Бэлиитикэ

Бука, Арассыыйаҕа элбэх киһи Дональд Трамп туһугар ыалдьыбыт буолуохтаах. Тоҕо эрэ Эмиэрикэ бу бэрэсидьиэнин дьон-сэргэ чугастык ылынар. Бэл диэтэр, “ФСБ полковнига” диэн оонньуу-көр курдук ааттыыр. Ол гынан баран, бу ааспыт 4 сыл устата АХШ Бэрэсидьиэнэ Дональд Трамп Арассыыйалыын сыһыаныгар иэмэ-дьаама биллибэт, мөккүөрдээх бэлиитикэни ыытан кэллэ. Онон, 45-с Бэрэсидьиэни аһыйарбыт эбэтэр таныйарбыт эрдэ. Тоҕо диэтэххэ, Джозеф Байден АХШ Бэрэсидьиэнин быһыытынан дьиҥнээх сирэйин өссө да көрдөрө илик.   

Эмиэрикэ саамай кырдьас бэрэсидьиэнэ

Быыбар түмүгүнэн Джо Байден 290 быыбардааччы куолаһын ылла. Кини утарсааччыта Дональд Трамп – 214. АХШ сокуонунан, Бэрэсидьиэҥҥэ хандьыдаат кыччаабыта 270 куолаһы ыллаҕына эрэ кыайыылааҕынан ааттанар. Онон, көрөргүт курдук, Джо Байден утарсааччытын ырааҕынан хаалларда. Киниэхэ нэһилиэнньэ 50,7 % (75 404 182 киһи) куоластаата. Оттон Дональд Трампы– 47,7 % (70 903 094 киһи) өйөөтө.

Эмиэрикэ сокуонунан, быыбар кыайыылааҕа 2020 сыл ахсынньы 14 күнүгэр быыбардааччылар сүбэ мунньахтарыгар АХШ Бэрэсидьиэнин дуоһунаһыгар бүтэһиктээхтик талыллан бигэргэниэхтээх. Ол кэннэ инаугурацията 2021 сыл тохсунньу 20 күнүгэр буолара былааннанар. Саҥа Бэрэсидьиэн Джо Байден дуоһунаһыгар киириитигэр лоп курдук 78 сааһын туолар. Онон, Эмиэрикэ аныгы устуоруйатыгар саамай кырдьаҕас бэрэсидьиэнинэн ааттаныаҕа. Ону сэргэ, 28 сыл иһигэр үлэлии олорор Бэрэсидьиэни кыайбыт аан бастакы хандьыдаатынан буолуоҕа. Ол курдук, 28 сыл анараа өттүгэр Билл Клинтон республиканец Джордж Буш-старшайы тыҥааһыннаах киирсиигэ хотон турардаах.

Джо Байден – кини кимий?

Кырдьыгынан эттэххэ, Интэриниэккэ уонна социальнай ситимнэргэ АХШ саҥа Бэрэсидьиэнин туһунан суруйуу элбэх. Ким эрэ хайҕыыр, ким эрэ холуннарар. Онон, “көмүс” ортотун булар олус уустук. Ол да буоллар, Арҕаа Дьобуруопа, АХШ уонна Арассыыйа аптарытыаттаах уонна көҥүл таһаарыыларын суруйууларыттан сүрүн түгэннэрин хомуйан биир быһа барыллаан хартыынаны хомуйуохха сөп.

