Бэлиитикэ

2020 сылга кэмитиэт оҥорон киллэрбит 11 сокуона ылыныллыбыт. Үс сокуон барылын бастакы ааҕыыга уонна наука, үөрэхтээһин, култуура салааларынан федеральнай сокуоннар барылларын сүнньүнэн сэттэ уурааҕы таһаарбыттар.

--«СӨ Култуура туһунан сокуонугар уларытыыны киллэрэр туһунан» -- түмэллэр уонна култуура тэрилтэлэрин үлэтин кэпсиир саайт үлэтигэр сыһыаннаах;

-- «СӨ Үөрэҕин туһунан сокуоҥҥа уларытыыны киллэрэр туһунан» -- оскуола үөрэнээччилэрин итии аһалыгынан хааччыйыыга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн үбүлээһини чуолкайдааһын;

--«СӨ Кылааһы салайар учууталларга эбии төлөбүрү оҥоруу боломуочуйатын олохтоох муниципальнай оройуоннарга уонна куорат уокуруктарыгар биэрэр туһунан сокуонугар уларытыыны киллэрэр туһунан» -- 2020 сыл

балаҕан ыйыттан кылааһы салайар учууталларга эбии төлөбүрү биэрии;

-- «СӨ Тыа сиригэр олорор педагогтарга хомунаалынай өҥөлөрүн толуйар боломуочуйаны муниципальнай оройуоннарга уонна куорат уокуруктарар биэрэр туһунан” сокуоҥҥа уларытыыны киллэрии»;

-- «СӨ Архыып дьыалатын туһунан сокуонугар уларытыыны киллэрэр туһунан» сокуон;

-- «СӨ Үөрэҕин туһунан сокуонугар уларытыыны киллэрэр туһунан” – начаалынай кылаас оҕолорун итии аһылыгынан хааччыйыыны үбүлээһин туһунан (субсидия быһыытынан 419 мөл. 833 тыһ. солк. федеральнай уонна 36 мөл. 507 тыһ. солк. өрөспүүбүлүкэ бүддьүөттэриттэн көрүллүбүт). Бу сүрүннэрин эрэ билиһиннэрдибит.

Бастакы ааҕыыга «СӨ Үрдүк уонна орто үөрэхтээх исписэлиистэри тус сыаллаах бэлэмнээһин” сокуонугар уларытыыны киллэрии бырайыага ылыныллыбыт. Докумуон сүрүн сыалынан тус сыаллаах үөрэхтээһин хаачыстыбатын тупсарыы уонна бу үлэни тэрийиигэ тустаах биэдэмистибэлэр боломуочуйаларын чуолкайдааһын буолар. 2021 сылга Ил Түмэн наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, сонуну киэҥник тарҕатар ситимнэргэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтэ ыччаты тус сыаллаах үөрэтии хайысхатынан үлэтин салгыыр. Үөһэ этиллибиттэри таһынан федеральнай сокуоннарга киирбит уларыйыылары өрөспүүбүлүкэ киэннэригэр сөп түбэһиннэрэр дьаһаллар, үлэлэр ыытыллыбыттар.

Нэһилиэнньэни кытта үлэ

Ил Түмэн наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, сонуну киэҥник тарҕатар ситимнэргэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Феодосия Габышева нэһилиэнньэни кытта үлэни бу курдук билиһиннэрдэ:

--- Дьокутаат нэһилиэнньэни кытта сибээһин мэлдьи тута сылдьыахтаах. Биир сүрүн үлэбитинэн 2020 сыллаах судаарыстыбаннай бүддьүөккэ оскуола иннинээҕи үөрэх 100 сыллаах үбүлүөйүнэн бу салаа педагогтарыгар грант төлөбүрүн ороскуотун туһунан сокуоҥҥа көннөрүү киллэрбиппит буолар. Бу көннөрүүнү киллэрэргэ Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Антонина Григорьеваны кытта үлэлээбиппит.

