Уопсастыба

Бу дьыл олунньу 18 күнүгэр куорат кэккэ оройуоннарыгар бөрүкүтэ суох сыт тарҕаммытыттан сэдиптээн суруналыыстары полигоҥҥа таһаара сылдьыбыттара. Онно «Жилкомсервис» МУТ 2022 сылтан дириэктэрэ Юрий Спиридонов полигон бөҕү мунньунар кыамтата 3 сылга тиийиэн сөбүн иһитиннэрбитэ. Күннэтэ 95-100 массыына бөх тоҕор, ол, ортотунан, 10 тыһ. кууп буолар үһү. Арааһа, ити көрдөрүүнэн суоттаан, үс сылы сабаҕалаатахтара буолуо диэн "Киин куорат" суруйар

«Экология» национальнай бырайыак чэрчитинэн Бүлүүлүүр аартык 27 км тутулла турар полигон оҥоһуллан бүтэн, эспэртиисэни ааһан, «субу сотору үлэҕэ киириэхтээҕэ» элбэхтэ иһиллибит буолан, аны хаһан да сыбаалка сытын билбэт дьон буолбуттуу сананан, сүөм үрдээн сылдьыбыппыт. Ол курдук, саҥа полигон биир сылга 132 тыһ. туонна бөҕү-сыыһы (ТКО) холкутук «ыйыстар» кыамталааҕа кэпсэммитэ.

Туох кистэлэй, саҥа полигон тутуллуохтааҕын туһунан ыраланыы инньэ ааспыт үйэттэн «силис тардар». Биир идэлээхтэрбит (yakutiamedia.ru) ааҕан көрбүттэринэн, ол кэмтэн 11 куорат баһылыга үлэлээн-хамсаан ааспыт, бу тухары нэһилиэнньэ үс бүк эбиллибит. Билигин 40 гааламмыт сыбаалкаҕа уонунан мөлүйүөн туонна дьапталҕаланан сытара ахтыллар.  Сылга куораттар 140 тыһ. туонна бөҕү «төрөтөн-үөскэтэн» таһаарарбыт этиллэр.

Эрдэтээҥҥи суруйуулартан

Түөрт сыллааҕыта полигон бөҕү батарар кыамтата 450 тыһ. куб. м буоларын, оттон 2021 с. тохсунньутугар 710 714 туонна бөх дьапталҕалана сытарын «Жилкомсервис» МУТ иһитиннэрбитэ. Саҥа полигон икки түһүмэҕинэн тутуллуохтааҕа быһаарыллыбыта. Бастаан инфраструктурата уонна бөх сүөкүүр биэс учаастактан икки бастакыта тутуллуохтааҕа. Иккис түһүмэҕэ 2024-2028 сс. тутуллара былааннаммыт этэ. Тутуу уопсай сыаната 3,7 млрд солк. тэҥнэһэр буоллаҕына, бастакы уочаратын сыаната – 2,4 млрд солк.

Силигин ситэрэн, Бүлүүлүүр суол 8 км бөҕү наардыыр ыстаансыйа тутуллуохтааҕа торумнаммыта. Ыстаансыйа сылга 150 тыһ. туоннаҕа тиийэ ТКО тутуо диэн буолбута. Ол аата, Дьокуускайы эрэ буолбакка, Жатайы кытта хааччыйар гына толкуйдаммыта. Бөх олоччу наарданан, туһаҕа тахсыахтааҕа туттуллан истэҕинэ, полигоҥҥа тиийэр бөх биллэ аҕыйыахтааҕа сабаҕаламмыта.

