Айыылар тугу этэллэрин киһи аймахха тиэрдэр, уруккуну-инникини өтө көрөр Алексей Иванович Божедонов - Сырдык аатын билбэт саха киһитэ бука суоҕа буолуо. Аҕыйах сыллааҕыта кини арҕаа дойдулар сааҥсыйа киллэрэллэрин, куйаар ситимэ хааччахтанарын сэрэппитэ. Билигин үгүс дьон олохпут хаһан тупсарын иһигэр эрэнэ-долгуйа күүтэр.
Сырдык этэринэн, 2028 с. сыыйа-баайа сааҥсыйалары устан барыахтара, олохпут көнөр суолга туруоҕа. Күн бүгүн дойдуга инфляция үрдээн, ас-таҥас, туттар тэрил, дьиэ-уот сыаната наһаа ыараата, боростуой киһи ипэтиэкэ, кирэдьиит кыайан ылбат буолла, иэһиҥ ыйдааҕы төлөбүрэ 100 000 – 150 000 солк. куоһарар. Маннык балаһыанньа аҕыйах сылынан көнүөҕэ.
– Аныгы олоххо сатабыллаах саһыл саҕалаах диэбиттии, ким эрэ мөлүйүөнүнэн харчыны баһар, оттон ким эрэ 50 000 - 60 000 солк. хамнастаах, билиҥҥи сыананан итинник кыра хамнаска олорор күчүмэҕэй. Бэйэ дохуотун үрдэтэргэ тугу сүбэлиэххитин сөбүй? — диэн ыйытыкка Сырдык төрүт дьарыкпытыгар төннөр тоҕоостооҕун туһунан санатар. Куоракка, улуустарга даҕаны эт-үүт сыаната муҥутаан ыараата, ынах арыыта киилэтэ 1600-1800 солк., ынах этэ 1000-1400 солк., убаһа этэ 1500 солк., оннооҕор биир халбаһы 950 солк.
Алаастарбытын атын омуктар былдьыыр кутталлаахтар
– Тыа хаһаайыстыбатынан, ынаҕы-сүөһүнү иитиинэн, хортуоппуйу, хаппыыстаны олордуунан дьарыктаныахха наада. 1990-ус сылларга Хатаска ыал аайы биирдии-иккилии ынах баара, билигин дьон бэлэми атыылаһарга үөрэннэ, оннооҕор дьиэлэригэр ас астаабакка бэлэми сакаастаан аһыыллар.
Үрүҥ илгэни үрүлүтэ сүүрдэр, эмис эти атыылыыр киһи хаһан баҕарар үптээх-харчылаах. Кэлиҥҥи кэмҥэ Сахабыт Сирин үрдүнэн хороҕор муостааҕы, сыспай сиэллээҕи иитэр ыал ахсаана олох аҕыйаата, эт сыаната олус ыараата. Саатар сүүрбэччэ төбө ынаҕы иитэр киһи билигин үчүгэйдик олоруон сөп. Сорох фермердэр оту оттооботтор даҕаны, атыылаһан ылаллар.
Өбүгэ саҕаттан саха дьоно алаастарынан олорбуппут эрээри, билигин бары куоракка симиллэн хааллыбыт. Орто Азияттан кэлэр омуктар тыа сиригэр тахсан, коза, бараан, ынах иитэн эрэллэр. Биһиги өбүгэбит дьарыгын хааллардахпытына, алаастарбытын атын омуктар былдьыахтара.
Айыылар саха киһитэ өбүгэ дьарыгынан дьарыктаныахтааҕын, сиэри-туому тутуһан, дьоҥҥо куһаҕаны оҥорбокко, оҕону сахалыы тыыҥҥа иитиэхтээҕин туһунан этэллэр, — диэн сүбэлиир кини.
