Үөрэх

Оскуолаҕа иитии-үөрэтии түбүктээх үлэтин түмүктүүр ыйыгар үктэнэн туран, араас тэрээһиннэр быыстарыгар бириэмэ булан, чулуу учуутал Самсоновтар нэһилиэстибэлэригэр сүгүрүйэр тэрээһин буолан ааста.

Бастыҥ учууталы талар бэрт умсугутуулаах күрэххэ оскуола 72 учууталыттан талыллыбыт 11 учуутал кытынна. Кинилэр кэккэлэригэр – хас эмит уонунан сыл ыстаастаах, араас элбэх тургутууну ааспыт, үүнэр көлүөнэни иитиигэ уопуттаах Евдокия Винокурова, идэҕэ саҥа уһуйуллар эдэркээн Ангела Оконешникова, Айсен Семенов, көлүөнэ ситимин утумун ыһыктыбаттыы тута сылдьар Ньургуйаана Иванова, Күннэй Герасимова о.д.а. бааллар. Кинилэр бары араас биридимиэттэри, алын сүһүөх кылаастары үөрэтэр тус-туһунан хайысхалаах учууталлар.  Майгылара, тутта-хапта сылдьаллара эмиэ биир оннук, ким эрэ түргэн-тарҕан, ким эрэ дьоһуннаахтык оргууй-наллаан, сааһылаан-наардаан сылдьар, ырытар, анаарар сатабыллаах.

Тэрээһин буоларын тухары көрөөччү, сыаналааччы, кыттааччы биир тыыҥҥа, биир тэтимҥэ этэргэ дылы, тыынардыын тэҥ турукка киирэн, биир улахан аймах-билэ дьон мустуутун курдук истиҥ-иһирэх, сырдык-сылаас дьоро киэһэ ыытылынна. Хас эмит уонунан сыллар аннараа өттүлэригэр үлэлээн ааспыт чулуу учууталлар, Самсоновтар, олорон ааспыт олохторо, сүрэхтэрин-дууһаларын биэрэн туран үлэлээбит идэлэрэ, билиилэрэ-көрүүлэрэ билиҥҥи баһымах хардыылаах олоххо күн бүгүн даҕаны сыаннаһын сүтэрбэт.

Идэ абылыыр дьиктитэ 

«Бастыҥ учуутал» күрэххэ туох санааттан кыттарга быһаарыммыттарын туһунан маннык кэпсээтилэр: 

Андрей Попов:

– Бу күрэххэ Самсоновтар тустарынан өссө дириҥэтэн, кэҥэтэн билээри киирбитим. Дьэ, кырдьык улуу дьоннор эбит. Учуутал эрэ быһыытынан буолбакка, көннөрү киһи, салайааччы, чинчийээччи, аҕа табаарыс быһыытынан эмиэ элбэҕи биллим, бэйэбэр кыралаан түмүктэри оҥоһуннум. Киһи сыаллаах-соруктаах буоллаҕына, ситиһиилээх, кыайыылаах уонна олоххо баҕалаах буолар эбит. Ону сэргэ күрэххэ кыттыбыт биир төрүөтүм бу оскуолаҕа мин эһэм А.А. Попов үлэлээбитэ, инньэ гынан, көлүөнэ ситимин салҕааччы буоларым быһыытынан, эһэбин ааттатаары киирбитим. «Тугу күүппүккүнүй?» – диэн ыйыттаххытына, өйбүн-санаабын кэҥэтэр, билиибин-көрүүбүн дириҥэтэр баҕалаах этим, ол туолла. Бииргэ кыттыбыт дьоммун кытта өссө чугастык билсэн, биир хамаанда буоллубут.

