иэнэ 3 103,2 тыһ. кв. км. буоллаҕына, 2 456,5 тыһ. кв. км иэннэх сири, ол эбэтэр 79 %-ын таба хаһаайыстыбалара, табаһыттар көрө-истэ сылдьаллар. Табаны иитии – олохтоох хотугу омуктар төрүт дьарыктара, олохторун илгэтэ уонна ис хоһооно буолар. «Табабыт баарын тухары биһиги баарбыт, табабыт эстиэ – норуот быһыытынан эстиэхпит», – диэн кинилэр мээнэҕэ эппэттэр.

Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктарга улахан болҕомто ууруллар, 1990-с сыллартан хотугу омуктар төрүт дьарыктарын (таба иитиитин, балыктааһыны, бултааһыны), көс аҕа уустарын төрүт сирдэрин-уоттарын боппуруоһун сүрүннүүр аналлаах сүүрбэттэн тахса тирэх сокуон ылылынна. «РФ Аартыкатааҕы түбэтин туһунан» федеральнай сокуону олоххо киллэриигэ Ил Түмэн көхтөөхтүк үлэлиир. «Хаһаайыннааһын үгэс буолбут көрүҥнэрин судаарыстыба өттүттэн өйөөһүн туһунан» хос салаа киллэриллибитин түмүгэр, 2022 сылтан табаһыттар уонна аҕа ууһун общиналара харчынан куһаҕана суох көмөнү ылар буоллулар.

Олорор дьиэни-уоту туттарга, тупсарарга анаммыт «Эдэр табаһыт» бырагырааманан үс сыл устатыгар 53 табаһыт биирдии мөлүйүөн солкуобайдаах субсидияны ылла. 2023 с. табаҕа көрүллэр субсидия кээмэйэ үрдэтиллэн 5 333 солк буолбута, ол иннинэ 4 995 солк этэ.

Мин үлэбинэн улуустарга мэлдьи сылдьабын, табаһыттары көрсөбүн, дьон үлэлиир-хамсыыр баҕата улахан, хаһаайыстыбалар таба ахсаанын элбэтэргэ интэриэстээхтэр, база, хараал тутталлар, квадрокоптер, вездеход атыылаһаллар. Ол эрээри, быһаарыыны эрэйэр кыһалҕа суох буолбатах. Анаабыр табаһыттара тырааныспар ороскуота улаханын, ас-үөл сыаната 2-3 төгүл ыараханын, дохуот ороскуоту толуйбатын туһунан этэллэр. Онон удамыр сыананан кииннээн хааччыйар тиһик олохтонорун кэм-кэрдии ирдээтэ. Ямал уопутунан факториялары таба хаһаайыстыбалара көһө сылдьар сирдэринэн тэрийэн, элбэх боппуруоһу: аһынан-үөлүнэн, саппаас чааһынан хааччыйыыны, бородууксуйаны соҕотуопкалааһыны быһаарыахха сөп. Онуоха Эргиэн-логистика кииннэрэ тирэх буолуохтара. Күн бүгүн маннык кииннэр 7 улууска тэриллэн, аһы-үөлү удамыр сыанаҕа батараннар, улаханнык биһирэннилэр. Ил Дархан 2025 сыл бүтүөр диэри Эргиэн-логистика кииннэрин Аартыка 13 улууһугар барытыгар тэрийэр соругу туруорар.

Соторутааҕыта биһиги Аартыка сайдыытын уонна хотугу омуктар дьыалаларын министиэристибэтин кытары сүбэ мунньаҕы ыыппыппыт, онно факториялар тэриллэллэрэ олус наадалааҕа этиллибитэ. Биһиги кэмитиэппит «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр факториялар тустарынан» сокуону оҥоро сылдьар.

Бүгүҥҥү сааскылыы чаҕылхай күҥҥэ Табаһыт күнүнэн эҕэрдэлээн тураммыт, табаһыттар хоту дойду тыйыс усулуобуйатыгар үлэлиир-хамсыыр хоһуун дьон буолалларын таһынан, кинилэр хоту дойду, туундара киэҥ-нэлэмэн сирин-уотун көрө-истэ сылдьар уопсастыбаннай пограничник, уопсастыбаннай эколог, ирбэт тоҥу араҥаччылааччы, быһата, Арассыыйа судаарыстыбатын Аартыкатааҕы территориятын дьиҥнээх хаһаайына буолар аналы чиэстээхтик, дьоһуннук толороллорун бэлиэтиибин.

Күндү доҕоттор, эһиэхэ уонна эһиги дьиэ кэргэттэргитигэр чэгиэн-чэбдик доруобуйаны, бөҕө туруктаах олоҕу, эйэлээх халлааны баҕарабын! Идэҕитигэр бэриниигит, төрүт үгэстэргитин илдьэ сылдьаргыт, салгыы сайыннараргыт, Ийэ айылҕаҕытыгар, Аартыка ураты цивилизциятыгар харыстабыллаахтык сыһыаннаһаргыт иһин махтанабын!

Елена Голомарева, Ил Түмэн  төрүт олохтоох хотугу омуктар уонна Аартыка дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