Кистэл буолбатах, аныгы эдэр ыччат хотоҥҥо ыарахан үлэҕэ үлэлээбэккэ, чэпчэкитик улахан харчыны баһыан баҕарар. Уйулҕа үлэһиттэрэ хас биирдии киһи бэйэтин сирдээҕи аналын (предназначениетын) таба тайанан, киһи бу сиргэ туох сыаллаах-соруктаах айыллан кэлбит суолун батыһан, уйгу-быйаҥ олоххо үктэнэр дииллэр.
Байа сатаан элбэх киһи эстэр
«Хомойуох иһин, быстах байа сатаан элбэх киһи эстэр суолга киирэр. Ыраахтааҕылаах Арассыыйа хайдах эстибитэй? 300 сылы быһа баайдар дьону баттаан олорбуттара, ол кэнниттэн 1918 с. Романовтар династияларын бүтэһик императордара Николай II дьиэ кэргэнин, оннооҕор оҕолору аһыммакка барыларын ытыалаан кэбиспиттэрэ. Кинээстэри, графтары, баайдаах-дуоллаах атыыһыттары аһыммакка кырган испиттэрэ, кими да хаалларбакка имири соппуттара. Ити айылҕа иэстэһэр.
1937 с. дьону үҥсэн-харсан, норуот өстөөҕө диэн буруйдаан, эрэпириэссийэлээн, лааҕырдарга ыыппыт дьон бэйэлэрэ ытыллыбыттара. Сэбиэскэй Сойууска кулаактар диэн дьаралыктаан, кыахтаах ыаллар ынахтарын-сүөһүлэрин, баайдарын-дуолларын бүүс-бүтүннүү былдьаан ылбыттара.
Урукку сопхуос тойотторун, сорох тэрилтэ салайааччыларын ылан көрдөххө, бэйэлэрин кэмнэригэр дьону аһары баттаан, мөҕөн-этэн, дьиэ кэргэттэрэ, кэнчээри ыччаттара сүрдээҕин оҕустардылар, ким эрэ ыарыһах, ким кыайан оҕоломмот. Тойон-хотун буола сылдьан дьону наһаа баттыыллар, айылҕа ону барытын иэстэһэр. Дьон ону өйдөөбөттөр. Итинник көстүү Сэбиэскэй былааска эрэ буолбакка, аныгы үйэҕэ эмиэ баар. Таҥара төһө баҕарар дуоһунаһы, былааһы, үбү-харчыны биэрэр, онтон хайдах дьаһанан олорбуккунан эппиэтэ кэлэр.
Биһиги кэммитигэр социальнай ситим нөҥүө дьон баҕа санаатын ситиһэригэр араас марафоннары ыытар биллэр блогер Елена Блиновская 900 мөл. солк. тахса суумалаах нолуогу төлөөбөтө диэн көҥүлүн күөмчүлээтилэр. Айыы Таҥара тугу барытын көҥүллүүр эрээри, эппиэтэ булгуччу кэлэр. Билигин дьону албыннаан байбыт дьон 2028 с. эппиэккэ тардыллыахтарын сөп, аны үс сылынан улахан уларыйыы буолара күүтүллэр.
Дьону албыннаан киһи быстах эрэ кэмҥэ байар, масыанньыктар суотабай төлөпүөҥҥэ эрийэн, өс киирбэх дьонтон сүүһүнэн, мөлүйүөнүнэн харчыны уоран ылаллар, кэлин онтуларыгар син биир эппиэттииллэр. Айыылар дьону үөрэтээри итинник угуйугу оҥороллор.
Дьиҥэр, орто дойдуга киһи элбэхтик төрүүр, ону олоҕуҥ хайдах салалларын, төһө табылларын кармаҥ, сахалыы айыыҥ-хараҥ быһаарар. Бастатан туран, киһи өбүгэ үөрэҕинэн чиэһинэйдик олоруохтаах, үлэһит буолуохтаах. Үлэһит киһи хаһан баҕарар харчыланар, ынах-сүөһү иитэн, бырамыысыланнаска баахтанан үлэлээн, ыраах эриэйсэҕэ улахан массыынанан таһаҕас тиэйэн», — диир Сырдык.