Айсен Семенов:

– Астык тэрээһин буолла. Бастатан туран, салайар кылааһым төрөппүттэригэр махтанабын. Сүрдээҕин чугасыһан, кинилэргэ тирэхтэнним, күүс-уох, санаа эбинним. Күрэх миэхэ  идэм суолтатын дириҥэттэ,  идэбинэн киэн туттууну үөскэттэ. Бииргэ үлэлии сылдьар дьоммун атын харахпынан көрдүм. Өскөтүн күрэх саҕаланыан иннинэ испэр саарбахтыыр, мунар-тэнэр санаалар баар эбит буоллахтарына, билигин талбыт идэбин өссө ытыктаатым, бэйэбэр, чугас дьоммор эрэлим күүһүрдэ.

Евдокия Винокурова: 

– Олоҕум сыала-соруга оҥостубут, сөбүлүүр-таптыыр идэбин эдэрдэр, атын дьон эмиэ сыаналаатыннар, таптаатыннар диэн ону тиэрдээри киирбитим. Бу тэрээһиҥҥэ ууну-уоту ортотунан ааспыт уопут уонна эдэрдии эрчим, сибиэһэй сүүрээн бииргэ буолбуттарыттан ордук үөрдүм. Маннык түбүктээх, сүүрүүлээх-көтүүлээх, долгуйуулаах, сороҕор ыксаллаах да түгэннэргэ киһи буһар-хатар, эбиллэр, дириҥиир, чиҥиир. Ону өссө төгүл итэҕэйдим, эппинэн-хааммынан биллим. Бу күрэххэ сааһыттан тутулуга суох эдэрдэр да элбэҕи эбиннилэр, биһиги уопуттаахтар даҕаны саҥаны, сонуну ылынныбыт. Үөрэтэр оҕолорбор, бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэрбэр убаастабылым, тапталым өссө күүһүрдэ. Түгэнинэн туһанан, кинилэргэ дириҥ махталбын тиэрдэбин. 

Татьяна Афанасьева: 

– Бу күрэх, бу тэрээһин миэхэ өссө төгүл олохпор тутуспут суолум сөптөөх эбит диэн санааны чиҥэттэ. Самсоновтарынан киэн туттан, кинилэри холобур оҥостон туран, ырытыы-анаарыы оҥордум. Кинилэр олохторун, үлэлэрин үөрэтэн, бу олоххо туох барыта сибээстээх, ситимнээх, быалаах-туһахтаах, туох даҕаны, хаһан даҕаны эмискэ-соһуччу кэлбэт диэни кытаанахтык өйдөөтүм.  Бу күрэх учуутал диэн үрдүк ааты сүгэр киһи дэгиттэр дьоҕурдаах, киэҥ көҕүстээх, дьоһун-мааны майгылаах буолуохтааҕын  дакаастыыр, дьоҥҥо тириэрдэр сыалын-соругун толору ситтэ дии саныыбын. Тус бэйэм олох анаан, туһулаан туран үөрэппит тиэмэм буолан улахан ыарахаттары көрсүбэтим, билиибин-көрүүбүн бииргэ үлэлиир тапталлаах кэллиэгэлэрбин кытта үллэстибиппиттэн дьоллоохпун.  Манна кыттарбар үөрэппит, үөрэтэр оҕолорум, төрөппүттэрим, учууталларым күүс-көмө, тирэх буоллулар.

Ис кыах арылынна 

Бу тэрээһин бэрт тоҕоостоох кэмҥэ ыытылынна, олус наадалаах, түмэр, сомоҕолуур күүстээх. Күрэҕи көҕүлээбит, тэрийсибит Яна Матаннанова күрэх хайдах ыытыллыбытын туһунан кэпсээтэ:

– Элбэх киһини кытта алтыһыылаах үлэбит сайдан-үүнэн, силистэнэн-мутуктанан, бу тэрээһин оҥоһулунна. Көҕүлүүр, саҕалыыр киһиэхэ биир санаалаахтар, өйүүр-өйдүүр дьоннор бааллара кынаты үөскэтэр, табыллыыны түстүүр. Тэрээһиммит хас да түһүмэхтэринэн барда.

