Экэниэмикэ

«Төгүрүк остуолу» СӨ Уопсастыбаннай балаатата уонна Саха сирин Ытык кырдьаҕастарын үрдүкү сүбэтэ тэрийэн ыыттылар. «Төгүрүк остуол» үлэтигэр СӨ Ытык кырдьаҕастарын үрдүкү сүбэтин бэрэссэдээтэлэ Люлия Григорьева, Уопсастыбаннай балаата бэрэссэдээтэлэ Алексей Сергучев, Ил Түмэн тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин, тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ Александр Атласов, муниципальнай улуустар баһылыктара, ыҥырыылаахтар кыттыыны ыллылар.

Норуот дьокутаата Андрей Находкин норуоту харыстааһын идиэйэтэ уонна тирээн турар соруга ураты суолталарыгар, сытыыларыгар уонна кэрэхсэбилигэр тохтоото. Кини иһитиннэрбитинэн, парламент сис кэмитиэттэрэ сүбэлэр бырайыактарыгар киллэрэргэ анаан Уопсастыбаннай балаата аадырыһыгар элбэх этиилэр испииһэктэрин бэлэмнээн киллэрбиттэр. Андрей Находкин уһаайбалаах дьиэ-уот боппуруоһун таарыйда. Өрөспүүбүлүкэҕэ олорор дьиэ-уот уопсай иэниттэн 54,5%-нын мас пуонда ылар. Уһук Илиннээҕи федеральнай уокурукка бу көрдөрүү 31 %-ҥа, РФ 17,6%-ҥа тэҥнэһэр. Саха сиригэр олорор дьиэ куһаҕана суох кээмэйэ тутуллар эрээри, кэтэх олорор дьиэни тутуу өрөспүүбүлүкэҕэ олорор дьиэни тутууттан 45,5 % эрэ тиксэр. Тыа сирин олохтоохторо дьиэ тутуутугар көхтөөхтүк ылсаллар. 2020 сылга 227 тыһ. кв. м. иэннээх 2,7  тыһ. кэтэх олорор дьиэ тутулунна. Мантан 140,8 тыһ. (эбэтэр 61,8 %-на нэһилиэнньэ тус бэйэтин үбүн уонна тыа сиригэр иэс ылбыт үбүн суоттарыгар тутулунна.

Андрей Михайлович этэринэн, «Олорор дьиэ-уот хомунаалынай хаһаайыстыбаны реформалааһыҥҥа көмөлөһөр пуонда туһунан» ФС 16-с уонна 19.1-с ыстатыйаларыгар уларытыылары киллэрии туһунан» федеральнай сокуон барылын Ил Түмэн ырытан оҥордо. Сокуон барыла гражданнары саахалланар туруктаах олорор пуондаттан көһөрүүгэ, дьон кэтэх дьиэни туттуу пуондатыттан үбү тардар кыахтанарын туһунан балаһыанньаны сокуон барыла киллэрэр.

Өрөспүүбүлүкэ олохтоохторугар олорор дьиэ толору хааччыллыылаах буоларын үрдэтии, өрөспүүбүлүкэ хас да судаарыстыбаннай бырагыраамаларын болҕомтолоругар киирэрин уонна СӨ инвестиционнай бырагырааматыгар түмүллэрин санатар тоҕоостоох. Бырагыраамаҕа гааһынан, уунан хааччыйыы, дьиэлэри кэлим тупсаран оҥоруу дьаһаллара көрүллүбүттэр. Тыа сиринээҕи территориялар олохторун-дьаһахтарын табыгастаах усулуобуйаларын тэрийии көдьүүстээх мэхэньииһиминэн тыа сиринээҕи территориялары кэлим сайыннарыы судаарыстыбаннай бырагыраамата буолар.

Дьокутаат салгыы өрөспүүбүлүкэ тыатын хаһаайыстыбатын хотугу экэниэмикэтигэр баһылыыр дьоҕус уонна орто хаһаайыстыбалары тэриниигэ тохтоото. Өрөспүүбүлүкэҕэ сокуон таһымыгар тус көмө хаһаайыстыбалар тыа хаһаайыстыбатын субьектарын быһыытынан бигэргэтиллэн тураллар.

Оҥорон таһаарааччылары өйөөһүн мэхэньииһимнэрэ тупсарыллаллар. Үүккэ уонна улахан сүөһү төбөтүгэр субсидиялааһын саҥа мэхэньииһимэ 2020 сылга бигэргэннэ. Ол түмүгэр улуустарга субвенцияны ыытыы 2021 сылга 4 млрд. солк. тиийдэ. Кэтэх хаһаайыстыбаларга тутуллан турар төрүүр-ууһуур сүөһү биир төбөтүгэр 35 тыһ. солк. кээмэйдээх өйөбүл олохтонно. Өскөтүн кэтэх хаһаайыстыбалар тыа хаһаайыстыбатын потребительскай кээпэрэтииптэригэр түмүстэхтэринэ,  оччоҕо кинилэр үүттэрин үрдээбит сыананан туттарар кыахтаныахтара. 1 лиитэрэ үүккэ өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 50 солк., үүтү тутааччыттан 10 солк. кырата суох харчыны ылан туран.

Этиитин түмүгэр Андрей Находкин РФ Конституциятыгар уларыйыылар киирбиттэринэн сибээстээн, олохтоох салайыныы уорганнарын үлэлэрин-хамнастарын боппуруостарыгар сокуоҥҥа уларыйыылар киириилэригэр тохтоото. «Публичнай былаас биир кэлим систиэмэтэ» диэн саҥа конституционнай өйдөбүл үөскээтэ. Бу саҥа өйдөбүлгэ судаарыстыбаннай уонна муниципальнай уорганнар киирэллэр. «Биир кэлим» диэн өйдөбүл, туох ханнык иннинэ, функциональнай сомоҕо буолууну санатар. Функциональнай сомоҕолоһуу судаарыстыбаннай былаас уорганнара уонна олохтоох салайыныы уорганнара туһааннаах территорияҕа соруктары быһаарыыга хардарыта тэрээһин дьайсыылаах буолууларын, олохтоох салайыныы бэйэтин боломуочуйатын ыырыгар бэйэтин самостоятельноһын  тутуһарын мэлдьэспэт.