Уопсастыба

Ол туһунан кулун тутар 5 күнүгэр өрөспүүбүлүкэтээҕи Медиакииҥҥэ «Сахамедиа» холдинг тэрийэн ыыппыт төгүрүк остуолугар дьүүллэстилэр. Оҥоһуу өй кыаҕын төрөөбүт тылбытын харыстыырга, эйгэтин кэҥэтэргэ, сахалыы билбэт, сатаан аахпат-саҥарбат дьону ийэ тылга сыһыарарга хайдах туттуохха сөбүн туһунан айти-үлэһиттэр, билим, тыл үөрэхтээхтэрэ санааларын үллэһиннилэр.

Оҥоһуу өй киэҥник хардыылаан, сайдан иһэрин кытта аҕыйах сылынан сорох идэлэр үлэ ырыынагыттан сүтэр чинчилээхтэр. Оттон киһи мэйиитин үлэтин үтүгүннэрэн оҥоһуллар нейроситим ыйытыктарга эппиэттиир, араас ис хоһоонноох контены, хоһоону, айымньыны суруйар, сыыһаны көннөрөр, киһи куолаһын үүт-үкчү үтүктэн тиэкиһи ааҕан биэрэр кыахтаах.

Кини кыаҕа итинэн эрэ муҥурдаммат, мэдиссиинэҕэ КТ, МРТ снимоктарын көрөн диагноһы кытта туруорар. Робот киһи курдук сылайбат-элэйбэт, уоппускаҕа, больничнайга, аска-таҥаска наадыйбат, төгүрүк да суукка үлэлиэн сөп. Онон үлэни биэрээччигэ бары өттүнэн табыгастаах курдук.

СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Анатолий Семенов оҥоһуу өй саха тылын, төрүт үгэстэрин өйдүүрүн туһугар олоҥхобутун, норуот уус-уран айымньытын, төрүт аспыт, саха быһаҕын, туттар тэрилин, таҥаһын туһунан өйдөбүлү барытын сыыппараҕа киллэриэххэ наадатын туһунан эттэ.

Былырыын Дьокуускайга оҥоһуу өй лабораторията тэриллэн, компетенция киинигэр Айти-паарка резиденнэрэ, ХИФУ үлэһиттэрэ түмсэн, саҥаны айарга ылыстылар. Инникитин оҥоһуу өй Бикипиэдьийэ, «Яндекс” көрдүүр ситим курдук хас биирдии көмпүүтэргэ, гаджекка үлэлиэҕэ. 

Анатолий Семенов судаарыстыбаны салайыыга өссө 2022 с. виртуальнай көмөлөһөөччүнү киллэрбиттэрин туһунан кэпсээтэ. Инновация министиэристибэтигэр ыйга 1500 кэриҥэ сурук киирэрэ,  ону барытын оҥоһуу өй (сэкиритээр) салааларынан араартаан ыытар буолбута. Билигин кини тиэкиһи кытта үлэлээн эрэр,  инникитин нормативнай докумуоннарга киириэҕэ, эрэгийиэннээҕи уонна федеральнай сокуоннары тэҥнээн көрүөҕэ, толоруутун хонтуруоллуоҕа.  Ил Дархан Айсен Николаев сорудаҕынан, оҥоһуу өй судаарыстыбаны салайыыга итинник киирэн иһэр.

Үөрэх салаатыгар оҥоһуу өй оҕолор уруокка хас сыананы ылалларын ырытан көрөн,  9-ус кылаас кэнниттэн хас үөрэнээччи барарын-хааларын эрдэттэн ааҕыан сөп. Оччотугар орто үөрэх салаатыгар (тиэхиньикумҥа) хас оҕо киирэрин билэн, миэстэни сөпкө аттарар кыахтаныахтара.   

Оҥоһуу өй киһи күн аайы атыылаһар бородууктатыгар сыана төһө халбаҥныырын эмиэ чинчийиэн син. Оттон мэдиссиинэҕэ «Сайберия» бырайыак чэрчитинэн, өрөспүүбүлүкэ балыыһаларыгар КТ, МРТ снимоктарын көрөн диагноһы туруорар. Эбэтэр тыа хаһаайыстыбатыгар ынах-сүөһү, таба ахсаанын ааҕарга көмөлөһөр, дааннайдары кибер-атаакаттан харыстыыр.