Дьокуускай сыбаалката «Чистая страна» федеральнай бырайыак «Экология» национальнай бырайыагар киирбитэ. Эргэ сыбаалканы рекультивациялыыр үлэ бырайыактаах-сметалаах докумуоннара бэлэмнэммитэ.
Рекультивация бырайыагын «дорожнай каартатыгар» ыйыллыбытынан, эргэ полигон 2021 с. кулун тутар 31 к. сабыллыахтааҕа. Саҥа полигон ситэ илигинэн, сыл бүтүөр диэри болдьох уһаабыта. 
2022 с. сыбаалканы рекультивациялыырга федеральнай бүддьүөттэн үп көрүллэрин туһугар СӨ Экология министиэристибэтэ ыам ыйын 10 к. диэри эргэ сыбаалканы тулалыыр эйгэҕэ буортулаах эбийиэк быһыытынан судаарыстыбаннай реестиргэ киллэриэхтээҕэ.  «Чистая страна» барыйыакка,  сыбаалка сытар сирэ куорат сиригэр-уотугар киирбэт, киллэримиэхтэрин сөп диэн дьаарханыы баара. Реестиргэ киирбитэ-киирбэтэҕэ биллибэккэ сылдьыбыта.
2023 с. кулун тутар 25 к. диэри 125 000 туонна кыамталаах  Бөх харайар саҥа полигон үлэҕэ киириэхтээҕэ этиллибитэ. Онуоха суумата, быһа барыллаан, 962 мөл. солк. кирэдьиит үбүгэр тутуллара, ону өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ уйунуохтааҕа этиллибитэ.
Бөҕү наардыыр ыстаансыйа тутуллара ыраламмыта. Онно бөх 36 бырыһыана эрэ талыллан, иккистээн туһаҕа тахсыахтааҕа. Наардаммыт бөхтөн альтернативнай уматыгы уонна иккистээн туһаныллар сырьену оҥоруу былааннаммыта. Уоннааҕы бөх брикеттэнэн саҥа полигоҥҥа барыахтааҕа торумнаммыта. Сыаната – 1,2 млрд солк. буолуо, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 291 мөл. солк. грант көрүллүөхтээҕэ суруллубута.
 

Былырыын тохсунньуга «СӨ ОДьКХ» ГУТ генеральнай дириэктэрэ Виталий Чикачев СИА-ҕа иһитиннэрбитинэн, федеральнай сокуон быһыытынан, полигоҥҥа иккистээн туһаҕа тахсар кыаҕа суох эрэ бөх хараллыахтаах. Онтон атына, холобур, пластик, кумааҕы, өстүөкүлэ, мас туһунан наарданан, иккистээн туһаҕа тахсыахтааҕын сокуон ирдиир. Сокуонтан туора тахсыы, толорбот буолуу табыллыбат. Оттон уонна, кырдьык, пластик, өстүөкүлэ үйэлэргэ туох да буолбакка сытарынан, айылҕаҕа да буортута, полигону бэрт сотору да толорор кыахтааҕа сыттаҕа.

Инньэ гынан, СӨ Бырабыыталыстыбата бөҕү наардыыр ыстаансыйаны тутар гына, «Айылҕа» чааһынай хампаанньаны кытта концессионнай сөбүлэҥи түһэрсибитэ. Тутуу 2024 сылга үлэҕэ киирэр диэн буолбута. Ону баара, хас да төрүөттэн сылтаан, о.и. санкцияларынан сибээстээн, «Айылҕа» чааһынай тэрилтэ ылыммыт эбэһээтэлистибэтин олоххо киллэрбэт туруктанан, бөҕү наардыыр ыстаансыйаны «СӨ ДьУоХК» ГУТ тутарын туһунан быһаарыы ылыллыбыта. Оттон бу тэрилтэ бөҕү тиэйиинэн дьарыктанар «Якутскэкосети» ХЭТ учредителин быһыытынан, бөҕү хомуйууттан, наардааһынтан харайыыга диэри үлэ бары түһүмэҕин оҥорор буолбута кэпсэммитэ.

Бэлэм полигон тоҕо үлэлээн саҕалаабатый?

