Уопсастыба

Сымыйалаабат сыыппаралар

Былырыыҥҥы сыл туһааннаах кэмин кытары тэҥнээн көрдөххө, ынах сүөһү уопсай ахсаана 0,8 %-ынан, ыанар ынах ахсаана 2,8 %-ынан аҕыйаабыт. Оттон сылгы ахсаана 5,7 %-ынан, биэ ахсаана 3 %-ынан көҕүрээбит. Ити эрээри, төрүөх көрдөрүүтэ үчүгэй эбит, күн бүгүн 35 032 ынах төрөөн, ыата турар, былырыын баччаларга 31 032 ынах төрөөбүт. Сылгы төрүөҕэ эмиэ куһаҕана суох, билиҥҥи туругунан 16 412 кулун ылыллыбыт.

Ааспыт сайын 411,8 тыһыынча туонна от оттоммута, 12,8 тыһыынча туонна сенаж бэлэмнэммитэ, 25,6 тыһыынча сиилэс угуллубута. Ханна курааннаан, ханна халааннаан оттооһуҥҥа уустуктары көрсүбүт улуустарга тэриллибит мобильнай этэрээттэр ыраах учаастактарга, үрэх бастарыгар оттообут уонна атын улуустартан, нэһилиэктэртэн атыыласпыт отторун тиэйэргэ-таһарга бүддьүөттэн харчы кэмигэр көрүллүбүтэ. Ол түмүгэр, хайа да улууска хаһаайыстыбалар аһынан-үөлүнэн быстарбакка, сүөһүлэрин-сылгыларын хара сиргэ этэҥҥэ үктэннэрдилэр. Билигин 75 тыһыынча туонна от, 1,6 тыһыынча туонна сиилэс, 370 туонна сенаж саппааһа баар.

Ууну көрсө

Сааскы көмүөл ааһар кэмин көрсө өрүс сүнньүгэр сытар нэһилиэктэр хаһаайыстыбалара хороҕор муостаахтарын уонна сыспай сиэллээхтэрин уу ылбат, куттала суох сирдэргэ таһаардылар, сорохтор таһаара сылдьаллар. Даҕатан эттэххэ, Өлүөнэ, Алдан, Амма, Бүлүү, Дьааҥы уонна Халыма өрүстэр сүнньүлэригэр сытар 24 улуус 51 нэһилиэгэр сүөһүнү-сылгыны быстах хаайар 93 пуун баар. Дьэ ол пууннарга саас ахсын баччаларга сүүһүнэн тыһыынча сүөһү-сылгы таһаарыллар.

Үгүс хаһаайыстыбалар өрүс эстэр кэмигэр сүөһүнү-сылгыны быстах хаайар пуун быһыытынан ыраах алаастарга баар сайылыктары туһаналлар. Ол туһунан, Хаҥалас улууһун II Малдьаҕар нэһилиэгиттэн «Бөртө» сылгы собуота» хааччахтаммыт эппиэтинэстээх уопсастыба (салайааччы Александр Павлов) пиэрмэтин биригэдьиир-зоотехнига Ульяна Семенова маннык кэпсиир:

– Аспыт-үөлбүт уонна бурдукпут баар буолан, сүөһүбүтүн-сылгыбытын этэҥҥэ кыстаттыбыт. Өрүс эҥэрдээх буоламмыт, ол баайдарбытын сайылыкка эрдэ таһаарабыт. Бу өссө былыргы холкуос, сопхуос саҕаттан олохтоммут үтүө үгэс буолар. Ол курдук, өссө муус устар ый бүтүүтүгэр өрүс арыытыттан сылгыларбытын тыаҕа баар баазаларга, оттон калмык боруода ынахтарбытын Сахсаа учаастагар таһаарбыппыт, салгыы 387 субан сүөһүнү Араҕас Атыыр сайылыгар көһөрбүппүт. Ыанар ынахтары урут ыам ыйын 10 күнүттэн көһөрөр этибит да, быйыл дьылбыт эрдэлээн, Пиэрибэй Маай кэнниттэн тута көһөрбүппүт: Уу Көхсүгэр 133, Куоһаҕаска 133 уонна Мондурахха 125, барыта холбоон 391 ынаҕы үс сайылыгынан таһаарбыппыт. Билигин 281 ынахпыт төрөөн, сыл саҕаланыаҕыттан 217 туонна үүтү ыатыбыт, былырыын баччаларга 207 туоннаны ыабыппыт, онон көрдөрүүбүт быйыл үчүгэй. Ааспыт ыйга, ол эбэтэр муус устарга, 83 туоннаны ыатыбыт. Үүт ыамын түһэрбэт туһугар, мэччирэҥ тахсыар диэри, бостууктар ынахтары далга хаайан аһаталлар, сөп буолар оту уонна комбукуоруму онно эрдэттэн илдьэн бэлэмнээбиппит. Сайылыкка бэйэтигэр астыыр сыахтаахпыт, онон үүппүтүн тута астаан-үөллээн, маҕаһыыннарга ыыта турабыт.

