Уопсастыба

Төрдүс кылааһы бүтэрээт, сайын Тэхтир диэн сиргэ оҕуруот аһын үүннэрэр “Кэскил” үлэ-сынньалаҥ лааҕырыгар барбыппыт. Дьиҥэ, оччолорго кырачаан дьон буоллахпыт. Онно үрдүкү кылаас кыргыттара Дмитриева Агита, Свинобоева Вика, Парникова Шура баалларын өйдүүбүн. Бу лааҕырга бастакыбытын төрөппүттэрбититтэн тэйэн олорбуппут. Улахан дьоннуун, атын оҕолордуун бастакы алтыһыыбыт буоллаҕа. Биир тылынан -- улахан олох быыһын бастакы сэгэтиибит. 

Үчүгэй да этэ!

Лааҕыр начаалынньыктарынан оччолорго Екатерина Ивановна Свинобоева, Иван Николаевич Бурцев, Фекла Михайловна Абрамова-Кычкина үлэлииллэрэ. Саамай сөбүлүүр иитээччим -- оччотооҕуга СГУ устудьуона Александра Даниловна Прохорова.   

Лааҕырбыт хаптаһынынан тутуллубут базалааҕа. Утуйар сирдэр, остолобуой, сынньанар хос диэн арахсара. Өлүөнэ өрүс боротуокатыгар Ымыйахтаах диэн сөтүөлүүр сирдээхпит, пляж гына анаан оҥорон биэрбиттэрэ. Уута ырааһа, сылааһа! Нептун күнэ диэн сыллата аайы ыытыллар олус көхтөөх, кистээн бэлэмнэниилээх эҥин, остуоруйа курдук дьикти үчүгэй бырааһынньык буолара. Лааҕыр начаалынньыга үрүҥ бырастыынаны баанан, онно уу үүнээйитинэн киэргэтэн, ыраахтан болуотунан устан кэлэн эҕэрдэлиирэ билигин да харахпар көстөр. Русалка буолбут улахан оҕолор биһигини эмискэ ууга быраҕаттыыллара. Наһаа да үчүгэй этэ!

Оччотооҕу сопхуос парткома Иван Спиридонович Оконешников, биһиги сынньалаҥмытын тэрийээри, бэйэтин кэбиниэтиттэн улахан радиолатын аҕалан, сынньанар хоско туруортарбыта. Онон пластинка холбоон, үҥкүү бөҕө буоларбыт. Этэрээттэринэн үлэҕэ, спорка, култуураҕа араас күрэхтэһии ыытыллара.

Биһиги кылаастан ол лааҕырга Афоня Готовцев , Вася, Ксенофонт Черкашиннар, Леня Барашков, Маша Мордовская сылдьыбыттара. Саамай сүрүн сорукпут -- хаппыыста үүннэриитэ этэ. Оччотооҕу бааһына киэҥэ-куоҥа, үүнээйитэ дэлэйэ... Туох кистэлэ кэлиэй, оҕолор барахсаттар куйаас күннэргэ дэлби сылааргыыр, сүрэҕэлдьиир этибит. Биригэдьиирдэр Егор Егорович Охлопков, Руслан Матвеевич Дьяконов үлэбитин табыгастаахтык тэрийэр этилэр. Сороҕор “бастаанньалаан”, хоско хатанан да олорбут түгэннэрбит бааллара.

Настаабынньыктарбыт – сопхуос туруу үлэһиттэрэ Иннокентий Васильев (Лэгэнтэй), Семен Семенович Мордовской. Лэгэнтэй хаппыыста арассаадатын тэпилииссэтигэр шланганан уу кутарга үөрэппитэ билигин да оҕуруокка үлэлиирбэр туһалыыр.

Үлэ удаарынньыга буолбутум

Арыый улаатан баран, хайа муҥун наар хаппыыста сыыһын ыраастыы сылдьыахпытый диэн, дьүөгэм Саргы Татариновалыын “Лена” диэн от лааҕырыгар барбыппыт. Ити тохсуһу бүтэрэн баран. Начаалынньыкпыт эдэр педагог Петр Афанасьевич Моттуев, баспытааталбыт Владимир Николаевич Портнягин этилэр. Настаабынньыкпыт сэрии бэтэрээнэ Дмитрий Лукич Заровняев эһэбит курдуга. Бу лааҕыр үлэтэ соччо сатамматаҕа. Дьиҥэр, алаастарынан сылдьан оттообуппут. Чуоҕур диэн алааска базаланан, балаакканан олорорбут. Биһиги кылаастан Сеня Ермолаев баарын өйдүүбүн. 