“2020 сылга, итиэннэ 2021 уонна 2022 сыллардааҕы кэмҥэ торумнанар судаарыстыба бүддьүөтүн туһунан” сокуон барылын ылыныах иннинэ СӨ Бырабыыталыстыбатын уонна сөбүлэһэр хамыыһыйаны кытта күүскэ үлэлээбиппит. Онно нэһилиэнньэ социальнай өйөбүлүн, үлэлээх буолуутун, доруобуйа харыстабылын, үөрэх, култуура, физическэй култуура, ыччат бэлиитикэтин, буруйу оҥорууну сэрэтии уонна инвестиция бырагырааматын боппуруостара көрүллүбүттэрэ.

Билигин иһитиннэриилэри киэҥник тарҕатар эйгэ сайдыбытын түмүгэр, дьокутааттар быыбардааччыларын кытары ыкса алтыһар кыахтаннылар. Социальнай ситим көмөтүнэн дьокутааттар ыраах сытар нэһилиэк олохтоохторун кытта сибээскэ төһө баҕарар тахсар кыахтаахтар. Биһиги сис кэмитиэппит Үөһээ Бүлүү, Горнай улуустарын дьаһалталарын кытары ыкса үлэлэһэр. Холобур, биирдиилээн дьон кыһалҕатын быһаарсыыттан саҕалаан улуус сайдыытыгар туһаайыллыбыт үлэлэр

боппуруостарыгар тиийэ. Быйыл Горнай улууһугар «Манчаары» оонньуулара, 2022 сылга Үөһээ Бүлүү улууһугар Олоҥхо ыһыаҕа буолуохтара. Маннык далааһыннаах тэрээһиннэри уонна улуу дьон үбүлүөйдээх дааталарын тэрийиигэ улахан болҕомто ууруллуохтаах. Холобур, Үөһээ Бүлүү Ороһутугар К.С.Чиряев аатынан норуот педагогикатын киинэ төрүттэмитэ 40, 2022 сылга К.С.Чиряев төрөөбүтэ 95 сыллара буолаллар. Ити бэлиэ түгэннэринэн сибээстээн, норуот педагогикатын киинин материальнай-техническай базатын бөҕөргөтүүгэ үлэ ыытыллар.

Үрдүкү былааһы кытта үлэ

--Ил Түмэн көҕүлээбит “Аартыка оҕолоро” хос бырагырааматын дойду Аартыкатын түөлбэтин эрэгийиэннэрэ бары өйөөтүлэр. Ааспыт сыл олунньу ыйыгар РФ Федерациятын Сэбиэтин Аартыкаҕа уонна Антарктикаҕа сэбиэтин мунньаҕар бу боппуруоска тыл эппитим. Ахсынньы 21 күнүгэр Госдума социальнай бэлиитикэҕэ боппуруостарынан хамыыһыйатын мунньаҕар “Аартыка оҕолоро” хос бырагырааманы өйөөбүттэрэ уонна Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев Аартыкаҕа мэдиссиинэни сайыннарыы туһунан иһитиннэриитин сэҥээрэн истибиттэрэ. Бу тиэмэ оскуолаҕа мэдиссиинэ кэбиниэттэрин сөргүтүү боппуруоһугар быһаччы сыһыаннаах. Санатар буоллахха, биһиги кэмитиэппит Ил Түмэн доруобуйа харыстабылыгар, социальнай көмүскэлгэ, үлэлээх уонна дьарыктаах буолууга сис кэмитиэтин кытары былырыын Аммаҕа өрөспүүбүлүкэ оскуолаларыгар мэдиссиинэ кэбиниэттэрин сөргүтүү боппуруоһунан улахан мунньаҕы тэрийэн ыыппыта. Саха сиригэр 2021 сыл --

Доруобуйа сылынан биллэриллибитэ бу хайысханан үлэбит үтүө түмүктэрдээх буоларыгар эрэбили үөскэтэр.