Ол кэмтэн сыл ааһа оҕуста. Б.дь. кулун тутар 6 к. Ил Түмэн (Судаарыстыбаннай Мунньах) тутууга, олох-дьаһах хомунаалынай хаһаайыстыбатыгар, энергетикаҕа уонна сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэттэрин кыттыгас мунньахтара буолла. Онно Дьокуускай к. уокуругун сиригэр-уотугар бөҕү харайыы кыһалҕатын дьүүллэстилэр. Тэрээһиҥҥэ норуот итэҕэллээхтэрэ, экология, айылҕаны туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын миниистирин бастакы солбуйааччы Дьулустан Хон, туһааннаах министиэристибэ экологияҕа куттал суох буолуутугар уонна быраап эспэртиисэтитигэр департаменын салайааччыта Степан Куличкин, Роспотребнадзор Саха сиринээҕи управлениетын санитарнай кэтээн көрүүгэ, лицензияны биэриигэ уонна регистрациялыырга үлэлэһэр отделын начаалынньыгын солбуйааччы Георгий Игнатьев, Дьокуускай уокуругун дьаһалтатын дьиэҕэ-уокка, хомунаалынай хаһаайыстыбаҕа департаменын начаалынньыга Дмитрий Захаров, «Жилкомсервис» МУТ кылаабынай инженерэ Станислав Новиков, «Якутскэкосети» ХЭТ генеральнай дириэктэрэ Андрей Лебедев, «СӨ ДьУоХХ» ГУТ управлениетын начаалынньыга Арсен Булгаров кыттыбыттар. Бу туһунан Ил Түмэн пресс-сулууспата иһитиннэрэр.

Бу мунньах ыытыллыбыт төрүөтэ – куорат биир олохтооҕуттан Ил Түмэн туһааннаах кэмитиэтигэр тохсунньу-олунньу ыйдарга Сэргэлээх, Хатыҥ Үрэх уонна Геологтар бөһүөлэктэригэр салгын хаачыстыбата мөлтөөбүтүн туһунан киирбит иһитиннэрии. Эмиэ бу маннык сигнал киирэн, суруналыыстар пресс-туурдара олунньу 18 к. буолбута. Онно полигоҥҥа умайыы суоҕа, хантан сыт тарҕанара быһаарыллыбатаҕа. Оттон Ил Түмэҥҥэ туох эбии этилиннэ, билиннэ?

Росприроднадзор салайааччытын э.т. Никита Андреев куһаҕан сыт, буруо баар диэн үҥсүү сыллата эбиллэрин, билиҥҥи сыбаалка өссө 2021 с. сабыллыахтааҕын,  саҥа полигон судаарыстыбаннай эспэртиисэни ааспытын эппит. Полигону үлэҕэ киллэрии бөҕү наардыыр собуот тутуллубакка турарыттан тардылларын, билиҥҥитэ бырайыак тохтоон, «тоҥоруллан» турарын бигэргэппит.

Мунньах кыттыылаахтара кыс ортото умайыы сыта тахсар төрүөтэ полигоҥҥа мунньуллубут бөххө кыһыннары химическэй уларыйыы тахсарын содула буолуон сөбүн биир барыйаан быһыытынан ааттаабыттар.

«Об отходах производства и потребления» диэн федеральнай сокуон ирдииринэн, 2019 с. диэри үлэҕэ киирбит полигоннары туһаныы кэлэр 2026 с. тохсунньу 1 к. тохтуохтаах. Тоҕо чуо 2019 сылга? Ити сыл Арассыыйаҕа «бөҕү харайыы реформата» саҕаламмыт. Онон эһиил тохсунньуга диэри эргэ сыбаалкалар сабыллыахтаахтарын биитэр тупсарыллан (модернизация) оҥоһуллуохтаахтарын сокуон ирдиир. Онон ирдэнэр докумуоннара суох, быстах кэмҥэ үлэлиир сыбаалкалары бу кылгас кэм иһигэр саҥанан солбуйуу кыаллыбат кутталлаах.

Росприроднадзор Саха сиринээҕи управлениета иһитиннэрбитинэн, 2023 с. муус устар 28 к. 170 нүөмэрдээх «О внесении изменения в статью 19.3 Федерального закона «О лицензировании отдельных видов деятельности» ФЗ олоҕуран, полигон лицензионнай ирдэбилгэ эппиэттэһэрин бигэргэтии бу кулун тутар 1 к. саҕаламмыт. I - IV кылааска киирсэр бөҕү тиэйиинэн, араарыынан, суох оҥоруунан дьарыктанар лицензия 2024 с. балаҕан ыйын 1 к. диэри дьайар. Ити кэм ааста да, лицензия ирдэбилигэр төһө эппиэттэһэрин бастакы бигэргэтиитэ наадата тириир.