Эмиэрикэни сомоҕолуур соруктаах

Бары билэрбит курдук, АХШ социальнай экэнэмиичэскэй сайдыытыгар “орто кылаас” улахан оруолу ылар. Ол гынан баран, кэнники кэмҥэ Эмиэрикэ “орто кылааһа” дойду ис уонна тас бэлиитикэтин, Д. Трамп нолуокка реформатын иһигэр киллэрбэт, сөбүлээбэт. Аны туран, экэниэмикэ кириисиһэ, коронавирус тарҕаныыта АХШ үгүс сис ыалын олоҕун төрүт укулаатын түөрэҥнэтэр, айгыратар кутталлаах. Онуоха Джо Байден: “Орто кылаас” уйгутун чөлүгэр түһэриэм. Дойдуну сомоҕолуом. Расизмы утары бары бииргэ охсуһуохпут. Нолуок бэлиитикэтин саҥаттан көрүөм. Эмиэрикэ бары олохтоохторун Бэрэсидьиэнэ буолуоҕум. АХШ – бүтүн аан дойду суолдьута буолуо”, – диэн эрэннэрбитэ, мэктиэлээбитэ. Онон “үрүҥ” уонна “хара” Эмиэрикэ 46-с Бэрэсидьиэнтэн социальнай эйгэ үгүс мөккүөрдээх боппуруостарын быһаарарыгар эрэллээх куоластаата. Оттон АХШ социальнай эйгэҕэ туох сүрүн кыһалҕалардааҕын бары даҕаны син удумаҕалата, көрө-истэ сылдьабыт.

Маны таһынан, Джо Байден дойду тас бэлиитикэтигэр чопчу көрүүлэрдээх. Ол курдук, АХШ сэбилэниилээх күүстэрин Афганистантан таһаарары туруорсар. Кини: “Бэрэсидьиэн дуоһунаһыгар киирдэхпинэ, талибтары кытта биир сүбэҕэ кэлэр кэпсэтиини саҕалыам”, – диэн эрэннэрбитэ. Ол да буоллар, бэлиитик Эмиэрикэ байыаннайдара “итии туочукаларга” хайаан да баар буолуохтаахтар диэн бигэ санаалаах. Аны туран, Илиҥҥи Дьобуруопаҕа НАТО Арассыыйаны утары күүс быһыытынан салгыы сайдарыгар интэриэстээх. Иран боппуруоһугар – “ядернай сөбүлэҥ” оннунан хааларыгар баҕарар. Инньэ гынан, Иран салалтатын ол сөбүлэҥ усулуобуйаларыгар төнүннэрэр сыаллаах.

Байден Арассыыйаҕа сыһыана...

 Ити боппуруоска эспиэрдэр санаалара майгыннаһар. Холобур, ньиэмэс эспиэрэ Кристиан Форстнер Deutsche Welle диэн бөдөҥ хаһыакка: “Байден бэрэсэдьиэнниир кэмигэр Вашингтон Арассыыйаҕа сыһыана уларыйыа суоҕа. Билигин АХШ Москваҕа эрэлэ олус намыһах. Конгресс, Сенат, демократтар, республиканецтар бары Арассыыйаҕа сыһыаны өссө кытаатыннарары туруорсаллар. Ити Украинаны, Грузияны, Крымы, о.д.а. боппуруостары кытта сибээстээх. Онон Джо Байден бэйэтин ис сүрэҕиттэн Арассыыйалыын сыһыаны тупсарыан баҕардаҕына да, илиилэрэ баайыылаах буолуохтара”, – диэн суруйар.

Оттон “Интерфакс”: “Мин санаабар, Арассыыйа АХШ өстөөхтөрүн испиэһэгэр бастакы миэстэҕэ тахсыаҕа. Джо Байден Дональд Трамп курдук Кытайы эрэ аҥаардастыы баттыы сатыа суоҕа. Кини интэриэһэ Арассыыйаҕа көһүөҕэ. Онон сааҥсыйа бэлиитикэ өтөрүнэн уларыйара саарбах”, – диэн Глобальнай интэриэс киинин дириэктэрин Николай Злобин санааларын аҕалар.

Ити курдук, үгүс бэлиитикэнэн дьарыктанааччылар Арассыыйаҕа сыһыан уларыйыа суоҕа диэн сылыктыыллар. Сорохтор өссө кытаатарын сабаҕалыыллар. АХШ бэйэтин бөдөҥ хаһыаттарыгар (The Washington Post, The New York Times, о.д.а.) уонна тэлэбиидэнньэтигэр (CNN, Fox News) Арассыыйаҕа сыһыаннааҕы улаханы суруйа да, көрдөрө да иликтэр. Билигин болҕомто киинигэр Дональд Трамп киирэ сылдьар. 45-с Бэрэсидьиэн хотторуутун өссө да “официальнайдык” билинэ илик.