2020 сылга өссө биир ситиһиибитинэн Дьокуускайга норуоттар икки ардыларынааҕы Аартыка оскуолатын аһан үлэлэтии буолар. Маны олоххо киллэрэргэ сэттэ сыл үлэлээтибит.

Аартыка эрэгийиэннэрин каадырдарынан хааччыйыы боппуруоһун федеральнай таһымҥа туруорабын. Былырыын ахсынньыга Санкт-Петербург куоракка буолбут «Аартыка: бүгүҥҥүтэ уонна кэскилэ» диэн норуоттар икки ардыларынааҕы X форумҥа «орто үөрэх», «профессиональнай үөрэх», «Аартыкаҕа каадырдар» диэн блоктарга кыттан, кэккэ этиилэри киллэрбитим.

Уһук Илин сайдыытын министиэристибэтин иһинэн үлэлиир Киһи хапытаалын сайыннарыы агентствотын кытары табаны иитии үгэс моделын бырайыагын кэнсиэпсийэтин Хотугу норуоттар Аартыкатааҕы кэллиэһигэр олоххо киллэрэн саҕалаатыбыт.

Ааспыт сыл ахсынньытыгар үлэбинэн РФ Үөрэҕин министиэристибэтигэр сылдьан, Аартыка оройуоннарыгар нуучча тылын үөрэтии хаачыстыбатын тупсарыы, көс оскуолаҕа усулуобуйа оҥоруу, орто үөрэх кыһалара оробуочай каадырдары бэлэмнэээһиннэрин туһунан кэпсэппитим.

Көс оскуола, дистанционнай үөрэхтээһин, Аартыка улуустарын оҕолорун үрдүк үөрэх кыһатыгар ылыы нуормаларын уонна педагогтар социальнай өйөбүллэрин туһунан этиилэрбитин РФ Федерацияҕа Сэбиэтин наукаҕа, үөрэххэ уонна култуураҕа кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Л.С.Гумерова «Российская Федерация сегодня» сурунаал ахсынньы ыйдааҕы нүөмэригэр суруйбут ыстатыйатыгар киллэрбитэ.

«Бүтүн Арассыыйатааҕы педагогическай мунньах» уопсастыбаннай тэрилтэ киин сэбиэтин чилиэнэ уонна

өрөспүүбүлэкэтээҕи агрооскуолалар сойуустарын бэрэссэдээтэлинэн буоларым быһыытынан, тыа оскуолаларын сайыннарыы боппуруоһунан үлэлэһэбин. Дистанционнай үөрэх ньыматыгар көһөммүт үөрэҕи саҥалыы тэрийии үлэтэ, ол иһигэр оҕолору көмпүүтэринэн, аһылыгынан хааччыйыы хонтуруолга сылдьар.

Аныгы олох тэтимигэр киһи болҕомтотугар наадыйар доруобуйалара мөлтөх оҕолор баалларын умнуо суохтаахпыт. Мин Национальнай мэдиссиинэ киинигэр «УчимЗнаем» диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи инновационнай былаһаакканы тэрийэргэ этии киллэрбиппин, бырайыагы РФ үөрэҕин уонна доруобуйа харыстабылын министиэристибэлэрэ өйөөбүттэрэ. Онон Арассыыйа уонна тас дойду уопуттарынан балыыһаҕа сытан эмтэнэр оҕо үөрэҕи толору ыларыгар кыах баар буолла. Оҕолору Дьокуускайдааҕы 35 №-дээх оскуола уонна технология институтун учууталлара үөрэтэллэр. Бу бырайыак оҕолорго улахан көмөлөөх.

Ити этиллибити барытын олоххо киллэрэргэ көмөлөспүт кэллиэгэлэрбэр, уопсастыбанньыктарга барҕа махталбын тиэрдэбин.