ДьУоХХ уонна энергетика миниистирин бастакы солбуйааччы Аян Кириллин этэринэн, саҥа тутуллубут полигон бөҕү наардыыр уонна араарар ыстаансыйа (мусороперегрузочнай ыстаансыйа, мантан салгыы – МПС) баар эрэ түгэнигэр үлэлээн саҕалыыр кыахтаах. Оттон билигин сөбүлэҥ түһэрсибит концессионер тутуллуохтаах эбийиэк сыанатыгар сөпсөспөккө, бастааҥҥы усулуобуйаны биллэ уларыппытынан, түһэрсиллибит сөбүлэҥи суут нөҥүө тохтотор курдук үлэ барар. Икки өрүт биир санааҕа кэлбэтэхтэрин быһыытынан, экэниэмикэ министиэристибэтэ өрөспүүбүлүкэ Арбитражнай суутугар үҥсүү түһэрбит. Ону таһынан СӨ Борокуратуурата концессионнай сөбүлэҥи дьиҥэ суоҕунан ааҕары туруорсар сайабылыанньата эмиэ баар эбит.  Миниистир бастакы солбуйааччыта МПС эбийиэгин кэмигэр тутары хааччыйар уонна үлэҕэ киллэрэр гына ону олоххо киллэрии араас альтернативнай барыйааннарын көрө сылдьалларын иһитиннэрбит.

Балаһыанньаны истэн баран, мунньах түмүгүнэн ДьУоХХ министиэристибэтигэр Дьокуускай куоракка бөҕү наардыыр хайысхалаах МПС тутуу быстах кэмнээх схематын үөрэтэн көрөрүгэр эрэкэмэндээссийэлииргэ диэн быһаарбыттар. Дьокутааттар куорат сиригэр-уотугар бөҕү таһыы, дьаһайыы кыһалҕатыгар сыһыаннаах боппуруоһу кэлимник көрөн быһаарар наадатын бэлиэтээбиттэр. Бу боппуруоска сыһыаннаах кыттааччылары бырайыак бэлэмигэр көхтөөхтүк киирсэн, бөҕү араарарга, наардыырга, ону таһынан нэһилиэнньэ экология чааһыгар билиитэ-көрүүтэ (экологическая грамотность) кэҥииригэр үлэлэһэр бырагыраамаҕа сыһыаннаах этиилэри киллэриэхтээхтэрэ этиллибит.

Александр Корякин  бу мунньах кыттыылаахтара кэнэҕэһин да бииргэ уонна көхтөөхтүк үлэлэһэллэригэр эрэнэрин биллэрбит.

Кэнники сылларга ртуттаах лаампалары, батарейкалары, аккумулятордары, пластигы, өстүөкүлэни тус-туһунан наардыыр, хомуйар үлэ саҕаламмыта алы гынар. Ол эрээри онтубут да туттарааччы туттарарын, араарааччы араарарын билиниэххэ наада. Итинник араартаан быраҕар бөх ууруналара да куораты тилэри баар буолбатахтар. Баар да сирдэригэр, дьон олоҕурбут үгэһинэн барытын биирдэ быраҕара – баар суол. Онон олохтоохтор бөҕү харайыы култууратыгар үөрэнэрбититтэн элбэх тутулуктааҕын эмиэ өйдүөх тустаахпыт.

Тоһуттар тымныыны муоһалаан, хотугу сири иччилээн олорор, алмаас, көмүс баайынан, хорсун, үлэһит дьонунан аатырар тапталлаах өрөспүүбүлүкэбит киэн туттар килбэйэр киин куората араарар-наардыыр ыстаансыйа тутуллан быстыбакка, баар тутууну туттубакка, «иннэ үрдүгэр олороро» кыбыстыылаах. Ол да буоллар, кыһалҕа быһаарылларыгар эрэл улахан.

Хаартыска: Ulus.Media