Ил Түмэн дьокутааттарын тус санаалара

АХШ Бэрэсидьиэнин быыбарын түмүктэрин туһунан тус санааларын үллэстэллэригэр СӨ Ил Түмэн Судаарыстыбаннай Мунньаҕын дьокутааттарыттан көрдөстүбүт.

“Икки дойду сыһыана тупсубата буолуо”

Андрей Находкин, Ил Түмэн тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, “Биир ньыгыл Арассыыйа”:

– Дональд Трамп да, Джо Байден да, Арассыыйа судаарыстыбатыгар сыһыаннара соччо бэрдэ суох. Трамп Эмиэрикэ хайа да бэрэсидьиэнинээҕэр Арассыыйаны кытта сыһыаны мөлтөттө дии саныыбын. Кини былааска олорор кэмигэр үлүгэрдээх элбэх сааҥсыйалар, хааччахтааһыннар киирдилэр. Ол гынан баран, куһаҕан эмиэ үтүө өрүттээх дииллэр. Ол курдук, ас-үөл боппуруоһугар бэйэ бородууксуйатын оҥорон таһаарыы биллэ сайынна. РФ Бэрэсидьиэнэ В. Путин көҕүлээбит тастан киирэр бородууксуйаны солбуйуу (“импортозамещение”) бэлиитикэтэ сөптөөхтүк баран иһэр диэн сыаналыыбын.

Оттон Джо Байден урукку да өттүгэр, эгэ билигин, Бэрэсидьиэн буолан баран, Арассыыйаны утарар бэлиитикэтин салҕыырыгар, күүһүрдэригэр саарбахтаабаппын. Итини аан дойду уонна Арассыыйа бэлиитикэҕэ эспиэрдэрэ, аналитиктара бары бэлиэтииллэр. Аны Сенакка Арассыыйаны мэлдьи утарар “демократтар” баартыйалара баһыйар куолаһы ылла. Онон сааҥсыйалыыр бэлиитикэ күүһүрэрэ эрэ буолуо диэн сылыктыыбын. Инньэ гынан, икки модун дойду сыһыаннара өтөрүнэн тупсубат чинчилээх.

“Кытаанах илии кэллэ”

Петр Аммосов, норуот дьокутаата, РФКП:

– Бастатан туран, Дональд Трамп уонна Джозеф Байден диэн кимнээхтэрин быһаарыахха. Дональд Трамп биисинэстэн кэлбит киһи. Оттон Джозеф Байден сааһын тухары бэлиитикэҕэ, Сенакка үлэлээбит сенатор. Онон уҥуохтуун-силиилиин дьиҥнээх бэлиитик.

Тус бэйэм санаабар, Дональд Трамп Арассыыйаҕа мөккүөрдээх сыһыаннаах. Ол эрээри, кини РФ былааһын “аймаҕыргыы” көрөр этэ диэхпин баҕарабын. Тоҕо диэтэххэ, Арассыыйаны биисинэс уонна олигархат салайан олорор. Онон Трамп да, РФ салалтата да харчы эрэ туһугар ыалдьар дьон. Ити, хомойуох иһин, бу кутталлаах ыарыы тарҕана турар кэмигэр ырылыччы көһүннэ. Холобур, ыарыыны утары охсуһууга туох да киһилии сиэрдээх, “гуманнай” миэрэ, дьаһал ылыллыбата. Этэргэ дылы, саатар эми-тому, маасканы босхо түҥэтиэхтэрин сөп этэ. Күн бүгүнүгэр диэри, туох да диэбит иһин, хомуньуустуу, социалистыы тутул көдьүүстээҕин дакаастыы турар. Ол курдук, сэтинньи 8 күнүгэр, 1 млрд. 420 мөл. нэһилиэнньэлээх Кытайга баара-суоҕа 33 киһи коронавируска ыарыйда. Биһиэхэ, 971 тыһыынчалаах кыра өрөспүүбүлүкэҕэ, ити күн 204 киһи сутуллубута. Мин санаабар, ити сыыппара элбэҕи этэр, быһаарар дии саныыбын.