Бастатан туран, бэйэни билиһиннэрии аныгы олох технологиятын туһанан, медиавизитка диэн бэлэмнэммитэ. Бу түһүмэҕи Самсоновскай ситимҥэ киирэр өрөспүүбүлүкэ оскуолаларын дириэктэрдэрэ куйаар ситиминэн  сыаналаатылар. Манна бастыҥынан Розалия Туприна ааттанна.

Иккис түһүмэххэ маастар-кылаас уонна көрдөрүүлээх уруоктар ыытыллыбыттара. Бу түһүмэх уратыта матырыйаалларынан методическай босуобуйа тахсара буолар. Санаан көрүҥ, бу эдэр учууталларга хайдах курдук үтүө түгэний?

Түмүк түһүмэхтэр ыам ыйын 5 күнүгэр буоллулар. Бу күн мээнэ талыллыбатаҕа, 5 да 5 диэн, киһи өйдөөн хаалар сыыппаралара.  Кэлин бу тэрээһин Самсоновскай ситимҥэ киирэр оскуолаларга барыларыгар ыытыллыа, бастыҥ учууталлар сүлүөттэрэ тэриллиэ, учуутал идэтин  үтүө өрүттэрин арыйыы, үйэтитии өссө кэҥиэ-тэнийиэ, Самсоновтар нэһилиэстибэлэрэ салгыы үйэтитиллэн иһиэ.  Күрэх саҥа сулустары уматта, дьон ис кыаҕын арыйда, бэйэҕэ эрэли чиҥэттэ.

Түмүккэ

Дьэ ити курдук кэпсээн баран түмүгү билиһиннэриим. Күрэх кыттыылаахтара маннык ааттарынан бэлиэтэннилэр: 

1. «Сырдык сыдьаай» – Күннэй Герасимова, алын сүһүөх кылаас учуутала.

2. «Айар-тутар эйгэ күүһэ» – Розалия Туприна, омук тылын учуутала.

3. «Наукаҕа бастыҥ тирэҕирээччи» -- Алексей Попов, химия учуутала.

4. «Педагогикаҕа дебют» – Ангелина Оконешникова, музыка учуутала.

5. «Үөрэтиигэ уһуйуллууну уһугуннарааччы» – Аида Баишева, география учуутала.

6. «Ситиһиилээх буолуу формулата» – Андрей Попов, физика учуутала.

7. «Маастар-учуутал» – Евдокия Винокурова, математика учуутала.

8. «Олоххо бэйэтин көрүүлэрин киллэрээччи» – Ньургуйаана Иванова, саха тылын учуутала. 

9. «Иитиигэ-үөрэтиигэ туспа суоллаах» – Айсен Семенов, физкультура учуутала.

10. «Саҥаны-сонуну киллэрээччи» – Татьяна Афанасьева, нуучча тылын учуутала.

– Күрэх муҥутуур кыайыылааҕа Татьяна Дмитриевна Афанасьева! – диэн ыытааччы биллэрбитин көрөөччү барыта күүстээх ытыс тыаһынан көрүстэ.

Хас биирдии кыттааччы анал бириистэри туттулар. Муҥутуур кыайыылаах Татьяна Афанасьева өрөспүүбүлүкэ тас өттүгэр үөрэнэ барарга сэртипикээти ылла.

Сыаналаах бириистэринэн көмөлөстүлэр: «СЭТТЭ» ХЭТ (дириэктэр И.В.Федоров), «Баҕарах» ХЭТ (И.К. Сивцев), Хатастааҕы  «Ситим» айымньы дьиэтэ (дириэктэр С.Т. Стручкова), Хатастааҕы агробизнес оскуолата (дириэктэр Н.А. Матвеев). Кинилэргэ барҕа махталбытын тиэрдэбит. 

Наталья РУФОВА,  хаартыскалары ааптар хааччыйда.