Итинник виртуальнай көмөлөһөөччүлэр улахан дааннайдары кытта үлэлииллэр, көтөҕүнэн мунньулла сытар докумуоннары кытта үлэни түргэн уонна судургу оҥороллор.

Ойуур баһаарын умуруорарга үлэлиир суһал сулууспалар бары биир онлайн платформаҕа көһөн, спутниктан ханна буруо тахсыбытын барытын көрөн олорор кыахтаннылар. Онон уоту умуруоруу түргэтээтэ, ойуур умайар сирэ аҕыйаата.

Төгүрүк остуол кыттааччылара оҥоһуу өй кыаҕын төрөөбүт тылбытын харыстыырга, салгыы сайыннарарга, эйгэтин кэҥэтэргэ туох үлэни ыыталларын, ханнык саҥа бырайыактар баалларын туһунан кэпсээтилэр.

СӨ Үөрэҕин уонна наукатын миниистирэ Ньургууна Соколова эдэр ыаллар төрөөбүт тылларын билиэхтэрин, дьиэҕэ оҕолорун кытта сахалыы кэпсэтиэхтэрин баҕаралларын этэн туран, ону олоххо киллэрэргэ бэрт истиҥник иһиллэр «Эдьиий» бырайыак тахсыбытын туһунан билиһиннэрдэ.

Наталья Попова, филологическай наука доктора, Гуманитарнай чинчийии үнүстүүтүн сүрүннүүр научнай үлэһитэ 15 мөл. тыллаах, 7 хайысхалаах саха тылын национальнай куорпуһун хомуйбуттарын туһунан иһитиннэрдэ. Манна араас жанрдаах литературнай айымньылар уонна куйаар ситимиттэн, социальнай ситимтэн тиэкистэр киирдилэр.  Саха Сирин улуустарыгар дьон тус-туһунан диалекка саҥарар, интерактивнай каарта ону көрдөрөр. Маны таһынан, топонимнар, архаизмнар, тиэрминнэр тус-туһунан бэрээдэктэннилэр.

«Саха» НКИХ генеральнай дириэктэрэ, Ил Түмэн дьокутаата Олег Марков эпииргэ төгүрүк суукка үлэлиир кыахтаах, сонуннары сахалыы кэпсиир оҥоһуу өйүнэн оҥоһуллубут бастакы ыытааччылары көрдөрдө. Виртуальнай ыытааччылары дьиҥнээх ыытааччылар  тас көрүҥнэрин, куоластарын үтүгүннэрэн оҥорбуттар.

Кинилэр сонуннары тэлэбиидэнньэҕэ эрэ буолбакка, социальнай ситимнэргэ эмиэ кэпсиэхтэрэ. Олег Марков инникитин хампаанньа сахалыы киинэлэргэ синхроннай тылбаас оҥоруон баҕарарын туһунан билиһиннэрдэ. Кини оҥоһуу өй кыаҕа, сатабыла  муҥура суоҕун, ону үлэҕэ, күннээҕи олоххо туһанар тоҕоостооҕун бэлиэтээтэ.

Күн бүгүн биир итэҕэс быһыытынан, нейроситим нууччалыыттан сахалыы тылбаастаатаҕына, төрөөбүт тылбыт дифтоннарын сатаан саҥарбат, онон бу итэҕэһи туоратарга болҕомтолорун ууруохтара.   

Онон оҥоһуу өй сайдан истэҕин аайы көмпүүтэр тыыннаах киһи курдук кэпсэтэр, суруйар, суоттуур, ырытар, анаарар, кэпсиир, уруһуйдуур кыаҕын күннээҕи олохпутугар туттуохпут.

Ол туһунан сиһилии "Ил Түмэн" хаһыат кэлэр нүөмэригэр ааҕыҥ. 

Хаартыска: Денис Попов, "Сахамедиа".