Иһэр уу көмүс тэҥэ сыаналаныа
– Эзотериктар этэллэринэн, тохсунньуга Ороһооспоттон Кириһиэнньэҕэ диэри халлаан сиигэ арыллар, баҕа санаа туолар кэмэ дииллэр. 2025 сылга баҕа санааларбыт туолалларын туһугар хайдах сөпкө дьаһаныахха сөбүй? — диэн ыйытыкка Сырдык күлэн кэбистэ. Кини этэринэн чуҥкук олохпутун сэргэхситээри, дьону аралдьытаары, Саҥа Дьыллааҕы остуоруйаҕа итэҕэтээри толкуйдаабыттар, баҕа санааҕын этэн баран дьыбааҥҥа олордоххуна хайдах туолуоҕай? Киһи үлэлээн-хамсаан, баран-кэлэн, киирэн-тахсан олоҕо тупсар диэн санааны тутуһар. Халлаантан туох да түспэтин бэлиэтиир.
Инникини ыраас мууска ууран барытын этэн биэрэр үөһэттэн бобуулаах, ырааҕынан ханарытан, таайтаран эрэ этиэххэ сөп. Ол да буоллар, Сырдык киһи-аймаҕы туох күүтэрин кыратык сэгэтэн биэрдэ.
– Аҕыйах сылынан аан дойду үрдүнэн сүнньүнэн соҕуруу дойдуларга алдьархай ааҥнаары, ураган, цунами, сир хамсааһына буолаары турар. Сир аннынааҕы ууну бүтэрэн эрэллэр, Парижка, Лондоҥҥа олорор улахан омуктар ууларын 70% бүтэрдилэр. 30-40 сылынан иһэр уу суох буолан, хас биирдии таммах күндү көмүс тэҥэ сыаналаныа, онтон сылтаан сэриилэһиэхтэрэ. Ньиэп былдьаһыыта буолбакка, ыраас уу былдьаһыыта кэлиэ.
Айылҕа алдьархайа, дьиҥэр, Саха Сириттэн саҕаламмыта. 2001 с. улахан халаан уута кэлэн, Ленскэй ууга барбыта. 3-4 сыллааҕыта тыа барыта умайбыта, уот туран дьон куһаҕан, кирдээх санаатын ыраастыыр, онон айылҕалаах дьон ардаҕы ыҥырарбыт бобуулаах. Быйыл кураан дьыл эрээри, былырыыҥҥытааҕар өҥ-быйаҥ сайын кэлиэҕэ, оҕуруот, сир аһа өлгөмнүк үүнүөҕэ. Атырдьах ыйа ардахтаах буолуо. 2025 с. сылаас кыһын диир тутах, ирээтин син биир тымныйыа. Куоракка сиэри таһынан сылыйдаҕына 20-лии этээстээх дьиэлэргэ кутталлаах.
2024 с. ууга барбыт улуустар быйыл эмиэ эмсэҕэлиэхтэрин сөп. Айыылартан ыйаах баар дьону үөрэтэр-такайар. Былырыын үс улуус, куорат эмиэ бүүс-бүтүннүү ууга барыахтаах этилэр, ону Өлүөнэ эбэ иччитэ саха дьонун наһаа харыстыыр. Ууга барар кутталлаах нэһилиэктэр алгыс сиэрин-туомун ыытыахтарын наада. Алгысчыттар үксэ куоракка бааллар, тыа сиригэр аҕыйахтар, онно тахсан үлэлиэххэ наада, — диэн инникини сылыктыыр кэпсээнин түмүктүүр.
Онон үүммүт саҥа сыл ситиһиилээх буоларын туһугар Сырдык этэринэн өбүгэ сиэрин-туомун тутуһан, төрүт дьарыкпытын сөргүтэн, дьону албынныыр чэпчэки харчыны эккирэппэккэ, үлэлээн-хамсаан уйгу-быйаҥ олохтонуохпутун сөп.
Ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ.
-
3
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0