Эппитим курдук, Джо Байден – дьиҥнээх бэлитиичэскэй диэйэтэл. Онон Эмиэрикэ ис бэлиитикэтэ олохтоох буолуо дии саныыбын. Бастатан туран, АХШ бэйэтин нэһилиэнньэтэ онтон сүүйүөҕэ. Оттон тас бэлиитикэни ылан көрдөххө, Арассыыйа ис бэлиитикэтигэр орооһуу, былааһы түөрэҥнэтэн көрүү тахсыан сөп. Аны туран, ыаллыы эрэгийиэннэргэ (Украинаҕа, Нагорнай Карабахха, Киргизияҕа, Грузияҕа) иирсээни күөдьүтүөхтэрин сөп. Онон араас гео-бэлитиичэскэй хамсааһыннар күүһүрүөхтэрин эмиэ сөп дии саныыбын.

“Барыта гео-бэлиитикэттэн тутулуктаах”

Любовь Явловскай, норуот дьокутаата, “Биир ньыгыл Арассыыйа”:

 – Эмиэрикэ Бэрэсидьиэнин быыбарын кэтээн көрдүм. Ол курдук, ити быыбар түмүктэрэ кэлэр 4 сылга аан дойду гео-бэлиитикэтин хайысхатын быһаарыахтара. Онон, Эмиэрикэ уонна Арассыыйа инники сыһыаннаһыылара эмиэ гео-бэлиитикэттэн тутулуктаах буолуохтара. Инньэ гынан, эрдэттэн тугу эмэ чопчу этэр уустук.

“Джо Байден бэлиитикэтин сабаҕалыыр уустук”

Руслан Федотов, норуот дьокутаата, “Биир ньыгыл Арассыыйа”:

– Биллэн турар, Арассыыйа уонна АХШ тас бэлиитикэҕэ хардарыта сыһыаннара экэниэмикэҕэ, үпкэ-харчыга, олоххо-дьаһахха улахан сабыдыаллаах. Бу ааспыт нэдиэлэҕэ АХШ Бэрэсидьиэнэ, парламенын Үрдүкү палататын 1/3, Алын палататын саҥа дьокутааттара талылыннылар. Ити барыта аан дойду бэлитиичэскэй олоҕор улахан суолталаах. Билигин политологтар даҕаны, аналитиктар даҕаны сыанабылларын кэтээн көрдөххө, урукку сылларга Эмиэрикэҕэ демократтардааҕар республиканскай баартыйа хандьыдаата Бэрэсидьиэнинэн талылыннаҕына, Арассыыйаны кытта экэнэмиичэскэй уонна бэлитиичэскэй сыһыан тупсара. Дойдуларбыт уопсай тылы булан, ядернай сэрии сэбин аҕыйатарга тиийэ сөбүлэҥнэри түһэрсэллэрэ. Ол гынан баран, АХШ 250-тэн тахса сыл устуоруйалаах ураты бэлитиичэскэй систиэмэлээх дойду. Онто биирдэ тосту уларыйара уустук. Онон Джо Байден Арассыыйаҕа сыһыаннаах бэлиитикэтин сабаҕалыыр уустук дии саныыбын.  Олох хаамыыта барытын көрдөрүөҕэ.   

Түмүк оннугар

Этэргэ дылы, билигин Джо Байдены АХШ курдук бөдөҥ уонна кыахтаах судаарыстыба бастакы сирэйин быһыытынан сыаналыыр уустук уонна эрдэ. Аны туран, Дональд Трамп хотторуутун билинэ илик, бырачыастыы сылдьар. Онон, Эмиэрикэ бэлитиичэскэй арената хайдах буолара өссө да чопчу биллэ илик.