         Онус кылааһы бүтэрэн баран, Арыы Тиит сайылыкка дьүөгэм Таня Парниковалыын ынах ыы тахсыбыппыт. Сүүрбэччэ ынаҕы туттаран кэбиспиттэрэ. Дойканан уонна илиинэн ыыр этибит. Дьэ, бу сайылыкка бэйэбит ас астанан, дьаһанан, ыаллары кытта сэргэ олорбуппут. Оскуоланы бүтэрбит кыргыттар Валя Заровняева, Дека Федорова онно ыанньыксыттыы тахсыбыт этилэр. Чугастыы от лааҕырыгар кылааһынньыктарбыт Ганя Портнягин, Олеко Заровняев үлэлииллэрэ. Биирдэ эмэ ыалдьыттыы кэлээччилэр. Бу кэмҥэ молоковоз массыына суоппарынан Василий Иванович Новгородов үлэлиирэ. Ыанньыксыттар: Василий Татаринов, Галина Заровняева-Решетникова, Вера Абрамова-Константинова, Татьяна Пермякова. Бостуук Иван Пермяков этэ. Ньирэй көрөөччү -- Розалия Бубякина, осеменатор -- Лидия Баишева, үүт тутааччы -- Наталья Новгородова.

Бу үлэм түмүгүнэн Бүтүн Арассыыйатааҕы “Ударник пятой трудовой четверти” диэн бэлиэнэн наҕараадаламмытым. Оччолорго күһүн аайы үлэ бастыҥнарын сүлүөтэ буолара.

Ыҥырыы таһааран

 Кыра сааспытыттан сопхуос үлэтигэр эриллэн улааппыт буолан, “оскуола-производство-үрдүк үөрэх” диэн тосхолунан салайтаран, Суотту орто оскуолатын 1987 сылга бүтэрбиттэр (бастакы учууталбыт Варвара Гаврильевна Окоемова, кылааспыт салайааччыта Раиса Николаевна Ушницкая-Кузьмина), бары тутуспутунан, төрөөбүт сопхуоспутугар үлэлии тахсарга Уус Алдан оройуонугар ыҥырыы таһааран, ким оҕуруокка, ким пиэрмэҕэ, ким оскуолаҕа үлэлии хаалбыппыт.

Саһылыкааҥҥа ыччат-комсомольскай “Романтика” пиэрмэтигэр элбэх оҕо барбыппыт: улахан олоххо бастакы хардыыбыт этэ. Биригэдьиирбит Семен Иннокентьевич Портнягин, настаабынньыкпыт Мария Ивановна Стручкова туруу үлэһиттэринэн, сатабыллаах салайааччынан аатырар кэмнэрэ этэ.

Мин бастаан утаа Полина Яковлевна Заболоцкая ынахтарын уоппускаҕа сылдьар кэмигэр ыабытым, онтон Рая Бочкаревалыын ньирэй, борооску көрбүппүт, үлэ бөҕөнү көрсүбүппүт. Кыргыттар Катя Портнягина, Иза Васильева, Роза Мамонтова, Ксения Местникова, Маша Неустроева ыанньыксыттаабыттара, Сардана Блинова үүт түтара. Уолаттар аармыйаҕа барыахтарыгар диэри бостуук көмөлөһөөччүтэ этилэр – Дима Прудецкай, Коля Неустроев. Борооску көрүүтүгэр Сеня Ширяев үлэлэспитэ. Бу 11 оҕо Кыыс Хаҥа сайылыгар төһүү үлэһит буола түспүппүт. Бастакы хааһыбытын, мииммитин, соркуойбутун манна астана үөрэммиппит.

Саргы Татаринова, Таня Парникова Хоноҕор, Зина Сивцева Суотту биригээдэлэригэр ыанньыксыттаабыттара. Маша Мордовская, Павлик Павлов, Костя Окоемов Суоттуга оҕуруот биригээдэтигэр үлэлээбиттэрэ. Туяра Кривошапкина оскуолаҕа пионер баһаатайдаабыта. Сорох оҕолор ханна тугу үлэлээбиттэрин чуолкайын умнубут эбиппин.

