Ааҕааччы суруга

Тутууну күүскэ ыыппыта

Варвара Андреевна Муомаҕа аан бастаан 1975 сыллаахха бэс ыйыгар кэлбитэ. Райсэбиэт бэрэссэдээтэлинэн сэттэ сыл таһаарыылаахтык үлэлээн, улуус сайдыытыгар кылаатын киллэрбитэ. Ити сылларга бары салаанан улахан үлэ ыытыллыбыта, чуолаан утууга улахан хамсааһын тахсыбыта. Нэһилиэк ахсын кэриэтэ саҥа оскуолалар, детсадтар, култуура уонна спорт эбийиэктэрэ тутуллубуттара, Хонууга 320 миэстэлээх орто оскуола, 10 куойкалаах киин балыыһа, 50 миэстэлээх оҕо саада, социальнай тэрилтэлэр, уон иккилии кыбартыыралаах олорор дьиэлэр үлэҕэ киллэриллибиттэрэ. Телевидение, стратосфернай сибээс баар буолбуттара. Хонууга, Улахан Чыыстайга «Ан-24» сөмөлүөттэр түһэр былаһааккалара оҥоһуллубута, Хонууга, Суон Тииккэ, Кумах Сыһыыга уулуссалар тааһынан кутуллубуттара. Сүрүн эбийиэктэр ититэр ситимҥэ холбоммуттара.

1976 сыллаахха «Муома» сопхуостан (дир. П.И. Павлов) Улахан Чыыстай отделениета арахсан, «Искра» сопхуос (дир. Н.И. Слепцов) тэриллибитэ, бэрт сотору кэминэн үлэтинэн-хамнаһынан инники күөҥҥэ тахсыбыта. Нэһилиэнньэни туттар табаарынан, аһынан-үөлүнэн хааччыйыы, хомунаалынай хаһаайыстыба, о.д.а. сүрүн тэрилтэлэр үлэлэрэ биллэ-көстө тупсубута. Бары тэрилтэлэр, уопсастыбаннай түмсүүлэр үлэлэрэ саҥа таһымҥа тахсыбыта. Манна, биллэн турар, Варвара Петрова оруола улахан этэ.

Кини 1982 сыллаахха төрөөбүт Ньурбатыгар райсэбиэт бэрэссэдээтэлинэн ыҥырыллан барбыта. Ол эрээри, партия райкомун бастакы сэкирэтээринэн ананан, кутун-сүрүн туттарбыт Муоматыгар 1985 сыллаахха эргиллэн кэлбитэ. Саҕалаабыт үлэтин салҕаан, райсэбиэт бэрэссэдээтэлэ Иван Гаврильевич Сухомясовтыын биир санаанан үлэлээбитэ-хамсаабыта.

Муҥутуур көрдөрүүлэр ситиһиллибиттэрэ

Оройуон киинигэр «Ан-12», «Ан-24» сөмөлүөттэр түһэр саҥа авиа-балаһа, вокзал, «Орбита» телестанция дьиэлэрэ тутуллубуттара. Тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга ураты болҕомто ууруллан, муҥутуур үрдүк көрдөрүүлэр ситиһиллибиттэрэ. Ол курдук 1986-1990 сс. улуус судаарыстыбаҕа 5970 туонна үүтү, 6884 туонна эти, 1775 тыһ. солк. суумалаах күндү түүлээҕи туттарбыта. Сыл устата ынахтан үүтү ыаһын орто көрөрүүтэ 2417 киилэҕэ тиийбитэ. Бастыҥ ыанньыксыттар А.И. Старкова 4000, В.С. Корякина 3400 киилэни ыабыттара.

1987 сыллаахха улуус үрдүнэн 1 369 ынах сүөһү, 3 133 сылгы, 32 966 таба, 500 кырымахтаах саһыл, 50 күөх кырса баара. Улуус Бүтүн Сойуустааҕы социалистическай куоталаһыыга кыайыылааҕынан тахсыбыта. Пиэрмэлэргэ механизация киллэриллэн, илии ырахан үлэтэ чэпчэтиллэн испитэ. Дьоҕус Муома аата-суола бүтүн Арассыыйаҕа, Сэбиэскэй Сойууска тиийэ сураҕырбыта, көһөрүллэ сылдьар Кыһыл Знамяларынан бэлиэтэммитэ.

Үлэ киһитэ сыаналаммыта

Бастыҥтан бастыҥнар судаарыстыбаннай наҕараадаларынан, уордьанынан бэлиэтэммиттэрэ. Кинилэр ортолоругар бааллара: Октябрьскай Өрөбөлүүссүйэ, Норуоттар доҕордоһуулара уордьаннардаах өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөн ыанньыксыта А.И.Старкова, Үлэ Албан аата уордьаннаах табаһыт А.Н. Громов, Үлэ Кыһыл Знамята, «Бочуот Знага» уордьаннардаах булчут Е.Е. Слепцова, РСФСР тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, «Бочуот Знага» уордьаннаах, «Искра» сопхуос ыстаадатын биригэдьиирэ И.Е. Слепцов, Ленин уордьаннаах Дьоруой Ийэ Д.Д.Корякина, Ленин уордьанын кавалера, САССР норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, «Муома» сопхуос дириэктэрэ П.И.Павлов, Ленин, «Бочуот Знага» уордьаннардаах, РСФСР тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ «Искра» сопхуос дириэктэрэ Н.И.Слепцов, Үлэ Албан аата уордьаннаах булчуттар В.И. Слепцов, П.И.Слепцов, Үлэ Кыһыл Знамята уордьаннаах кыылы иитээччи М.Г. Корякин уо.д.а.