Нам улууһугар былырыын халаан уута Хатырык нэһилиэгин ылан, улахан ороскуоту оҥорбута, элбэх сүөһүнү-сылгыны былдьаабыта. Тыа хаһаайыстыбатын улуустааҕы управлениета ону учуоттаан, быйыл бары нэһилиэктэргэ өйдөтөр-сэрэтэр үлэни эрдэттэн тэрийэн, сүөһүнү-сылгыны быстах хаайар пууннар бэлэмнэммиттэр. Сорох нэһилиэктэр хаһаайыстыбалара сүөһүлэрин-сылгыларын сайылыктарга таһаарбыттар. Холобур, Үөдэй нэһилиэгэ үөһэ мырааҥҥа түөрт сайылыктаах. Эбэ эстэр кэмин көрсө олохтоохтор сүөһүлэрин-сылгыларын барытын онно үүрэн таһааран, улахан далларга хаайан туран аһатар урукку сыллартан олохсуйбут үгэстээхтэр.

– Кыстык этэҥҥэ ааста, дьэ, аны халаан куттала күөрэйдэ. Биһиги 90-ча субаммытын ыраах учаастакка таһаарбыппыт, оттон ыанар ынахтарбытын уонна ньирэйдэрбитин кыстык хотоммутугар тутан турабыт. Тоҕо диэтэххэ, сайылыкпыт намтал сиргэ турар буолан, ууга бастакынан барар кутталлаах. Барыта 140 ынахтаахпытыттан 130-та төрөөтө, инньэ гынан, билигин күн ахсын 1,8 – 1,9 туонна үүтү ыан, «Эрэл» кэпэрэтиипкэ туттарабыт. Билигин уу ааһар саамай эпиэттээх кэмэ буолан, күн-дьыл туругун кэтии, араадьыйанан этиллэр субуоккалары истэ олоробут. Биллэн турар олус долгуйабыт, этэҥҥэ аастар ханнык дэһэбит, – диэн кэпсээтэ Бөтүҥ нэһилиэгин олохтооҕо, «Дайыына» бааһынай хаһаайыстыба баһылыга Надежда Попова.

Бүлүү улууһун хаһаайыстыбалара кыстыгы куһаҕана суох түмүктээбиттэр.

– Биһиэхэ да бары чааһынай-бааһынай хаһаайыстыбаларга кыстык кэминэн ааста, ынахтар улахан аҥаардара төрөөн бүттүлэр. Холобур, биһиги «Сиккиэр» бааһынай хаһаайыстыбабытыгар 50-тан тахса ынах төрөөн турар. Субан сүөһүлэри антах, алааска, көһөрбүппүт, инньэ гынан билигин ыанар ынахтары кытары ньирэйдэри эрэ бэттэх, кыстыкка хаалларан турабыт, эбии аһатабыт-сиэтэбит. Чэ, барыта санаа хоту этэҥҥэ курдук, арай, үлэһит илии тиийбэт кыһалҕата уруккуттан баарын курдук баар, – диэтэ Бүлүү улууһун Дьөккөн нэһилиэгин олохтооҕо Альбина Ионова.

Ити курдук, хонтуора хорчоххой тылынан эттэххэ, тоҕус ыйдаах уһун кыстык ыстааттаах эрэсиим быһыытынан, этэҥҥэ түмүктэннэ. Уу ылар кутталлаах сирдэригэр сүөһү анал пууннарга хаайыллыбыт биитэр сайылыктарга таһаарыллыбыт буоллаҕына, атыттар билиҥҥитэ кыстыктарыгар олороллор. Сайылыкка мэччирэҥ сүөһү тотор гына көбөөбүтүн, халлаан үчүгэйдик сылыйбытын итиэннэ уу-хаар арыый тардыбытын кэннэ, ол эбэтэр ыам ыйын 20 күнүн кэнниттэн тахсарга суоттаналлар.

Хаартыска: Владимир Григорьев түһэриитэ.