Биһиги Саһылыкааҥҥа үлэлиир кэммитигэр “Романтика” диэн агитбиригээдэ тэринэн, бүтүн улуус үрдүнэн бастаабыппыт. Спортивнай күрэхтэргэ Иза Васильева, Катя Портнягина олохтоох ыччаты кытта тэҥҥэ кытталлара. Биригэдьиирбит Семен Иннокентьевич Портнягин, управляющайбыт Степан Степанович Охлопков улаханнык өйүүллэрэ, туох наадатын өрүү баар оҥоро сатыыллара. Сопхуоска өр сылларга кылаабынай экэнэмииһинэн үлэлээбит ийэм Мария Сергеевна Васильева профком бэрэссэдээтэлэ этэ. Оччолорго сопхуос дириэктэрин эбээһинэһин толорооччунан үлэлии сылдьан, Саһылыкааҥҥа үлэҕэ киирбэккэ турбут култуурунай-спортивнай комплексы, уопсай дьиэбитин, улахан субуотунньук тэрийэн, аҕыйах кэм иһинэн үлэҕэ киллэрэн, улахан өйөбүл буолбута. Онон оскуола боруогуттан саҥа тахсыбыт оҕолор кулууптанан, спорт саалаланан, киэҥ-куоҥ икки кыбартыыралаах уопсай дьиэлэнэн,  биирдэ ньиргийэ түспүппүт, эдэрдии эрчимнээх олоҕу көҕүлүттэн туппуппут. КСК дьиэтигэр оскуола, медпуун эмиэ олохсуйбуттара. Биһиги олохтоохторго анаан сотору-сотору кэнсиэр, араас тэрээһин оҥорор этибит. Сопхуос профкомун бэрэссэдээтэлинэн анаммыт Анна Прокопьевна Бурнашева, режиссер Татьяна Афанасьевна Гоголева биһиги олохпутугар болҕомтолоох сыһыаннаахтара. Олус иллээхтик, эйэлээхтик, көхтөөхтүк, көрдөөхтүк олорбуппут. Саһылыкааҥҥа олорбут, үлэлээбит кэмнэрбин, биир сылы, тус бэйэм олох оскуолатын биир кэрдииһин курдук күндүтүк саныыбын.

Махталбыт муҥура суох

Уус Алданнааҕы райкомол I сэкиритээрэ Афанасий Васильевич Мигалкин, райсовет бэрэссэдээтэлэ Гаврил Гаврильевич Никифоров миигин Суоттутааҕы СПТУ-га комском сэкиритээринэн үлэҕэ анаан, биир сыл онно үлэлээбитим эмиэ бэйэтэ ураты этэ. Бу үлэбиттэн устудьуоннуу киирбитим. Дьокуускайдааҕы горисполком хомсомуолларын сийиэһигэр кыттыыны ылбытым. Онтон олох, кэм-кэрдии уларыйан, хаарыан хомсомуол кэммит уурайдаҕа...

Бу курдук үлэҕэ уһуйуллан, устудьуоннуур кэмнэрбэр Суоттубар однокурсницаларым Мария Федотова-Тютринаны, Ира Илларионова-Давыдованы, Наталья Епифанованы, Варвара Флегонтованы илдьэ тахсан, Бэрдьигэстээххэ баар “Дружба” үлэ-сынньалаҥ лааҕырыгар иитээччинэн үлэлээбиппит. Оччолорго Вася Киренскэй, Аня, Нарыйа Неустроевалар, Люда Сивцева, Нюргуяна Куличкина уо.д.а оҕолор лааҕырга сылдьалларын өйдүүбүн. Лааҕырбыт начаалынньыга Марианна Трофимовна Сивцева этэ.

Үлэ, чахчы, киһини киэргэтэр. Биһиги кылаас оҕолоро хайа да үлэттэн толлубакка ылсан иһэр буоламмыт, бука, бары кэриэтэ талан ылбыт идэбитинэн дьоһуннаахтык үлэлиибит. Үлэлиир эйгэбитигэр РФ Доруобуйатын харыстабылын туйгуна Туяра Кривошапкина, СӨ Доруобуйатын харыстабылын туйгуна Лена Гоголева, СӨ Култууратын туйгуннара Сергей Абрамов, Олексан Заровняев, СӨ үөрэҕириитин туйгуннара Саргылана Лебедева, Зинаида Бочкарева, Марфа Охлопкова, милииссийэ туйгуннара Гаврил Портнягин, Константин Окоемов, РФ, СӨ министиэристибэлэрин уонна биэдэмистимэлэрин араас наҕараадаларын хаһаайыннара Татьяна Парникова, Ксенофонт Черкашин уо.д.а. үлэни өрө тутабыт.

Онон бары учууталларбытыгар, настаабынньыктарбытыгар, салайааччыларбытыгар, олохпут суолугар көрсүбүт үтүөкэн үлэһит дьоммутугар махталбыт муҥура суох.

Саргылана Лебедева,

«Саха» НКИХ «Хотугу сулус»

Академиятын эрэдээктэрэ.