Улуус дьоно-сэргэтэ Варвара Андреевна салайааччы быһыытынан ирдэбиллээҕин, уопсай дьыалаҕа бэриниилээҕин, дьону өйүүрүн-өйдүүрүн, туруу үлэһитин тоһоҕолоон бэлиэтииллэр, ытыктыыллар. Хас биирдии тутууну бэйэтинэн хонтуруоллуурун, тэрилтэлэргэ сылдьара, ыстаадаларга, пиэрмэлэргэ тиийэрэ дьон эппиэтинэһин үрдэтэрин, хас биирдии үлэһит туһааннаах миэстэтигэр хаачыстыбалаахтык үлэлиирин ситиһэрин умнубаттар.

Эдэрдэри үүннэрбитэ

– Сааһыран истэҕим аайы ааспыт сылларбын эргиллэн көрөбүн, олохпор олук уурбут аҕа көлүөнэ дьоммун олус истиҥник ахтабын. Варвара Андреевна райком бастакы сэкирэтээринэн үлэлиирин саҕана мин төрөөбүт нэһилиэкпэр, Улахан Чыыстайга, олохтоох сэбиэт бэрэссэдээтэлэ этим. Баартыйа чилиэнэ, эдэр салайааччы буоларым быһыытынан, төрөөбүт дойдум сайдыытыгар кыаҕым баарынан кыһалларым. Ити кэмҥэ райкомол бастакы сэкирэтээринэн Анатолий Добрянцев, иккис сэкирэтээринэн Петр Черемкин үлэлииллэрэ. Кинилэри Варвара Андреевна салайааччы быһыытынан иитэн таһаарбыта, билигин өрөспүүбүлүкэ таһымнаах биллэр-көстөр үлэҕэ сылдьаллар. Мин салайааччы быһыытынан үүнэрбэр, дьону кытары үлэм бастакы хардыыларын оҥорорбор Варвара Андреевна болҕомтолоох сыһыана, уустук түгэҥҥэ халбаҥнаабат сүбэтэ-амата, өйөбүлэ тирэх буолбута, – диэн ахтар өрөспүүбүлүкэ муниципальнай сулууспатын туйгуна Юрий Георгиевич Тарабукин.

Варвара Андреевна ханна, ханнык да дуоһунаска үлэлээтэр, иккитэ төхтүрүйэн кэлэн, 12 сыл үлэлээбит, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтигэр дьокутааттаабытын киллэрэн туран сүүрбэттэн тахса сыл билсибит Муоматын кытары ыкса сибээһи тутара. Наада буоллаҕына, көмөлөһөрө, онно маннык холобур баар. 1998 сыл сайын ойуур баһаара туран, улуус киинигэр ыга кэлбитэ, Ю хайа эмиэ уокка былдьанар кутталламмыта. Ыксаан Ньурбаҕа Варвара Андреевнаҕа төлөпүөннээн сүбэ-ама көрдөөбүттэригэр, бэрт түргэнник хамыыһыйа тэрийэн, дьон бөҕөнү ыытан, бэл, биир сарсыарда сөмөлүөтүнэн тыраахтар кытта көтөн тирилээн кэлбитин туһунан үлэ бэтэрээнэ Акулина Алексеевна Атласова ахтыыта баар.

Сырдык аатын үйэтитэн

Быйыл улууска Варвара Андреевна төрөөбүтэ 85 сылыгар аналлаах ахтыы киэһэлэрэ киэҥник тэрилиннилэр. Саас муус устарга Ньурбаттан улуус баһылыга Алексей Иннокентьев баһылыктаах дэлэгээссийэ кэлэн барбыта. Соболоох нэһилиэгэр, улуус киинин тэрилтэлэригэр, дьаһалтаҕа сылдьан, күннээҕи үлэни-хамнаһы билсибиттэрэ, В.А.Петроваҕа аналлаах мемориальнай дуоскаҕа сибэкки дьөрбөтүн уурбуттара, Арчы дьиэтигэр Варвара Андреевналыын бииргэ үлэлээбит дьону кытары көрсүбүттэрэ.

‒ Ньурба дьонун ааттарыттан улахан эҕэрдэни Муома дьонугар тиэрдэбит, ытыктыыр салайааччыбыт Варвара Петрова үбүлүөйдээх сылынан кини үлэлээн ааспыт сирдэрин көрөргө быһаарбыппыт, ону олоххо киллэрэн бу кэллибит, – диэбитэ Алексей Иннокентьев. – Бу сырыыбыт элбэҕи биэрдэ, Муома сирэ чахчы даҕаны кэрэ айылҕалаах, үтүө дьонноох-сэргэлээх, киһини таһаарыылаах үлэҕэ кынаттыыр дойду эбит. Варвара Андреевна инникини өтө көрөр салайааччы этэ, бииргэ үлэлээбит дьон киниттэн элбэххэ үөрэммиппит. Кэлэр да өттүгэр Ньурба ‒ Муома улуустара чугас доҕордуу буолуоҕуҥ, үтүө үгэстэри салгыы туруоҕуҥ.

Муома улууһун социальнай-култуурунай олоҕо, экономиката бөҕөргүүрүгэр эдэр эрчимнээх сылларын анаабыт талааннаах салайааччы Варвара Петрованы олохтоохтор улахан махталынан ахтабыт. Быйыл, улууспут тэриллибитэ 90 сылынан, элбэҕи оҥорон-тутан ааспыт аҕа көлүөнэ салайааччыларбытыгар сүгүрүйэбит, кинилэри киэн тутта ааттыыбыт.

Раиса БЫЛБАНАЕВА,

Муома